خيلي از افرادي كه در قطعه قبور رايگان دفن مي شوند افراد متمولي هستند اما خانواده هاي آنها ترجيح مي دهند كه آنها را در اين قطعه به خاك بسپارند
روزانه 130 تا 150 جنازه از شهر تهران به بهشت زهرا فرستاده مي شود كه حدود 40 درصد آنها از قبرهاي يك طبقه رايگان استفاده مي كنند
روي تابلوي سبزرنگ وسط سايت كامپيوتري بهشت زهرا نوشته شده: قبر يك طبقه، قطعه 207، رايگان... ياد اين جمله قديمي مي افتم: جنازه روي زمين نمي ماند... و خنده ام مي گيرد از مفاهيمي كه حالا در غياب روح، رنگ مي بازد... داشتن يا نداشتن .
روي تابلوي سبزرنگ وسط سايت كامپيوتري كمي پايين تر از قبر رايگان نوشته شده: قبر دو طبقه، قطعه 43، يك ميليون و 500 هزار تومان...
از محوطه صداي لا اله الا الله مي آيد و صداي شيون زني، به گمانم جنازه را از غسالخانه بيرون آورده اند و حالا بايد نماز ميت بر او بگذارند.
جنازه سفيدپوش است و آدم هاي بالاي سرش سياه پوش. چه دنياي متفاوتي، نماز كه تمام مي شود جنازه مي رود روي دست ها و صداي لا اله الا الله جمعيت بلند مي شود... مي رود قطعه۴۳؟ ... مي رود قطعه 207 ؟ ... مي رود قطعه...؟
آدم ها دلشان مي خواهد تعجب كنند از همه چيز و از تعجب كردنشان لذت ببرند. من هم دلم مي خواست 207 را مي گذاشتم كنار 43 و با خودم مي گفتم: عجب پارادوكسي پيدا شده... دنياي مرده ها هم به ظاهر فقير و غني دارد. بعد هم از اين كشف و شهود روزنامه نگارانه به خودم مي باليدم... اما نمي شد، لااقل اينجا نمي شد، وقتي داخل قبرها را كه نگاه مي كني - قبرهاي خالي - حتما با خودت خواهي گفت 207 و 43 چه فرقي مي كنند، وقتي نفس آدم صفر مي شود چه فرقي مي كند كه مبلغ قبر آدم صفر داشته باشد يا نداشته باشد. يك صبح پاييزي كه اتفاقا آخر هفته هم نيست اگر مثل من براي تهيه گزارش از ماجراي قبرهاي رايگان سر و كارتان به بهشت زهرا بيفتد خواهيد ديد كه از فرط خلوتي فقط صداي كلاغ مي آيد و خش خش جاروي رفتگر و صداي شيوني از دور، شايد...
مي دانيد قطعه قبرهاي رايگان كجاست؟ رفتگر به جاروي دسته بلندش تكيه مي كند و باتعجب نگاه مي كند، انگار كه سوال عجيبي پرسيده باشم، انگار كه انتظار آدم زنده را نداشته باشد، لباس نارنجي اش كثيف است و به رنگ پوستش مي آيد... سرش را مي خاراند و مي گويد: در اينجا قطعه رايگان نداريم، همه قبرها اينجا پولي هستند... قديم ها بود، اما الان ديگر نيست... بعد هم مكث مي كند، گويي كه به حرف هايش شك داشته باشد، نمي دانم شايد هم باشد... و جارو را توي دستش جابه جا مي كند، صداي خش دار جارو را در مي آورد.
چند دقيقه اي كه ميان انبوه قبرها دور هرز مي زنيم مسوول روابط عمومي سازمان بهشت زهرا به دادمان مي رسد و ما را به محل مي برد. جايي كه توي فرهنگ بهشت زهرايي نامش قطعه روز است.
اسماعيل دانش پژوه، مسوول روابط عمومي سازمان بهشت زهرا مي گويد: روزانه 130 تا 150 جنازه از شهر تهران به بهشت زهرا فرستاده مي شود كه حدود 40 درصد آنها از قبرهاي يك طبقه رايگان استفاده مي كنند.
اينجا به نسبت قطعه هاي داخلي بهشت زهرا شلوغ است، نيمي از فضا هنوز خاكي است و هنوز روي قبرها سنگ قبر گذاشته نشده معلوم است كه مدت كوتاهي است فوت كرده اند و نيم ديگر قبرهاي خالي كه دهانشان را انگار براي بلعيدن باز كرده اند. صداي فرياد زني مي آيد كه خودش را روي قبر مي زند و گريه مي كند. اينجا قطعه 207 است، همان جايي كه آدم ها حق دارند يك تكه زمين داشته باشند بدون اينكه مجبور باشند از اسكناس هاي سبز كمك بگيرند.
