امير هوشنگ حكمتي
طي سال هاي اخير، با افزايش موج مهاجرت به پايتخت، غرب تهران و خصوصا منطقه 5 شهرداري با توسعه سريع و غير قابل كنترلي مواجه شد كه از مهمترين پيامدهاي اين توسعه سنگين تر شدن ترافيك منطقه بود ترافيك سنگين براي مردم منطقه مساله غريبي بود به طوري كه تا 10 سال پيش بيشتر خيابان هاي منطقه 5 ترافيك روان و بدون مشكلي داشتند و هيچ گاه مساله ترافيك براي اهالي منطقه به عنوان موضوعي آزار دهنده مطرح نبود.
با افزايش جمعيت، موج مهاجرت و توسعه بزرگراهها، به اين منطقه و نهايتا تلاقي آنها در محلي به نام ميدان نور ترافيك نسبتا سنگين وارد اين منطقه شد. ميدان نور حدودا در مركز منطقه 5 قرار دارد و فصل مشترك بزرگراههاي رسالت آيت الله حكيم)، آيت الله كاشاني و شهيد ستاري است. اين ميدان در سال 72 و با نام ميدان بعثت احداث شد و پس از مدتي نام ميدان بعثت به ميدان نور تغيير كرد. بعد از ارتحال علامه محمد تقي جعفري با توجه به نزديكي منزل ايشان، نام اين محل براي بار سوم تغيير كرد و ميدان علامه جعفري ناميده شد، اما همچنان مردم، اين محل را به نام ميدان نور مي شناسند.
احداث ميدان در آن سال ها ساده ترين راهي بود كه مي توانست مساله ترافيك منطقه را تا حدودي رفع كند، اين راه حل ساده كه از پشتوانه مهندسي بالايي هم برخوردار نبود ايراد بزرگي داشت و آن عدم آينده نگري و عدم توجه به توسعه بزرگراهي منطقه بود. طرح ايجاد ميدان در اين محل مي توانست به عنوان يك راه حل كوتاه و مقطعي مطرح شود نه بيشتر.
بعد از گذشت دو سال از احداث ميدان نور با توجه به افزايش خودروهاي عبوري از بزرگراههاي منتهي به آن ترافيك سنگين خصوصا در ساعات پاياني روز نزديك به غروب در محورهاي كاشاني و ستاري به مشكل بزرگي تبديل شد. بروز ترافيك سنگين و تصادفات شديد در تقاطع ستاري - كاشاني زنگ خطري براي مسوولان شهرداري بود تا به ناكار آمدي طرح ميدان نور پي ببرند. ميدان نور در نقش قلب تپنده ترافيكي بزرگراههاي اطراف خود خيلي سريع فرسوده شد و توان و كارآيي خود را از دست داد.
با مطرح شدن جدي طرح پل هاي غير همسطح در سال 1375، تصميم به اجراي آن درسال 1376 گرفته شد، اما با تغيير و تحولات و جابجايي هاي صورت گرفته در شهرداري مسكوت ماند.
افتتاح كامل بزرگراه نيايش و بزرگراه رسالت غرب تا خيابان شيخ بهايي موجب افزايش بيش از بيش ترافيك در محدوده ميدان نور و خيابان هاي اطراف شد طوري كه در سال هاي اخير عبور از اين ميدان در ساعات پاياني روز به صبر و حوصله بسيار زيادي نياز داشت.
گره هاي كور ترافيكي در ميدان و عدم وجود راههاي كنترل آن موجب شد كه دوباره طرح پل هاي غير همسطح در اين محل و به صورت بسيار جدي براي اجرايي شدن مطرح شود.
البته ميدان نور به رغم مشكلات فراواني كه طي عمر 10 ساله خود براي اهالي محل ايجاد كرده شاهد لحظه هاي به ياد ماندني زيادي هم بوده است. بارزترين آن در هشتم آذر ماه سال 76 اتفاق افتاد و با صعود تيم ملي فوتبال به جام جهاني اين ميدان از جمله مناطقي بود كه مردم به صورت خودجوش با هجوم به داخل چمن ميدان تا ساعت ها به شادي پرداختند. از وسعت و زيبايي فضاي سبز ميدان نور در اكثر فيلم هاي عروسي اهالي محل استفاده شده است و آتشبازي و چراغاني ميدان نور در مقاطع خاص، از ديگر جاذبه هاي اين قلب فرسوده غرب تهران است.
