پديده وارونگي دما كه تا ساعاتي از صبح در فصول پاييز و زمستان ادامه پيدا مي كند، بيشترين صدمه را به كودكان و نوجواناني كه در ساعات اوليه صبح راهي مدرسه هستند، مي رساند
پوتين هايتان را بپوشيد تا همگي به كوهستان پناه ببريم. آنقدر بالا مي رويم كه چشم انداز برف، سفيد سفيد باشد. آنقدر كه كله قند دماوند ديگر محو و ناپيدا نباشد. حتي پشت سرمان را هم نگاه نمي كنيم.
پشت سر مگر چه چيزي به جا گذاشته ايم كه حسرتش را بخوريم. شهر بماند براي همان ها كه بدون ساندويچ كالباس و نان مانده ساندويچي و يك شيشه نوشابه دوام نمي آورند. براي همان ها كه حسرت برف سفيد و پاك به دلشان نمي ماند و دلشان براي دماوندي كه با ارتفاع 5 هزار و چندصد متري اش هم گم شده، تنگ نمي شود. مگر از بالاي آپارتمان شما بناي ميدان آزادي پيداست؟ مگر وقتي صبح از خانه به خيابان ها مي رويد و شب برمي گرديد، پيراهنتان هنوز بوي ادكلن مي دهد؟ پس پوتين هايتان را بپوشيد. آنقدر بالا مي رويم كه از اين مرداب CO و PM و اوزون و هزاران مولكول سمج خفقان آور خودمان را بيرون بكشيم.
زمستان است 
سروكله زمستان در تهران زودتر از دي ماه به سراغ شهر مي آيد. نه اينكه حتما از برف خبري باشد، نه، اما روزهاي خاكستري زمستان براي تهران از پاييز شروع مي شود، آن هم نه با ابرهايي كه غصه آسمان را در خود بغض كرده اند، بلكه با غباري از ذرات معلق و گازهاي كشنده اي مثل مونوكسيد كربن. اين هم از بخت و اقبال پايتخت نشينان است. پايتخت نشيني اگر صد حسن داشته باشد، همانقدر هم ضرر مي رساند و شرايط اقليمي تهران يكي از آنهاست.
يك كارشناس زيست محيطي در مورد وضعيت آلودگي هواي تهران در پاييز و زمستان مي گويد: به جز منابع توليد آلودگي كه تا 80 درصد مربوط به خودروهاست، شرايط اقليمي خاص تهران هم در نيمي از سال باعث تشديد آلودگي مي شود كه دليل آن وارونگي دما در پاييز و زمستان است. او در توضيح وارونگي دما مي گويد: در حالت عادي آب و هوايي، هواي سطح زمين گرم تر از لايه  هاي بالايي است. به همين دليل جريان هوا شكلي عروجي به خود مي گيرد و هواي گرم ميل به بالا رفتن پيدا مي كند، اما از آنجا كه تهران از نظر جغرافيايي در دشتي در دامنه كوه ها قرار گرفته است،در پاييز و زمستان هواي سرد اين كوهستان را در سطح خيابان هاي خود مي بيند. در اوايل صبح كه هنوز آفتاب كاملا سطح خيابان را گرم نكرده است، هواي سطحي تهران سردتر از لايه هاي بالايي است و به همين دليل ميلي به جابه جايي با لايه هاي گرم بالا وجود ندارد، در اين حالت كه اصطلاحا به آن وارونگي دما گفته مي شود، اگر آلودگي در چنين ساعاتي توليد شود، به دليل نبود جابه جايي هوا در لايه ها، در سطح باقي مي ماند. نتيجه اينكه اين آلودگي گاه حتي در سطح يك متري زمين باقي مي ماند. به تدريج كه خورشيد سطح زمين را گرم مي كند، چتر آلودگي به دليل جابه جايي هوا بالاتر مي رود.
يوسف رشيدي، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هوا هم مي گويد: شرايط آب و هوا يكي از پارامترهاي وضعيت آلودگي هواست. در حالت طبيعي هواي گرم كه جرم مخصوص كمتري دارد، تمايل به بالا رفتن و اختلاط با هواي سطح لايه هاي بالايي دارد. اين اتفاق عموما در روز مي افتد و در شب چنين تمايلي براي جابه جايي هوا وجود ندارد، تا اينجا وارونگي دما طبيعي است اما در فصول پاييز و زمستان جبهه هاي سرد هوا در سطح زمين مستقر مي شوند و در ساعات اوليه صبح كه هنوز خورشيد اين لايه سرد را گرم نكرده است، تمايل جابه جايي هواي سطح زمين با لايه هاي بالا وجود ندارد.
در اين حالت چون اختلاط هوا به وجود نمي  آيد، آلودگي در لايه هاي سطح زمين انباشت مي  شود.
