محمد ابراهيمي
اكنون با قانون تجميع عوارض، انجام ۲۴ ساعته كارها و سهل شدن مقررات، افراد به ورود قانوني روي خوش نشان داده اند. در كنار اين مسأله برخورد نيز افزايش يافته است. پارسال نزديك به
۸۰ هزار پرونده تشكيل شد كه نسبت
به مدت مشابه خودش رشد زيادي
داشته ولي بايد توجه كرد كه برخورد
با قاچاق، كار يك سازمان خاص
نيست. نيروي انتظامي به عنوان بزرگترين نهاد كاشف، گمرك به
عنوان بزرگترين سازمان شاكي
در كنار محاكم قضايي هم و غم خود
را براي مهار قاچاق قرار داده اند.
اشاره: رئيس جمهور طي هفته هاي اخير با انتخاب فرمانده نيروي انتظامي به عنوان نماينده ويژه خود در ستاد مبارزه با قاچاق كالا و ارز نشان داد كه مقابله با اين پديده با توجه به آثار و عواقب اقتصادي آن وارد فاز جديدي شده است. با شناختي كه از سردار قاليباف وجود دارد و با توجه به عملكرد مثبت وي در نيروي انتظامي همگان و بويژه دلسوزان نظام منتظرند طي ماههاي آينده شاهد تحول چشمگيري در خصوص مقابله با قاچاق كالا و ارز باشيم. در اين كه مبارزه با اين بيماري مزمن در اقتصاد ايران نياز به يك عزم ملي دارد شكي نيست، اما مسلماً نهادهايي وجود دارند كه در امر مقابله با قاچاق كالا و ارز بيشترين نگاهها متوجه آنهاست. گمرك با توجه به اينكه بايد تنها نقطه واردات و صادرات كشور باشد از جمله اين نهادهاست. آمار مربوط به كشفيات گمرك درخصوص مقابله با قاچاق از موفقيت نسبي اين نهاد حكايت مي كند. مسعود كرباسيان از جمله مسئولاني است كه همواره خود را در برابر مطبوعات و رسانه هاي كشور پاسخگو مي داند، لذا وقتي از وي درخواست كرديم تا درخصوص مبارزه با قاچاق كالا و وضعيت گمرك با ما مصاحبه كند، از آن استقبال كرد. منشأ قاچاق كالا به كشور، عملكرد گمرك در مسأله قاچاق و تحولاتي كه در اين سازمان براي تسهيل امر صادرات و واردات به وقوع پيوسته سه محور اصلي مصاحبه با كرباسيان است.
* اخيراً رئيس جمهور فرمانده نيروي انتظامي كل كشور را به عنوان نماينده ويژه خود در امر مبارزه با قاچاق كالا و ارز تعيين كرده است، اين مسأله نشان مي دهد كه مديران نظام از رده هاي بالا تا مديران مياني داراي دغدغه مبارزه با قاچاق هستند و البته قاچاق كالا از جمله بيماريهاي مزمن اقتصاد ايران است. ريشه هاي اين مسأله را در كجا مي بينيد؟
- در ابتدا بايد بگويم نوع نگاه به قاچاق بايد اينگونه باشد كه قاچاق يك مقوله اقتصادي است كه داراي تبعاتي است، اما درخصوص ريشه هاي قاچاق معتقدم قاچاق در سه نوع كالا رخ مي دهد. اولين دسته شامل كالاهاي ممنوعه است، مانند دريافت كننده ماهواره، دسته دوم كالاهايي است كه ورود آن غيرمجاز است. اين كالاها به گونه اي است كه ممكن است كشور به آنها نياز داشته باشد اما به دلايلي تصميم گرفته شده تا از واردات آن جلوگيري شود، مانند چاي. كشور نيازمند چاي يا خودرو است اما جلوي واردات آن گرفته مي شود. دسته سوم كالاهايي است كه محدوديتي براي واردات آن وجود ندارد اما هزينه واردات آن به حدي است كه در مقايسه با قاچاق افراد حاضرند ريسك ناشي از قاچاق را بپردازند اما آن را از طريق قاچاق وارد كنند. مثلاً كالاهايي است كه هر دلار واردات آن بيش از ۲ هزار تومان تمام مي شود، خوب اين كالا داراي كشش فراوان جهت قاچاق است. در كنار اين مقوله، بحثي كه وجود دارد اين است كه بوروكراسي واردات ممكن است به حدي باشد كه سهولت قاچاق منجر به ورود غيرقانوني آن شود. بنابراين در بحث قاچاق بايد به اين مباحث توجه كرد.