مهندس محمود رضائيان، مديرعامل سازمان بهشت زهرا مي گويد: خانواده هاي بي بضاعت و مستمند مي توانند از قبور يك طبقه رايگان استفاده كنند. سازمان بهشت زهرا به منظور رفاه حال مردم به هر تعداد شهروندي كه در روز خواستار استفاده از قبور يك طبقه رايگان باشند، آن را به راحتي در اختيار صاحبان متوفي قرار مي دهد و هيچ پولي بابت آن دريافت نمي كند. هزينه خدمات متوفي شامل حمل جنازه، تغسيل، آمبولانس، تكفين، تدفين، اكو مداحي، سنگ قبر و رگلاژ قطعه، 80 هزار تومان است كه اگر كسي از قبور رايگان استفاده كند، 50 درصد در خدمات هم به او تخفيف داده مي شود يعني در تهران مي شود با 40 هزار تومان يك متوفي را به خاك سپرد. همين مبلغ نيز مي تواند با اعلام شفاهي بستگان متوفي و با نظر مددكاري مسوول حاضر در واحد پذيرش پرداخت نشود.
روي لبه قبرهاي خالي راه مي روم، حس مي كنم هر آن ممكن است داخل يكي از قبرها بيفتم. صداي لا اله الا الله مي آيد، جنازه را مي گذارند داخل يكي از قبرهاي خالي ...
دانش پژوه، مسوول روابط عمومي بهشت زهرا مي گويد: خيلي از افرادي هم كه در قطعه قبور رايگان دفن مي شوند افراد متمولي هستند اما خانواده هاي آنها ترجيح مي دهند كه آنها را در اين قطعه به خاك بسپارند. البته قبرهاي اينجا فقط محدود به قبرهاي رايگان و 5/1 ميليون توماني نيست، قطعه 214 كمي آن سوتر از قطعه 207 رايگان واقع شده، اين قطعه شامل قبرهاي دو طبقه است كه مبلغ آنها 120 هزار تومان است. به گفته دانش پژوه 25 درصد از متوفيان نيز در اين قطعه به خاك سپرده مي شوند.
بر اساس آمار سازمان بهشت زهرا در سال 82 از تعداد 48 هزار و 945 متوفي، تعداد 15 هزار و 249 نفر در قطعه عمومي يك طبقه كه رايگان است، دفن شدند. قطعه دو طبقه عمومي نيز داراي قبور دو طبقه است كه يك طبقه آن به دفن اموات اختصاص يافته و طبقه دوم به نام بستگان متوفي رزرو مي شود.
در سال 82 تعداد 10 هزار و 250 نفر از درگذشتگان در قطعه عمومي دو طبقه دفن شدند.
زن زانوي غم بغل گرفته و روي تلي از خاك نشسته، شمع داخل خاك فرو رفته و قطره قطره آب مي شود و روي قبر مي ريزد، صورت پف كرده زن نشان مي دهد كه تازه گريه را تمام كرده .در مورد هزينه قبر كه مي پرسم، مي گويد: ما پول داده ايم، 110 هزار تومان براي هزينه قبر و بقيه چيزها گرفتند. من شنيده بودم اينجا وقفي است و اصلا نبايد پول بگيرند بابت زمينش. شنيدم يك خانمي اينجا را وقف بهشت زهرا كرده ... اما ما پول داديم، 30 هزار تومان بابت زمين و 80 هزار تومان هم بابت خدمات...
اما اندكي نمي گذرد كه علي آقا سرو كله اش پيدا مي شود، برادر مرحوم بوده و ... رتق و فتق امور با او بوده است.
روي پيراهن سياهش خاك نشسته و حرف زن را تكذيب مي كند و مي گويد پولي كه پرداخت كرديم بابت زمين نبوده، 40 هزار تومان بابت خدمات داديم. بقيه هزينه گل و ترمه روي قبر و اينها بوده وگرنه اصلا پول زمين نداديم....
از چند نفر ديگر كه مي پرسم تقريبا مطمئن مي شوم كه اين يك متر و نيم زمين تنها فضايي است كه هر آدم حق دارد بعد از مرگش داشته باشد. قطعه هاي 205 كمي آن سوتر است، از همين قبرهاي رايگان است كه چندي پيش پر شده و سنگ قبرهايش هم نصب شده است، درخت هايي كه گوشه گوشه اش كاشته شده،هنوز قدشان از يكي دو وجب بيشتر نيست و فضاي بياباني اين قطعه هاي روز بهشت زهرا را تشديد مي كند.
