علي اصغر محمدي
فرهنگ لغت، بنابر تعريف، مجموعه اي است از واژه ها به ترتيب حروف الفبا كه مقابل هر واژه، توضيح ها و تعريف هايي در باب معنا يا معناهاي آن داده شده است. واژه ها همانند ظرف هايي هستند كه در آنها چيزي يا ماده اي، مثلاً مايع يا جامد وجود دارد. وقتي واژه اي از زباني به زبان ديگر ترجمه مي شود به اين مي ماند كه محتواي ظرفي را در ظرف ديگر بريزيم. شكل ظرف يا به صورت نمود ديداري واژه است يعني همان حروف الفباي كنار هم، يا نمود گفتاري - شنيداري - يعني آواهاي زبان در كنار هم و معناي واژه همان ماده مايع يا جامد درون ظرف است. ترجمه يك اصطلاح يا واژه از زباني به زبان ديگر، زماني به درستي و به وقت انجام مي گيرد كه هنگام انتقال ماده موجود در يك ظرف به ظرف ديگر، نه چيزي به آن ماده اضافه شود و نه چيزي از آن كم شود و نه ماهيت يا خواص آن چيز تغيير كند يا دگرگون شود.بديهي است انجام چنين امر مهم يعني انتقال معنا از زباني به زبان ديگر مستلزم اعمال دقت و مهارتي درخور، ويژه و بسنده، و نيز مستلزم داشتن اطلاعات وسيع و عميق در مورد هر دو زبان و در مورد موضوع مربوطه است.اين پديده به هنگام ترجمه اصطلاحات علمي از زباني به زبان ديگر اهميتي افزوده و حساسيتي بالاتر مي يابد. انتخاب معادل فارسي دقيق، رسا، درست و كامل براي واژه ها و اصطلاح هاي علمي زبان بيگانه امري است فوق العاده مهم و حساس و زيبنده و مستلزم توجهي بس ژرف و درست، به همين دليل است كه فرهنگ نويسي به صورت يكي از دشوارترين، دقيق ترين، حساس ترين و مهم ترين و در عين حال طاقت فرساترين كار علمي در مي آيد.
ترجمه و تأليف «فرهنگ دايره المعارف زبان و زبان ها» توسط دكتر ابراهيم چگني، بهانه اي شد تا گفت وگويي با وي داشته باشيم.
ابراهيم چگني، عضو هيأت علمي دانشگاه لرستان، فارغ التحصيل دوره دكتراي زبان شناسي همگاني و در عين حال مترجم رسمي زبان انگليسي قوه قضائيه است. از ديگر آثار وي مي توان به دوره كامل دستور زبان انگليسي، فرهنگ زبان انگليسي پايه و ترجمه مفرغ هاي باستاني لرستان اشاره كرد. اين گفت وگو را مي خوانيد.
* آقاي دكتر چگني نخست از فرهنگ تخصصي و ويژگي هاي آن بگوييد.
- وقتي كسي متني علمي يا فني را به خاطر حضور چند اصطلاح علمي موجود در آن نمي تواند به طور كامل درك كند، به ناچار براي دانستن مفاهيم آن اصطلاح ها به فرهنگ هاي تخصصي مراجعه مي كند تا پس از پي بردن به معناهاي آن چند اصطلاح، به متن مورد نظر برگردد، آن را به دقت بخواند و پيام متن را به طور كامل درك كند. مي بينيد كه با اين حساب، فرهنگ تخصصي محكوم است به داشتن چند صفت وگرنه زيبنده نام فرهنگ تخصصي نيست. برخي از آن صفت ها اينها هستند: دقت، صراحت، درستي، جامعيت ونظاير آن.
* نظر شما درباره فرهنگ نويسي چيست؟
- به نظر من، فرهنگ نويسي اگر دشوارترين كار ادبي نباشد، در شمار دشوارترين كارهاي ادبي حتماً هست. كاري است واقعاً مشكل، وقت گير و طاقت فرسا، براي انجام چنين امري بايد يك گروه چند نفري در كنار هم به كوشش و تلاش بپردازند. البته، من براي توفيق در اين كار از منابع گوناگون استفاده كرده و با صاحب نظران مشورت كرده ام.