در مقوله اول كه بايد با آن برخورد شود و مي شود، در مقوله دوم دولت به سمت آزاد سازي و برداشتن مجوزها حركت كرده است. طبق مواد برنامه سوم در اين خصوص خيلي كار شده است، ما نبايد فراموش كنيم كه طي چند سال گذشته تنها واردات ۲۹ قلم كالا آزاد بود. ده سال پيش اينگونه بود، اكنون به مرحله اي رسيده ايم كه همه كالاها آزاد است و تعداد خاصي محدود شده است و امسال حتي واردات خودرو آزاد است. در دسته سوم نيز تعرفه ها به مرور پايين آمده تا واردات رسمي بيشتر شود و ما شاهد اين مسأله هستيم. در مورد سيگار چند سال پيش تنها ۱۰ ميليون دلار واردات داشتيم كه اكنون به ۲۳۰ ميليون دلار رسيده است.
در هزينه بوروكراسي نيز، همه اذعان دارند كه اين مسأله كمتر شده است، اكنون با قانون تجميع عوارض، انجام ۲۴ ساعته كارها و سهل شدن مقررات، افراد به ورود قانوني روي خوش نشان داده اند. در كنار اين مسأله برخورد نيز افزايش يافته است. پارسال نزديك به ۸۰ هزار پرونده تشكيل شد كه نسبت به مدت مشابه خودش رشد زيادي داشته ولي بايد توجه كرد كه برخورد با قاچاق، كار يك سازمان خاص نيست.
نيروي انتظامي به عنوان بزرگترين نهاد كاشف، گمرك به عنوان بزرگترين سازمان شاكي در كنار محاكم قضايي هم و غم خود را براي مهار اين مسأله قرار داده اند.
البته براي مقابله ريشه اي با قاچاق در كنار اين مسايل بايد سازمانهايي كه مجوز بهداشتي مي دهند نيز كار خود را سرعت ببخشند.
از سوي ديگر درخصوص زيانهاي ناشي از قاچاق معتقدم تنها لطمه قاچاق از بين رفتن درآمد و صنعت داخلي نيست، سلامت و امنيت بهداشتي نيز توسط قاچاق از بين مي رود، كالايي كه وارد مي شود اگر گواهي بهداشتي نداشته باشد اثرات مخربي دارد و مصاديق آن را نيز ديده ايم. يك گوشت آلوده اي كه قاچاق آمد چه مخاطراتي ايجاد كرد.
ما بايد به اين نكته نيز توجه كنيم، همان طور كه ذكر شد قدمهاي خوبي برداشته شده، وقتي سال گذشته جمع واردات ۶/۲۶ ميليارد دلار بود كه نشان مي دهد اقلامي كه قبلاً قاچاق مي آمد با اين اقدامات از طريق واردات به صورت رسمي وارد كشور مي شود.
البته ما در جايي قرار داريم كه مرزهاي گسترده اي داريم و با كشورهايي همسايه هستيم كه مقررات شفافي در قوانين تجاري خود ندارند.
مثلاً ما از ايكس- ري براي شناسايي كالا ها استفاده مي كنيم كه با همين ابزار توانستيم در اسنادي كه در آنها واردات آهن قراضه گزارش شده بود، ماشين نيز بدست آوريم. اين نشان مي دهد كشورهاي مبدأ مقررات را رعايت نمي كنند، در حالي كه ما وقتي كالا صادر مي كنيم همه موارد از جمله استاندارد را رعايت مي كنيم و در حقيقت ما به جاي كشورهاي مبدأ بايد حفاظت مدارك را انجام دهيم.
