Hamshahri Newspaper

علي اصغر محمدي
كارآفريني فرآيندي است كه قصد دارد افرادي كارآفرين با ايده هاي نو و خلاق، ريسك پذير و انعطاف پذير را به جامعه تحويل دهد.
كارآفرين كسي است كه تعهد مي دهد مخاطره هاي يك فعاليت اقتصادي را سازماندهي، اداره و تقبل كند.
شرايط خاص اقتصادي و فرهنگي كشور در چندين ساله اخير و موج عظيم بيكاران به ويژه فارغ التحصيلان جوياي كار موجب شد كه كارآفريني جزو طرح هاي ملي تلقي شود. لذا بر اساس برنامه سوم توسعه، طرحي تحت عنوان «طرح توسعه كارآفريني در دانشگاه هاي كشور» كه اختصاراً «كاراد» ناميده مي شود، تدوين و در اواخر سال ۱۳۷۹ مسئوليت پيگيري و اجراي آن به سازمان سنجش آموزش كشور واگذار شد.
با ابلاغ آيين نامه تشكيل مراكز كارآفريني به دانشگاه هاي بزرگ كشور، شامل دانشگاه هاي تبريز، تربيت مدرس، شهيد بهشتي، شهيد چمران(اهواز)، شيراز، صنعتي شريف، صنعتي اميركبير، علم و صنعت ايران و فردوسي مشهد شروع شد. مراكز كارآفريني اين دانشگاه ها يكي پس از ديگري فعاليت خود را آغاز كردند. مركز كارآفريني دانشگاه تهران نيز در نيم سال اول ۸۲-۱۳۸۱ تشكيل شده است و جمعي از استادان و دانشجويان در اين مركز مشغول فعاليت هستند. با دكتر سيد محمد مقيمي، عضو هيأت علمي و عضو كميته كارآفريني دانشگاه تهران كه موضوع پايان نامه دكتراي خود در رشته مديريت، گرايش مديريت رفتار سازماني را به كارآفريني اجتماعي اختصاص داده بود، گفت وگويي در زمينه كارآفريني در دانشگاه ها انجام داده ايم كه در پي از نظرتان مي گذرد.
* آقاي دكتر مقيمي، لطفاً از ويژگي هاي كارآفريني بگوييد.
- امروز كارآفريني به عنوان موتور رشد و توسعه سازمان ها و جوامع شناخته مي شود. از اين رو، دانشگاه هاي بزرگ جهان آموزش و توسعه تفكر كارآفريني را در دستور كار قرار داده اند. بهترين دليل اين امر، خلاصه اعلاميه جهاني، پيرامون آموزش دانشگاهي است كه در پايان كنفرانس جهاني آموزش عالي در قرن بيست و يكم (دورنما و اقدام)، در اكتبر ۱۹۹۸ زير نظر يونسكو در پاريس صادر شد كه توسعه مهارت ها و ابتكارهاي كارآفريني بايد در زمره دل نگراني هاي عمده آموزش دانشگاهي باشد. علاوه بر آن، در كشورهاي در حال توسعه نيز سازمان هايي براي ترويج كارآفريني ايجاد شده است.
* به نظر شما كارآفريني چه كاركردهايي دارد؟
- كارآفريني در دو كاركرد فردي و سازماني قابل توجه و تحليل است. كارآفريني فردي، راه ورود نيروهاي تازه و فكر تازه به بازار است و كارآفريني سازماني راهي براي بازآفريني قابليت هاي سازماني به شمار مي آيد. اخيراً كارآفريني سازماني به دليل نقشي كه در تقويت موقعيت رقابتي سازمان ها ايفا مي كند، توجه مديران و صاحب نظران بسياري را در عرصه مديريت معطوف ساخته و سازمان هاي موفق بسياري نيز آن را به عنوان ابزار مؤثري براي رقابت به كار گرفته اند.
* در باره واژه فرانسوي Entre Preneurship كه در فارسي به كارآفريني ترجمه شده است،توضيح دهيد.
- اين واژه در فارسي به كارآفريني ترجمه شده است. البته برخي معتقدند بايد واژه مناسبي جايگزين آن شود، اما آنچه كه مسلم است مفهوم كارآفريني مغاير آنچه در جامعه ما جا افتاده، است. در جامعه ما برداشت از كارآفريني ايجاد شغل و كار است، در حالي كه ايجاد شغل يكي از پيامدهاي كارآفريني است كه موجب رشد اقتصادي مي شود.