* در زمينه ترجمه و تأليف فرهنگ دايره المعارفي زبان و زبان ها با چه دشواري هايي مواجه بوديد؟
- يكي از دشواري هاي موجود در زمينه وضع معادل فارسي براي اصطلاح انگليسي آن است كه طي چندين سال اخير، زبان شناسان ايراني همگام با پيشرفت هاي عظيم اين دانش نوين، براي اصطلاح هاي انگليسي معادل هاي گوناگون وضع كرده اند و گاه براي يك مفهوم واحد، چندين معادل وضع شده است كه آدم در مي ماند كدام يك بهترين يا درست ترين است. البته اهل علم به خوبي با اين واقعيت آشنا هستند.
* فرهنگ تأليفي شما بر چه اساسي است؟
- اين فرهنگ براساس كتاب An Encyclopedic Dictionary of Language and Languages تأليف ديويد كرايستل، استاد دانشگاه هاي انگليس فراهم آمده است. البته براي تهيه اين فرهنگ علاوه بر منبع مذكور، به بيش از ۳۰منبع فارسي و انگليسي ديگر هم مراجعه شده است. اين فرهنگ حاوي ۲۷۵۰ مدخل و ۵هزار ارجاع متقاطع است. به اين معني كه خواننده در پايان توضيح و تعريف هر اصطلاح به اصطلاح هاي مرتبط با آن ارجاع داده شده تا در صورت تمايل تمامي زبان هاي جهان و تمامي كشورهاي جهان در اين كتاب ذكر شده به طوري كه با مراجعه به نام هر زبان، خواننده پي مي برد كه آن زبان در كجا كاربرد دارد، آيا زبان رسمي است يا منطقه اي، عضو كدام گروه از خانواده هاي زباني است و تعداد سخنگويان آن چند نفر هستند. در اين فرهنگ تلاش كرده ام تا براي هر اصطلاح انگليسي نزديكترين و دقيق ترين معادل ها به همراه صريح ترين و رساترين تعريف ارائه شود.
* درباره ساختار اين فرهنگ توضيح دهيد.
- اصطلاحات بسيار ضروري و اساسي شاخه هاي متعدد زبان شناسي در اين كتاب ذكر و تعريف شده است. مثلاً اصطلاحات مربوط به آواشناسي، واج شناسي، واژه شناسي، معني شناسي و اصطلاحات مربوط به روش ها و نظريه هاي تدريس و يادگيري زبان مادري و زبان خارجي، افزون بر اين، اصطلاح هاي مربوط به مكاتب مختلف دستور زبان، نظير مكتب دستور سنتي، دستور ساختگرا و دستورگشتاري زايشي در اين كتاب گنجانده شده است.
* اين فرهنگ چه مزيت هايي دارد؟
- از مزيت هاي بزرگ اين فرهنگ، ثبت تلفظ نام زبان ها و كشورها با الفباي آوانگاري بين المللي است تا خواننده از خطاي تلفظي به دور بماند و هر نام را درست ادا كند.مزيت ديگر، كاربرد شكل ها و تصاويري است كه به دقت انتخاب شده اند تا در مواردي كه توضيحات داده شده كفايت نمي كند، به درك مفهوم مورد نظر اصطلاح كمك كند.
اين دايره المعارف هم مزاياي يك فرهنگ الفبايي را دارد و هم مزاياي يك دايره المعارف موضوعي و به صورت يك فرهنگ دو سويه است، هم انگليسي به فارسي و هم فارسي به انگليسي، علاوه بر ثبت اصطلاحات انگليسي، فهرست كامل همه واژه هاي فني به زبان فارسي و ترتيب الفباي فارسي هم داده شده است تا اگر كسي بخواهد در مورد يك اصطلاح فني فارسي مربوط به زبان شناسي و زبان ها اطلاعاتي كسب كند بتواند با مراجعه به واژه نامه فارسي، معادل انگليسي آن اصطلاح را بيابد و سپس از طريق معادل انگليسي به توضيحات مربوط به آن دسترسي پيدا كند. در متن تعريف ها، معادل انگليسي اصطلاح هاي فارسي و نيز املاي انگليسي اسم هاي غيرفارسي داده شده تا هم معنا به سرعت درك شود و هم احتمال بروز اشتباه در فهم مطلب از بين برود.
* درباره ساير آثارتان بگوييد.
- قبلاً آثاري ترجمه و تأليف كرده ام كه از جمله آنها دوره كامل دستور زبان انگليسي، فرهنگ زبان انگليسي پايه، تسلط بر لغات انگليسي با روش برنامه ريزي شده و مفرغ هاي باستاني لرستان (ترجمه)است.
در حال حاضر «فرهنگ بزرگ توضيحي زبان شناسي كاربردي و آموزش زبان» را در دست تأليف دارم كه ظرف ماه هاي آينده منتشر خواهد شد.