* شما به بحث افزايش ريسك قاچاق در كشور اشاره كرديد، چقدر معتقديد كه برخورد پليس ريسك قاچاق را افزايش مي دهد و چه توانائيهايي در اين زمينه وجود دارد؟
- ما هيچ وقت نبايد بگوئيم چون كارهاي ديگري بايد انجام دهيم لذا برخورد پليسي نباشد، ما بايد هزينه ريسك قاچاق را در تمام ابعاد افزايش دهيم، بايد امنيت را از قاچاقچي بگيريم، او بايد بفهمد وقتي كالاي غيرمجاز آورد با او برخورد و پرونده وي به دادگاه رفته و سريعاً محكوم مي شود. اين هزينه ريسك را افزايش مي دهد.
وقتي در چاي نشان داديم برخورد مي كنيم لذا هزينه قاچاق چاي بالا رفت، اما باز هم مي گويم بايد سرمنشأ را شناسايي كرد و اين مسأله اي است كه با نرخ تعرفه معقول و اجازه واردات در سيگار ديده مي شود، در حالي كه قبلاً بايد با قاچاقچيان سيگار برخورد مي كرديم با تعديل مقررات با آن مبارزه كرديم.
* تركيب كشفيات قاچاق به كشور چگونه است؟
- كشفيات ما نشان مي دهد كه كالاهاي دسته دوم و سوم در تركيب قاچاق بيشتر است و خودرو، سيگار، چاي، برنج، شكر، قطعات يدكي و پارچه بيشترين جمع كشفيات است.
* مي توانيد رقمي در خصوص حجم قاچاق كالا در كشور ذكر كنيد؟
- ببينيد وقتي ۶/۲۶ ميليارد دلار واردات در سال گذشته داشتيم و اين مقدار نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۰ درصد رشد داشته است و امسال هم همين رشد ادامه دارد و اقلامي وارد مي شود كه قبلاً قاچاق مي شد. اين حاكي از آن است كه ورود غير مجاز كالا به سمت واردات مجاز حركت كرده است. وقتي واردات رسمي صورت مي گيرد خوب آمار و ارقام واردات نيز افزايش پيدا مي كند و در اين بين عده اي سر و صدا مي كنند كه چرا واردات افزايش يافته است.
* يعني شما افزايش ۳۸ درصدي واردات طي دو ماه اول امسال را ناشي از حركت به سمت واردات رسمي مي دانيد؟
- عمده واردات كالا به كشور، ماشين آلات است و بعد از آن مواد اوليه و كالاهاي مصرفي است و افزايش ماشين آلات سرمايه اي به معني افزايش توليدات كشور است.
* آقاي كرباسيان، همان طور كه مي دانيد تعرفه ابزار مناسبي براي مقابله با قاچاق است، يعني دولت با كاهش تعرفه مي تواند با قاچاق مقابله كند اما از سوي ديگر كاهش تعرفه با توليدات داخلي در تعارض است، دولت چگونه بايد از ابزار تعرفه براي مقابله با قاچاق استفاده كند؟
- اين كه كشورهاي ديگر و كشور ما نيز تصميم گرفتند كه محدوديت هاي غيرتعرفه اي به محدوديت تعرفه اي تبديل شود امر درستي است چون تا پيش از اين ميزان حمايت مشخص نبود. ولي وقتي براي واردات تعرفه مي گذاريم ميزان حمايت از صنايع داخلي مشخص مي شود. اما اين كه حد تعرفه چقدر است؟ بايد گفت اگر تعرفه از يك حدي بالاتر رود به نفع قاچاقچي است و اگر از حدي پايين تر آيد توليد كننده داخلي ضرر مي كند. از سوي ديگر وضع تعرفه بايد به گونه اي باشد كه بتوانيم جهت گيري كنيم يعني ديوار حمايتي بايد طوري شكل بگيرد كه سرمايه گذاري آتي را جهت دهد و بتوانيم به ابزار تعرفه در واردات كالاهاي مصرفي و ضروري تفاوت قايل شويم.
نرخ تعرفه به دو صورت تعيين مي شود. يكي بر اساس تعرفه اسمي يعني مي گوييم قيمت تمام شده در داخل كشور A مقدار و مشابه خارجي نيز B مقدار است لذا بايد تعرفه بگذاريم تا توليد داخلي حمايت شود.