پديده وارونگي دما كه تا ساعاتي از صبح در فصول پاييز و زمستان ادامه پيدا مي كند، بيشترين صدمه را به كودكان و نوجواناني كه در ساعات اوليه صبح راهي مدرسه هستند، مي رساند، اما اين تهران در اين مشكل تنها نيست و اين وضعيت كشنده مثل همه مشكلات ديگر راه حل دارد؛ راه حلي كه در تمام شهرهاي گرفتار وارونگي دما اجرا شده است.
ساعتم را با ساعت تو تنظيم نمي كنم 
شايد اگر همه ما مثل شخصيت هاي كارتوني وداستاني براي كار و خواب و رفت و آمد قابل تنظيم بوديم، كسي نمي توانست به سرعت مشكل قرار گرفتن تهران در چنين شرايط اقليمي و آب و هوايي خاص و درگير شدن با چندين عامل آلودگي  زا را تا حدودي حل كند، اما جبر زندگي روزمره شهري، رفت و آمد در شهر را براي ساعاتي خاص به اوج مي رساند. رشيدي دو بازه زماني براي آلاينده هاي تهران را ترافيك صبحگاهي و عصر همزمان با مراجعت از محل كار به منزل و كمترين زمان آلودگي هوا را بين ساعات 12 تا 13 مي داند. در ساعات مياني روز علاوه بر اينكه از بار ترافيك كاسته مي شود، گرماي خورشيد هم با گرم كردن لايه هاي سطح زمين باعث جابه جايي هوا و اختلاط لايه ها مي شود.
در نقاط ديگر جهان، در شهرهايي كه با مشكل وارونگي دما و تجمع آلودگي در ساعاتي خاص مواجه هستند، راهكار تغيير ساعات اوج ترافيك در نظر گرفته شده است. ساعات شروع به كار و تردد بخش هاي مختلف دولتي، مدارس و ساير اقشار، به گونه اي تنظيم مي شود كه در حد امكان تردد هاي شهري از ساعات وارونگي فاصله بگيرد. در لس آنجلس و مكزيكوسيتي شروع به كار مدارس و ادارات در فصل پاييز و زمستان ديرتر از ساعات وارونگي است. در واقع تصميم جمعي براي تردد در شهر در ساعات اوليه صبح نه تنها بار ترافيكي سنگيني را بر خيابان ها تحميل مي كند بلكه به دليل وجود شرايط وارونگي، حجم عظيم آلودگي را هم به وجود مي آورد؛ وضعي كه با تغيير ساعات كار در مدارس، بانك ها، ادارات و اصناف قابل پيشگيري است.
آسمان هم به داد هواي تهران نمي رسد
ديگر به آسمان هم نبايد چشم داشته باشيم، گرچه حتي اگر بارش برف و باران آنچنان بود كه خاطرات 30-20 سال گذشته را زنده مي كرد، باز هم نمي توانست از پس مرداب دود و غبار بربيايد. باور عاميانه اين است كه بارندگي باعث كم شدن آلودگي هواي تهران و به اصطلاح تميز شدن آن مي شود، اما اين باور تجربي كاملا درست نيست. يوسف رشيدي مي گويد كه بعضي از آلاينده ها قابليت حل شدن در آب را دارند و با بارش باران ميزان غلظت آن كم مي   شود، مثل ذرات معلق و اكسيدهاي ازت، اما در غلظت آلاينده اي مثل مونوكسيد كربن تغييري ايجاد نمي شود. البته رشيدي توضيح مي دهد كه تاثير بارندگي در آلودگي هوا بيشتر به خاطر به وجود آمدن اختلاط لايه هاي هوا پس از بارش است.
در هر حال وزش باد و بارش باران هم ديگر چنان دل از تهران بريده اند كه چند روز باراني و توفاني در 6 ماه پاياني سال نمي تواند تاثير مهمي در جابه جايي و كم كردن غلظت آلودگي داشته باشد. در اواسط ماه گذشته مركز تحقيقات زيست محيطي استان تهران اعلام كرد: ميزان آلودگي هوا در اين ماه نسبت به سال گذشته از نظر غلظت مونوكسيد كربن افزايش داشته و ايستگاه هاي فاطمي و ويلا با غلظتي معادل 2 برابر حد مجاز آلوده ترين ناحيه شهر بوده است. در اين مدت كيفيت هوا در 86 درصد از ايام در وضعيت ناسالم گزارش شده است. اين مركز 11 آبان را آلوده ترين روز ماه گذشته اعلام كرده است، يكي از همان روزهايي كه لابد همه دسته جمعي تصميم گرفتند خيابان هاي شهر را به پاركينگي بزرگ تبديل كنند و سرماي هوا و وارونگي دما هرچه دود و گاز خاكستري بود، در سينه شهر حبس كرد.
