Hamshahri Newspaper

مريم شاهسون - خواه در ساحل دريا در حال توپ بازي باشيد و يا در كوهنوردي باشيد و يا در فينال مسابقه اي شركت كرده باشيد، ناچار خواهيد بود براي جبران آب از دست رفته بدن به طور منظم آب بنوشيد، چرا كه بدون نوشيدن آب سيستم بدن انسان نمي تواند به كار خود ادامه دهد، بخصوص در فعاليت هاي بدني شديد كه خطر بزرگ بالا رفتن بيش از حد دماي بدن نيز وجود دارد.
سيستم بدن انسان به گونه اي ساخته شده است كه ابتدا بايد كمبودي مثلاً در اين مورد كمبود آب احساس كند و سپس به رفع اين نياز مي پردازد. ظاهر شدن احساس تشنگي بدين معني است كه بدن از اين كمبود در رنج است و بنابراين نتيجه مسابقه در معرض تهديد و خطر است. پس ضرورت نوشيدن منظم آب در مقادير جزئي از همان آغاز فعاليت بدني بخصوص در تعريق هاي شديد بسيار حائز اهميت است.
طبق مطالعات علمي از دست رفتن ۲ درصد از مايعات بدن به نسبت وزن (به عنوان مثال ۱ به ۵/۱ ليتر براي يك فرد ۷۰ كيلوگرمي) توانايي بدن را تقريباً ۲۰ درصد كاهش مي دهد.
به اين ترتيب اگر بدن ۴ درصد از آب را به نسبت وزن از دست دهد توانايي آن تا ۴۰ درصد در درجه حرارت بيش از ۱۸ درجه سانتيگراد و تا ۶۰ درصد در درجه حرارت بيش از ۴۰ درجه سانتيگراد كاهش مي يابد.
اگر آب از دست رفته جبران نشود حجم مايع بين سلولي همچون حجم خون كاهش مي يابد. نتيجه تمامي اين فعل و انفعالات اين است كه بازده قلب و فشار عروق كاهش مي يابد و به عضلات و پوست خون كمتر و در نتيجه اكسيژن كمتري مي رسد. براي جبران اين وضعيت ضربان قلب افزايش مي يابد. بنابراين ورزشكار احساس خستگي مي كند و ضعيف مي شود و خطر تشنج ماهيچه اي و مشكلات هضمي (به ويژه تهوع و استفراغ) و حتي خطر افزايش بيش از حد دماي بدن بيشتر مي شود.
نبايد فراموش كرد كه عمل تعريق براي سرد كردن سيستم بدن بسيار مهم است. در مجموع در جريان يك فعاليت بدني طولاني و شديد همچون دو ماراتن و يا اسكي استقامت و يا مسابقه دوچرخه سواري مقدار زيادي انرژي مصرف مي شود. اگر روشي براي دفع گرما وجود نداشته باشد درجه حرارت بدن همزمان با افزايش فعاليت بدني بالا مي رود و حتي ممكن است به ۴۲ درجه سانتيگراد برسد دمايي كه به «شوك گرمايي» معروف است و با نشانه هايي چون قرمز شدن صورت، مشكلات تعادلي و بد حالي و حتي بيهوشي تا حد اغماء و كما همراه است.
به همين دليل طبيعت سوپاپ اطميناني براي اين حالت پيش بيني كرده است كه مهمترين روش براي ممانعت از افزايش دماي بدن تعريق پوستي است.
به طور معمول يك ورزشكار يك ليتر در ازاي يك ساعت تمرين بين ۶/۱ تا ۴/۲ ليتر در ازاي يك ساعت شركت در مسابقه از دست مي دهد. البته در دو ماراتن كه در جلوي نور آفتاب انجام مي گيرد اين مقدار مي تواند تا ۴ ليتر افزايش يابد. بنابراين بايد اين كمبود جبران شود.
چه بايد نوشيد؟
به طور كلي نوشيدن بخصوص براي ورزشكاران آماتور بسيار مهم است و مطمئناً آب ضمن آنكه رفع كننده عطش است براي تمام كساني كه مي خواهند مراقب سلامتي خود و بخصوص در فصل تابستان باشند توصيه مي شود. آب بخصوص آبي كه داراي املاح معدني باشد دست كم به طور جزئي مي تواند آب از دست رفته از راه تعريق را جبران نمايد. ولي در فعاليت هاي بدني شديد كه از دست رفتن مايعات بدن همراه با افزايش مصرف قند و چربي است بدون شك نوشيدن آب به تنهايي كافي نيست. در جريان يك مسابقه دوچرخه سواري يا رشته هاي استقامتي يك ورزشكار مي تواند از۳ تا ۵ گرم قند در دقيقه بسوزاند.