تعرفه نوع ديگر اين است كه با توجه به ارزش افزوده تعرفه تعيين مي شود. مثلاً واردات پنبه به كشور صورت بگيرد اما آن مقداري كه به پارچه تبديل مي شود كه اين تعرفه نرخ مؤثر تعرفه است. خوشبختانه با تجميع عوارض و كارهاي ديگر در جهت طبقه بندي، كاهش و شفاف شدن تعرفه ها اقدام شد.
* شما به عنوان مسئول كمرگ قوانين و مقررات واردات و صادرات كشور در چارچوب برنامه سوم را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
- دولت راهي را در برنامه سوم طي كرد كه برآيند آنها در برخي آمار و ارقام نهفته است.
يكي از اين اقدامات برداشتن محدوديت هاي مربوط به مجوز صادرات بود. تا قبل از آن حتي براي صادرات رب نيز بايد مجوز اخذ مي شد كه ديگر اين گونه نيست.
از اقدامات مهم ديگر حذف پيمان ارزي است ما صادركنندگان را به دليل مسائل ارزي جريمه مي كرديم كه ديگر اين گونه نيست.
تا دو سال پيش ۲۷ نوع عوارض بود كه اين ميزان با توجه به قانون تجميع عوارض اصلاح شد. از جمله مسائل ديگر ايجاد مناطق ويژه در برنامه سوم است، يعني توليد را در اين مناطق با هزينه كمتر اجازه مي دهيم صورت پذيرد، همچنين برقراري جايزه صادراتي نيز از جمله مقررات خوبي است كه همه نشان مي دهد به سمت شفاف سازي، رقابت پذيري و حمايت از مصرف كننده گام برداشتيم. البته در كنار اين مسائل درآمد دولت نيز افزايش پيدا كرده و ما طي اين سال ها هر ساله ۳۰ درصد رشد درآمدي از محل واردات داشتيم.
به غير از اين مسائل از تحولات صورت گرفته در گمرك تجارت الكترونيك است كه ما آن را آغاز كرده ايم. ما نبايد فراموش كنيم كه در سال هاي گذشته روزي ۲ بخشنامه به گمركات كشور مي زديم و آمارها با ۸ ماه تأخير اعلام مي شد اما اكنون با ۸ روز تأخير آمار صادرات و واردات كشور را اعلام مي كنيم.
مي توان گفت اكنون كمرگ ايران از نظر آموزشي به مركزي در منطقه تبديل شده است. من فكر مي كنم همراه با دولت راه درستي را طي كرده ايم.
* بر اساس برنامه سوم ما بايد به جهش صادراتي برسيم و در اين بين گمرك نهادي است كه نقش آفريني مي كند. در سال هاي گذشته اين ديد غالب بود كه گمرك خود سدي در برابر افزايش صادرات كشور است، تا چه حد فكر مي كنيد اين فكر اكنون از بين رفته و گمرك نه تنها سدي در برابر صادركننده نيست بلكه با قوانين و مقررات صادركنندگان را همراهي مي كند؟
- من از جمله آخر شما شروع مي كنم يعني با قوانين و مقررات چگونه مي توان به صادرات كمك كرد. ما بايد بتوانيم از يك طرف كالاهايي صادر كنيم كه مقررات آن از جمله رعايت استانداردها رعايت شود. اكنون دنيا به گونه اي شده كه كشورها معتقدند ما هزينه واردات را نمي پذيريم و صادركننده بايد مراقب كالاي خود باشد و كنوانسيوني نيز در همين جهت تشكيل شده يعني كشورهاي عضو در قبال صادرات كالا به يكديگر مسئولند و ديگر هزينه اي براي بررسي صحت و سقم مدارك وارد كننده پرداخت نمي شود. به عبارت ديگر از اين طريق به صادركننده اعتماد مي كنند و ما بايد كاري كنيم كه اين اعتماد به صادركننده ايراني به وجود آيد.
سير صادرات، مقررات خاص خود را دارد و ما بايد با اين نگرش كاري كنيم كه صادرات با تسهيلات و به راحتي صورت پذيرد و ما براي اين مسأله ستاد صادرات درست كرديم و خود را به عنوان يك سازمان خدمات دهنده استاندارد كرده و مديريت كيفيت گرفتيم.