به گفته مسوولان شهرداري، فضاي سبزي كه با اجراي طرح از بين مي رود به حاشيه هاي ورودي و خروجي بزرگراه ها منتقل مي شود، اما بعد از اتمام طرح ديگر چيزي به نام ميدان نور وجود نخواهد داشت. در مورد خود طرح و زواياي مختلف آن بايد گفت اين طرح شامل يك پل بزرگ به طول تقريبي 300 متر است كه دو سوي بزرگراه آيت الله حكيم را به هم پيوند مي زند.
از طرف ديگر خيابان آيت الله كاشاني مانند گذشته ارتفاع خود را حفظ كرده و به صورت همسطح در زير پل بزرگراه آيت الله حكيم قرار خواهد گرفت. با احداث يك زيرگذر دو طرف بزرگراه، ستاري در شمال و جنوب ميدان به يكديگر متصل مي شوند و به طوركلي با همسطح در نظر گرفتن خيابان كاشاني، بزرگراه حكيم در ارتفاع 5 متري بالاي كاشاني و بزرگراه ستاري در ارتفاع 5 متري، زير خيابان كاشاني قرار مي گيرد. كليه حركت هاي ترافيكي و دسترسي هاي طرح پيش بيني شده است.
طبق برآوردهاي اوليه، هزينه اجرايي پروژه حدود 8ميليارد تومان در نظر گرفته شده كه به نظر پيمانكار با توجه به وسعت طرح احتمالا بيشتر خواهد شد. به طرح تقاطع غيرهمسطح ميدان نور علاوه بر هزينه اجرا، يك هزينه سنگين ديگر نيز اضافه شده و آن تملك معارض هاي طرح است كه شهرداري رقمي حدود 28 ميليارد تومان را براي آن در نظر گرفته است. زمان اجراي طرح 22 ماه اعلام شده است كه البته شهرداري و پيمانكار اتمام طرح را طي 22 ماه تقريبا غيرعملي مي دانند.
چون طرح تقاطع غيرهمسطح از وسعت زيادي برخوردار است. براي اجرا به مشكلات زيادي برخورده است كه به اعتقاد همه كساني كه به نوعي درگير طرح هستند اصلي ترين مشكل آن تملك معارض هاست.
۵۰ واحد مسكوني، 9 واحد تجاري و 5 واحد كارگاهي بايد جهت عملي شدن طرح تخريب شوند كه هزينه بسيار سنگيني را به طرح تحميل كرده است. مساله معارض هاي طرح در صورت تامين اعتبار و كسب رضايت مالكان مرتفع شود كه البته نياز به زمان دارد. مشكل ديگر كه پيمانكار طرح، تاكيد بيشتري روي آن دارد موضوع انحراف ترافيك مسيرهاي منتهي به ميدان است. در حال حاضر با توجه به اينكه طرح در داخل خود ميدان در حال اجرا است اين مشكل به چشم نمي آيد، ولي با پيشرفت طرح و اتمام كار در داخل ميدان، نياز به مسدود كردن مسيرهاي احداث پل ها وجود دارد كه بايد جايگزيني براي آن در نظر گرفته شود
.
به طور كلي نگراني بيشتر از نظر شهرداري، تملك معارض ها و از نظر پيمانكار، انحراف ترافيك است كه اگر اين نگراني ها رفع شود، اميد به اتمام طرح طي زماني حدود 2 سال يا بيشتر وجود دارد، در غير اين صورت مردم منطقه بايد خود را براي مشكلات جدي تر ترافيكي آماده كنند.
پس از اتمام كار آثار ترافيكي اجراي طرح بسيار چشمگير خواهد بود. ترافيك بزرگراه حكيم از طرف شرق كه بيشتر در ورودي ميدان در ساعات پاياني روز سنگين بود برطرف خواهد شد و ميانگين سرعت عبور خودروها در اين تقاطع به چندين برابر افزايش پيدا مي كند. در مورد ترافيك سنگين محور كاشاني وستاري نيز مساله به همين نحو خواهد بود و تكميل بزرگراه هاي همت، رسالت و ستاري نيز تاثير در سنگين كردن ترافيك منطقه ندارد، بلكه اجراي طرح باعث استقبال بيشتر از اين بزرگراه ها خواهد شد.
به گفته مسوولان شهرداري و پيمانكار طرح، تا امروز كه چيزي حدود 5 ماه از آغاز طرح مي گذرد همه چيز طبق برنامه پيشرفت داشته و اگر مشكلات سد راه اجراي طرح نشود، تنها معضل ترافيكي منطقه 5 برطرف خواهد شد. هرچند كه اين طرح خيلي دير شايد با 10 سال تاخيربه اجرا رسيد، اما ساكنان منطقه اميدوارند كه طبق برنامه و زمانبندي مشخص شده، به اتمام رسيده و باري از دوش ترافيك كلانشهر تهران برداشته شود.