دكتر موندونارد كارشناس طب ورزشي مي گويد: «در جريان يك تمرين عضلاني طولاني قند خون پايين مي آيد. از طرفي آب براي سرد كردن موتور بدن تبخير مي شود و ذخاير سوخت كاهش مي يابد. اين سه عامل توانايي بدن براي حفظ ضربان قلب را كه غالباً بيش از ۶۰ بار در دقيقه است كاهش مي دهد. بنابراين بايد نوشيدني انرژي زا و قندي نوشيد تا آب از دست رفته و گلوگز مصرف شده در ماهيچه جبران شود.»
حال اين پرسش بخصوص براي شركت كنندگان در مسابقات مطرح مي شود: آيا نوشيدن اين نوع نوشيدني ها قبل از شروع فعاليت بدني صحيح است؟ تمامي كارشناسان بر اين باورند اين كار اشتباهي است، زيرا به دليل تركبيات نوشيدني هاي انرژي زا و قندي (البته به استثناي نوشيدني هاي فاقد گلوكز) قند خون به سرعت بالا مي رود و فرد در ابتداي فعاليت با قند خوني كه بيش از حد بالا رفته است مواجه مي شود در صورتي كه اگر همين نوشيدني در جريان تمرين و مسابقه نوشيده شود چنين پديده اي رخ نمي دهد.
البته توصيه مي شود پس از پايان فعاليت بدني براي جبران آب از دست رفته و ترميم سوخت مصرف شده پي در پي اين نوشيدني مصرف شود. اما سئوالي كه باقي مي ماند تعيين دز يا مقدار تركيبات مصرفي در اين نوشيدني ها مي باشد.
دكتر موندونارد مي گويد: «در هواي گرم كه تعريق افزايش مي يابد و بدن آب بيشتري از دست مي دهد غلظت قند اين مايعات بايد كمتر از ۳۰ گرم در ليتر باشد. برعكس در هواي سرد و در صورت كاهش تعريق مي توان مقدار قند قمقمه را تا بيش از ۱۰۰ گرم در ليتر افزايش داد و توصيه مي شود اندكي نمك كمتر از يك گرم در ليتر نيز اضافه شود تا عبور مايع از معده به روده شود.»
سرانجام اينكه شماري از كارشناسان بر اين باورند كه تركيب نوشيدني هاي تجاري كه انرژي زا گفته مي شود با نيازهاي واقعي يك ورزشكار كاملاً منطبق نيست. به نظر اين كارشناسان در اين مايعات مواد قندي و ويتامين هاي بسيار زيادي افزوده شده است. همچنين اين گونه مايعات به دليل اسيدي و يا قليايي بودن به دندانها و معده آسيب فراوان مي رسانند ضمن آنكه از لحاظ مواد معدني فقيرند.
عرق كردن يا عرق نكردن؟
كارشناسان مدت ها عقيده داشتند كه تعريق فراوان نشانه نقصان در وضعيت و سلامت جسماني است. ولي اكنون به اثبات رسيده است دقيقاً عكس اين تصور صحيح است يعني در فردي كه وضعيت جسماني مطلوبي ندارد عمل تعريق فقط در درجه حرارت بدني بالا يعني بيش از ۳۷ درجه سانتيگراد صورت مي گيرد.
در ورزشكاري نيز كه خوب تمرين كرده است هنگامي كه درجه حرارت بدن به ۲/۳۷ درجه سانتيگراد مي رسد عمل تعريق آغاز مي شود و از دست دادن آب بدن براي اين افراد مهم است زيرا موجب خنك و سرد شدن سيستم بدن مي شود.
تصورات اشتباه
«نوشيدن توان دويدن را از شما مي گيرد». بي شك نسل زيادي از ورزشكاران با اين باور علمي رسوخ يافته مدت ها زندگي كردند. اما اكنون مربيان و قهرمانان با اضافه وزن حتي به ميزان يك كيلو مي جنگند. به نظر آنان پر كردن شكم با آب قبل از فعاليت بدني كار بيهوده ايست. ورزشكاران بايد به همان اندازه زور آزمايي با حريف با از دست رفتن آب بدن نيز مبارزه كنند.
دكتر موندونارد مي گويد: هنگامي كه تشنگي بر ورزشكاران غالب مي شود آنها شروع به نوشيدن مي كنند و بدون توجه به حجم معده و مدت تخليه آن حجم زيادي از مايع مي نوشند پرشدن معده از نظر مكانيكي عمل دستگاه تنفس و قلب را محدود مي كند و كاهش اكسيژن رساني به ماهيچه ها را موجب مي شود و اثري منفي بر نتيجه رقابت خواهد گذاشت.