دانش پژوه مي گويد: سازمان بهشت زهرا تا به حال حتي يك وجب زمين وقفي هم از ابتداي تاسيس دريافت نكرده است، ما همه زمين ها را از شهرداري خريداري كرده ايم.
كلنگ احداث بهشت زهرا از سال 1345 به زمين زده شد و در سال 1349 اولين جنازه در بهشت زهرا دفن شد، از آن تاريخ به بعد تا به حال يك ميليون و 200 هزار متوفي در بهشت زهرا دفن شده اند.
بر اساس آمار سازمان بهشت زهرا حدود 20 درصد از افراد فوت شده در تهران از طرف خانواده ها به شهرستان هاي زادگاهشان براي دفن برده مي شوند.
بيشترين مرگ ومير با 6 درصد متعلق به منطقه 15 است، بيش از يك درصد از منطقه 22 شهرداري كه كمترين مرگ و مير را داشته است.
بر همين اساس بيشترين مرگ و مير در تهران كه حدود 25 درصد بود، از قشر خانه دار و بيشترين علت فوت هم ايست قلبي با حدود 22 درصد از كل متوفي ها بوده است.
بيشترين تعداد دفن شدگان از نظر سني مربوط به گروه سني بالاي 65 سال با 23 هزار و 764 نفر و كمترين تعداد دفن شدگان از نظر سني مربوط به گروه سني 5 تا 9 سال مي شود با 252 نفر گرچه سازمان بهشت زهرا اعلام كرد كه ديگر هيچ قبري پيش فروش نمي شود، اما آثار پيش فروش قبرها در ساليان گذشته هنوز در جاي جاي بهشت زهرا هست. اين قبر خريداري شده است يا رديف مقبره هاي خانوادگي جلوي هر اتاقكي ايواني است كه با طاق هاي كوچكي كه بي شباهت به 33 پل نيست، جايي گذاشته تا از جلوي مقبره هاي خانوادگي بشود به راحتي عبور كرد. طاق ها آجرنما هستند. در اتاقك ها كه مقبره هاي خانوادگي را در خود جاي داده اند هر كدام به شكلي احتمالا بستگي به سليقه خانواده داشته، اما هر كدام يك شباهت كوچك دارند؛ دريچه كوچكي دارند كه مي شود از ايوان و از پشت اين درهاي قفل شده داخل اتاقك ها سرك كشيد. احتمالا قفل هاي بزرگ اين درها پنج شنبه ها يا جمعه ها رنگ گشوده شدن را به خود مي گيرند.
هر كدام از اتاقك ها شمايل خاص خودش را دارد. داخل بعضي هايشان مبلمان كامل قرار گرفته و يكي دو تا قبر در گوشه گوشه آن و فضاي خالي كه انتظار بقيه اقوام را مي كشد.
بعضي ها حتي يخچال، گلدان و پرده پنجره را هم فراموش نكرده اند و معلوم است حتي بر سر مزار رفتگانشان هم از خودشان غافل نمي شوند.
دانه دانه اتاق ها را سرك مي كشم و به انتهاي ايوان نگاه مي كنم، به نظر مي رسد 100 تا شايد هم بيشتر از اين اتاق ها كه مقابر خانوادگي را در خود جاي داده است باقي مانده باشد، ديدن همه اينها خيلي وقت مي خواهد ...
دانش پژوه مي گويد: الان ديگر مقابر خانوادگي تمام شده و خيلي وقت است كه ديگر از اين مقبره ها فروخته نمي شود.
رضائيان مدير عامل سازمان بهشت زهرا مي گويد: قبرهاي رايگان با بقيه قبرها هيچ تفاوتي ندارند و از لحاظ الگو هاي شعري دسترسي به فضاي سبز و ساير امكانات رفاهي هيچ فرقي با قبور خصوصي ندارند.
يك آمبولانس بنز از داخل در ورودي وارد مي شود و پشت سرش چند ماشين داخل مي شوند. احتمالا همراهان متوفي هستند كه حالا بعد از مرگ سوار بنز شده است.
جنازه ميان شيون خانواده از ماشين نعش كش بيرون مي آيد، وارد غسالخانه مي شود اندكي نمي گذرد كه جنازه كفن پوش از غسالخانه بيرون مي آيد. ميان لا اله الا الله جمعيت، روي تابلوي الكترونيك سالن پذيرش نام متوفي نمايش داده مي شود.
متوفي: علي نادر پور
قطعه: 214
... متوفي: عذرا كريمي
قطعه: 43 ...
متوفي: سليم نظري
قطعه: 207 ....