* مفهوم كارآفريني چيست؟
- مفهوم كارآفريني داراي جنبه هاي مختلفي است. از آنجا كه در جامعه فعاليت هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي وجود دارد، كارآفريني هم براي هر يك جداگانه مطرح مي شود. مثل كارآفريني اجتماعي كه تأليف كتاب «كارآفريني در نهادهاي جامعه مدني» هم در اين زمينه است.
* برداشت شما از نقش نيروي انساني در سازمان چيست؟
- با ارزش ترين منبع هر سازمان و جامعه اي نيروي انساني است كه نقش مهمي ايفا مي كند. در عصر كشاورزي بيشتر روي قدرت يدي تأكيد مي شد اما در عصر جديد هر دو به صورت توامان مطرح شده است.
امروزه جامعه به نيروي انساني نيازمند است كه بتواند خلاقيت و نوآوري داشته باشد و در حال حاضر جوامعي پيشرفت مي كنند كه بتوانند به نحو مطلوبي از نيروي انساني استفاده كنند. در چنين فضايي كشورهاي توسعه يافته اهميت موضوع را دريافتند. به طور مثال در كشور مالزي وزارتخانه اي تحت عنوان «وزارت كارآفريني» وجود دارد و بيش از ۸۰ درصد توليدات متعلق به صنايع كوچك و كارآفرينان است. بنابراين وقتي صحبت از نيروي انساني مي شود يعني نيرويي كه بتواند خلاقيت هايي از خودش بروز دهد. البته بايد بسترهاي آن نيز آماده شود كه در جوامع پيشرفته بسترسازي آن آغاز شده است. به طور مثال در كشوري مثل كره جنوبي وقتي مي خواهند تسهيلاتي در زمينه هاي مختلف بدهند، ضوابط را جوري تعريف و تنظيم مي كنند كه فقط به كارآفرينان تسهيلات تعلق مي گيرد.
* لطفاً در اين باره بيشتر توضيح دهيد.
- ابتدا كارآفرينان شناسايي مي شوند و در مرحله بعدي طي فرآيندي آموزش مي بينند و سپس امكانات لازم را در اختيارشان قرار مي دهند و حمايت مي شوند. در كشور هند فقط در زمينه آموزش كارآفريني حدود ۵۰۰ دانشگاه و دانشكده وجود دارد كه به صورت تخصصي آموزش كارآفريني مي دهند. در آمريكا نيز بيش از ۲۵۰۰ دانشگاه و دانشكده در اين زمينه فعاليت دارند. در كشورهاي سنگاپور، استراليا، آلمان و انگليس كه جزو پيشگامان كارآفريني هستند، سعي مي كنند بسترسازي را از دوره آموزش عمومي و حتي مقاطع ابتدايي و دبيرستان شروع كنند.
* بسترسازي در چه زمينه اي؟
- در زمينه فرهنگي. كارآفريني بايد ارزش تلقي شود. كشورهاي پيشگام، بسترسازي فرهنگي را از طريق رسانه هاي ملي و از درون خانواده شروع مي كنند. علاوه بر آن سعي مي كنند بسترهاي اقتصادي لازم فراهم شود و شرايط حاكم بر اقتصاد جامعه طوري باشد كه اگر شخصي توليدكننده است سود ببرد نه اين كه مشاغل كاذب و واسطه گرها ثروت آفريني كنند.
يكي ديگر از بسترها، بستر قانوني است، بايد قوانين وضع شده فعاليت هاي كارآفريني را تسريع كند. در حالي كه تحقيقات انجام شده در كشورمان نشان مي دهد كه قوانين و مقررات دولتي مانع عمده كارآفريني است كه بسيار قابل توجه است. دولتي كه بايد در خدمت كارآفريني و توسعه باشد به يك مانع عمده تبديل شده است. بنابراين بايد دولت به كارآفرين تبديل شود. زماني كه دولت كارآفرين نيست و حتي مانع هم ايجاد مي كند چگونه توقع داريم كارآفريني كند. البته در برنامه سوم توسعه به اين امر (كارآفريني) پرداخته شده كه عملاً نتيجه اي در پي نداشته است.