الان به جاي اينكه صادركننده دنبال ما باشد ما به دنبال صادركننده مي رويم و در انبارها كالا را ارزيابي مي كنيم حتي برخي كالاهاي صادركنندگان را بدون ارزيابي صادر مي كنيم.
اكنون به سمت صدور پروانه الكترونيكي در حركت هستيم.
شما اين وضعيت را با حالتي در نظر بگيريد كه يك مأمور در محل كار خود بنشيند و منتظر صادر كننده باشد و در وقت اداري اسناد آن را صادر كنيم.
* آيا به اين جا رسيده ايم كه گمرك تسهيل كننده راه صادرات كشور باشد؟
- فكر مي كنم ما انجام داده باشيم. البته ممكن است برخي جاها نقصهايي باشد. من معتقدم صادرات بايد به گونه اي كمك شود كه صادركننده درست، مطمئن باشد كارش به راحتي انجام مي شود.
* در همين جا به اين نكته مي توان اشاره كرد كه طي چند سال گذشته آن قدر فرش بي كيفيت صادر شد كه به هويت فرش ايراني لطمه خورد؟
- فرش داراي چند جنبه است، تعرفه فرش در كشورهاي مصرف كننده بسيار بالا است و اگر كشوري كه عضو WTO است آمد و فرش خود را به نام فرش ايراني و با معافيت تعرفه صادر كرد معلوم است فرش ايران ضربه مي خورد.
* آقاي كرباسيان حجم واردات و صادرات كشور نشان مي دهد كه كشور در اين دو زمينه شاهد رشد فزاينده اي است ؛به طوري كه مي توان پيش بيني كرد تا چند سال ديگر ميزان صادرات و واردات كشور تا ۸۰ ميليارد دلار افزايش يابد، گمرك چگونه مي خواهد خود را هماهنگ كند تا جوابگوي اين رشد باشد؟
- نكته شما، نكته درستي است. ما مقوله اي به نام ظرفيت سازي داريم. در اين فضا ما براي جوابگويي به نياز آينده بايد به سمت مكانيزه كردن فعاليتها حركت كنيم. وقتي مكانيزه مي كنيم بار نيروي انساني به روي رايانه مي افتد. علاوه بر اين ما بايد مهندسي مجدد كنيم تا ببينيم آيا رويه هاي ما درست است يا نه و آن را اصلاح كنيم. ما تا سه سال قبل ۲۲ ايستگاه كاري داشتيم كه اين ميزان به ۱۰ ايستگاه رسيده و همين ۱۰ ايستگاه را نيز بايد ببينيم چگونه است.
به هر حال سال قبل ما با رشد واردات، صادرات، ترانزيت و حتي رشد برخورد با قاچاق مواجه بوديم و اين در حالي است كه نه تنها چيزي به گمرك اضافه نشد بلكه يكسري از نيروها را بازنشسته كرديم و تعدادي گمرك جديد ايجاد شد.
به نظر من بايد مانند ديگر كشورها ياد بگيريم از ابزارهاي مدرن استفاده كنيم، مثلاً وقتي ترانزيت رشد مي كند ما نيز از ابزاري چون ايكس ري، GPS، كارت هوشمند و باركد استفاده مي كنيم. يعني با اين اقدامات ما خود را تجهيز مي كنيم تا جوابگوي رشدهاي موجود باشيم.
* اگر بخواهيم خود را از يك نظر با كشورهاي صنعتي چون كشورهاي توسعه يافته و از يك نظر با كشورهاي منطقه مقايسه كنيم گمرك چه جايگاهي خواهد داشت؟
- ما كشوري هستيم كه با ۱۵ كشور با موقعيت خاصي همسايه هستيم. اين همسايگان مانند كشورهاي اروپايي نيستند آنها در يك پيماني عضو هستند كه به توافقات خود پايبندند اما آيا همسايگان ما به مقررات بين المللي پايبند هستند؟من عرض مي كنم كه در حال حاضر ما برخي وظايف همسايگان خود را انجام مي دهيم. بحث بعدي اين است كه آيا كشورهاي صنعتي تنوع قوانين و مقررات ما را دارند؟ آيا آنها بازارچه مرزي، منطقه ويژه و منطقه آزاد دارند؟ آنها دو يا سه رويه خاص شامل واردات، صادرات و ترانزيت دارند و در حقيقت ما چند برابر اروپائيها داريم كار انجام مي دهيم.