موهبت زمستان 
اما اين فصل آلودگي تهران، موهبتي هرچند نامحسوس هم دارد. همه گازهاي آلوده روزهاي خوش خود را در زمستان سپري نمي كنند. يوسف رشيدي مي گويد: بخشي از آلاينده هاي هوا بيشتر در تابستان توليد مي شوند. اينها آلاينده هايي هستند كه به كمك گازهايي مانند CO و عواملي مثل اشعه خورشيد، رطوبت و ... طي فعل و انفعالاتي توليد مي شوند، مثل اوزون كه به خصوص در تابستان موجب بيماري هاي تنفسي مي شود. بله اوزون، همان لايه گازي كه در سطح بالاي اتمسفر زمين اشعه هاي زيانبار را فيلتر مي كند. اين گاز در سطوح پايين از عوامل به وجود آمدن مه دود فتوشيميايي است و از آنجا كه تابش نور خورشيد و گرماي هوا باعث تشكيل اين آلاينده در سطح زمين مي  شود، يك آلاينده تابستاني است. هواي سرد زمستان هرچند باعث وارونگي دما و غليظ شدن آلودگي مي شود، دست كم اين حسن را دارد كه شر اوزون را از سر كساني كه اين هوا را مي بلعند، كم مي كند. مي توانيد يك نفس عميق به سلامتي اوزون بكشيد يا اينكه از خير آن بگذريد و دسته جمعي پوتين هايمان را بپوشيم.

يك ميليارد و 300 ميليون دلار مبلغي است كه مجلس اجازه برداشت آن را از حساب ذخيره ارزي به دولت داده است. بودجه اي كه به پروژه هاي آموزشي و پژوهشي اختصاص پيدا نمي كند، بودجه  اي كه صرف بهبود حمل و نقل عمومي نمي شود، بودجه اي كه به طرح هاي عمراني و توليدي نمي رسد. اين مبلغ بودجه اي است كه حاصل هزينه كردن آن بلعيدن بيشتر مونوكسيدن كربن و ديگر مولكول هاي كشنده درياچه دود و آلودگي است. نزديك به 80 درصد آلودگي هوا حاصل تردد خودروهاي فرسوده است. عمده مصرف بنزين هم به اين خودروها تعلق دارد. از سوي ديگر بيش از نيمي از خودروهاي فرسوده را خودروي موروثي پيكان تشكيل مي دهد، چه نو و چه كهنه. مگر خودروي صفر كيلومتر پيكان فاصله اي با خودروهاي فرسوده دارد؟ خودرويي كه بلافاصله پس از خارج شدن از كارخانه در هر 100 كيلومتر بيش از 12 ليتر بنزين مصرف مي كند، در استانداردهاي امروزي فاصله اي با يك خودروي دست دوم ندارد.
بيشتر تردد خودروهاي در سطح شهر تهران و ديگر كلانشهرها مربوط به خودروهاي فرسوده، به ويژه پيكان است كه به جابه جايي مسافر به طور رسمي و غير رسمي يا سفرهاي متفرقه ديگر اختصاص دارد. بيشترين مصرف بنزين هم مربوط به همين خودروهاست. در حقيقت بودجه اي كه معادل 10 برابر بودجه سالانه دانشگاه تهران و دانشكده هاي پانزده گانه آن است، صرف واردات بنزين براي 5 ماه باقيمانده از سال مي شود. هيچ دور از ذهن نبود كه روزي وزير نفت در يك گفت وگوي جنجالي اعلام كرد: اگر وزارت نفت تمام توليدات پيكان سالانه ايران خودرو را خريداري كرده و بلافاصله به آهن قراضه تبديل كند، باز هم سود خواهد برد. اما آيا اين راه حل جالب توجه تنها راه صرفه جويي در بنزين است؟ آيا مديران وزارت نفت امكان خريد خودروهاي پرمصرف پيكان را دارند، اما توليدكننده داخلي امكان صرف نظر كردن از سود سرشار توليد پيكان را ندارد؟ تفاوت وزارت نفت با ايران خودرو در اين است كه يك بودجه عمومي را صرف دادن يارانه مي كند و هزينه كردن آن البته زيان بخشي به دنبال نخواهد داشت، اما در عوض سودي را از بودجه عمومي نصيب بنگاه بزرگ اقتصادي - صنعتي ايران خودرو مي كند كه به نام يارانه بنزين صرف مي شود. براي اينكه تصوري كلي از ميزان هزينه هاي بنزين و يارانه اي كه در واقع در يك چرخه نه چندان طولاني سر از حساب اين خودروساز بزرگ داخلي درمي آورد داشته باشيد، به اين جمله آخر توجه كنيد: وزير نفت در مجلس به نمايندگان گفت: معضل ما بسيار بالاتر از 3 ميليارد دلار يارانه سالا نه بنزين است. ما معضل 15 ميليارد دلار يارانه بنزين داريم.