* نقش بخش غيرانتفاعي در زمينه كارآفريني در نهادهاي جامعه مدني چيست؟
- بخش غيرانتفاعي بايد در مسير كارآفريني هدايت شود تا تصدي فرهنگي و اجتماعي دولت را متولي شوند.
در ديدگاه جديد از مديريت دولتي تحت عنوان مديريت گرايي ياد مي شود كه واگذاري تصدي هاي دولتي، كانون اين نظريه را تشكيل مي دهد. محول كردن فعاليت هاي اقتصادي و سود ده در قالب كارآفرينان به بخش خصوصي محول شود. ولي فعاليت هاي اجتماعي و فرهنگي را بايد در قالب فعال كردن بخش سوم يا همان جامعه مدني كه مهم ترين ابزار آن سازمان هاي غيردولتي (NGOS) هستند، واگذار كرد.
در كشور ما بخش خصوصي نسبتاً در حال فعال شدن است، هر چند هنوز به بلوغ لازم نرسيده است ولي در حال رشد است.
نهادهاي بخش سوم (NGOS) كه بايد متولي اين تصدي اجتماعي شوند، هنوز از توانمندي لازم برخوردار نيستند. عمدتاً مفهوم جامعه مدني در كشور ما دچار انحراف مهمي شده است و صرفاً در حوزه مسائل سياسي مطرح مي شود، در حالي كه يك موضوع كاملاً علمي است و بايد به عنوان بازوي دولت در فعاليت هاي اجرايي در كارهاي فرهنگي باشد. مهم ترين مشخصه آن وابسته نبودن به حكومت و دولت و داشتن ويژگي هاي كارآفرينانه است. متأسفانه اين نهادها از توانمندي لازم برخوردار نيستند، هر چند در سال هاي اخير شاهد رشد كمي و كيفي سازمان هاي غيردولتي بوده ايم و هم اكنون شبكه سازمان هاي غيردولتي در زمينه جوانان، محيط زيست و زنان، فعاليت هاي چشمگيري دارند اما ظرفيت هاي لازم براي قبول مسئوليت ها آماده نشده است و دولت هم در شرايط حاضر براي واگذاري كارها دچار شك و ترديد است. بايد مؤلفه ها و نشانه هاي كارآفريني در درون اين نهادها دميده شود و سازماني كارآفرينانه در آنها ايجاد كنيم تا ضمن توجه به ماهيت اصلي خودشان كه همانا حفظ و توسعه منافع عمومي است بتوانند در كنار آن با فعاليت هاي كارآفرينانه اي كه انجام مي دهند درآمدزايي كنند و آن را در خدمت منافع عمومي هزينه كنند و از جنبه مالي به دولت وابسته نباشند و با اين عارضه كه در حال حاضر دامنگير آنها است مواجه نشوند.
* درباره موضوع كتاب تان «كارآفريني در نهادهاي جامعه مدني» كه اخيراً منتشر شده است بگوييد.
- مباحث كتاب «كارآفريني در نهادهاي جامعه مدني» كه ناشي از تحقيقات ميداني در كشورمان است ضمن پرداختن به مباني نظري كارآفريني و شكل گيري سازمان هاي غيردولتي، پيشنهاد ها و راه كارهايي را در جهت ايجاد ظرفيت هاي لازم در اين نهادها با استفاده از رويكرد كارآفريني ارائه مي دهد.
با توجه به مطالعات اوليه اي كه صورت گرفته بود برخي از صاحب نظران به اين فكر افتادند كه مبحث كارآفريني را از دانشگاه ها شروع كنند. بر اين اساس در سال ۱۳۷۹ طرح توسعه كارآفريني در دانشگاههاي كشور كه به اختصار «كارآد» ناميده مي شود با هدف تحقق اهداف برنامه پنج ساله سوم در امر آموزش و پرورش كارآفرينان، توسعه و ارتقاي شناخت جامعه دانشگاهي از كارآفريني، ارتقا و ترويج روحيه كارآفريني و آگاه سازي جامعه دانشگاهي در مورد كارآفريني و كارآفرينان، فعاليت خود را در حوزه هاي آموزش، ترويج و تحقيق، آغاز كرد. در ابتداي امر ۱۰ دانشگاه بزرگ كشور، از جمله دانشگاه تهران تحت پوشش اين طرح قرار گرفتند كه ظاهراً در سال آينده بالغ بر ۵۰ دانشگاه تحت پوشش اين طرح قرار مي گيرند.