اما در مقايسه با كشورهاي منطقه ايران از نظر تجهيزات حرف اول را مي زند و ما در منطقه پذيرفته شده ايم. حتي پارسال گمركات اروپايي در كشور ما آموزش ديدند و سيستم ما را قبول كردند.
* چگونه، يعني كارشناسان اروپايي به ايران براي آموزش رويه هاي گمركي آمدند؟
- بله، آنها كه در كالاهاي خود فرش، پسته يا زعفران ندارند. آنها ناگزيرند با اسناد ما در خصوص اين كالاها آشنا باشند، لذا اسناد ما را به عنوان اسناد معتبر پذيرفته اند. آنها كه نمي توانند فرش را درجه بندي كنند، آنها اكنون دارند اين اعتماد را به اسناد ما پيدا مي كنند.
* آيا اروپاييها به كالاهاي سنتي ما اعتماد دارند؟
- فعلاً كه دارند.
* اما درخصوص پسته كه اين گونه نيست؟
- الان آنچه به ما اعلام مي كنند اين است كه پسته صادراتي ايران به درستي صادر مي شود.و ما علاوه بر اين يكسري كنوانسيونها را رعايت مي كنيم. اكنون گمرك ايران ۲۱ كنوانسيون بين المللي را رعايت مي كند و نسبت به آن متعهد هستيم و اين در حالي است كه خيلي ها منتظر كوچكترين بهانه هستند.
* آقاي كرباسيان ،چگونه است كه اتحاديه اروپا مقررات سفت و سختي براي پسته ما وضع مي كند و در صورت كوچكترين خطا ما را تهديد مي كند، اما اين وضعيت در ارتباط متقابل ايران و كشورهاي منطقه وجود ندارد، يعني همان طور كه اشاره كرديد از سوي كشورهاي همسايه به جاي آهن قراضه ،بنز به ايران صادر و اسناد گمركي آن توسط كشور مبدأ امضا مي شود؟
- ما بايد به آنها اعلام كنيم كه مقررات را رعايت كنند وقتي اتحاديه اروپا مي گويد اگر در محموله پسته ايران فلان عيب باشد و درخصوص پسته ايران تصميم گيري مي كند، پس بايد ما مقرراتي را رعايت كنيم و اين براي همه بايد يكسان باشد.
* ما وقتي با محموله بنز به جاي آهن قراضه مواجه شديم با كشوري كه اين محموله را به ايران صادر كرده بود چه كار كرديم؟
- ما اعتراض كرديم، اما بايد آن را پيگيري كنيم و به سازمان جهاني گمرك شكايت كنيم.
* آيا اين كار را كرديد؟
- از اين كشورها در مرحله اول توضيح خواستيم و در مراحل بعدي قطعاً شكايت مي كنيم و چاره اي جز اين نداريم. دنيا اكنون به مرحله اي رسيده كه كالاهاي صادراتي يا وارداتي را با يك كد ۳۶ رقمي به نام «يوسي ار» رديابي مي كند و حتي از اين طريق پولشويي را نيز دنبال مي كنند. مي خواهم بگويم كه رسيدن به اين نقطه يك كار جمعي است و نمي توان قبول كرد كشورهاي منطقه هرچه خواستند به ايران صادر كنند.
* در همكاريهاي
منطقه اي به مشكلاتي برخورد كرده ايم، فكر نمي كنيد براي حل مشكلات با كشورهاي همسايه بايد همكاريها گسترش يابد؟
- اين حرف شما را قبول دارم اما بايد به اين كشورها بقبولانيم كه اول مقررات را رعايت كنند.
* فكر مي كنيد اگر گمرك ايران بنز را به جاي آهن قراضه به اروپا صادر مي كرد، كشورهاي اروپايي چه كار مي كردند؟
- الان مدارك ما همه چيزش كامل است به ما ايراد مي گيرند و تهديد به محدود كردن خريد مي كنند، قطعاً در صورت اين اتفاق عوارض جبراني بر كشور ما وضع مي كردند.
