اشاره: به استناد آمار رسمي ارائه شده هم اكنون قريب به ۳۵ هزار دانشجوي ايراني در كشورهاي خارجي مشغول به تحصيل مي باشند كه اين رقم با احتساب آمار تخميني دانشجويان آزاد و ثبت نشده به ۴۵ هزار افزايش مي يابد.نظارت بر وضعيت دانشجويان ايراني خارج از كشور، ارائه تسهيلات انتقال تحصيلي آنان، عرضه خدمات كنسولي و درنهايت كمك به اهداف كلان كشور در زمينه هاي علمي امروز موضوعي است كه محور اصلي فعاليت اداره امور دانشجويي و بورس ها را در اداره كنسولي وزارت امور خارجه تشكيل مي دهد.هرچند از جزئيات و وضعيت تحصيلي دانشجويان ايراني خارج از كشور اطلاعات دقيقي در دست نيست و معلوم نيست سالانه چند نفر از دانشجويان مزبور به قصد ادامه تحصيل به كشور بازمي گردند و متقاضيان انتقال با چه مشكلاتي رويارو مي شوند، اما چند سالي است كه بحث انتقال دانشجويان ايراني خارج از كشور به دانشگاه هاي داخل و اعطاي تسهيلات بازگشت اين گروه مطرح است.درحالي كه به گفته رئيس اداره امور دانشجويي وزارت امور خارجه براي حل مشكل انتقال دانشجويان ايراني خارج از كشور به تسهيلات بيشتري نياز داريم، به زعم بسياري از كارشناسان هنوز با شرايط مطلوب انتقال فاصله زيادي داريم، چنان كه هزينه هاي گزاف تحصيل در دانشگاه هاي كشور، بيش از آن كه موجب جذب دانشجويان ياد شده گردد به انصراف آنان از انتقال به داخل مي انجامد.آنچه در پي مي آيد گفت وگويي است با علي چگني رئيس اداره امور دانشجويي و بورس هاي اداره كنسولي وزارت امور خارجه درخصوص برنامه ها و سياست هاي اين اداره در سال جاري.
* مختصري درخصوص عملكرد اداره امور دانشجويي و بورس ها توضيح دهيد؟
- به طوركلي اداره كنسولي وزارت امور خارجه كه اداره امور دانشجويي و بورس ها يكي از ادارات تابعه آن به شمار مي رود، متولي اصلي ارائه انواع خدمات كنسولي از جمله صدور و تعويض شناسنامه، صدور و تجديد و تمديد گذرنامه، ثبت ازدواج و طلاق، صدور رواديد، تأييد كليه اوراق و اسناد اداري و تجاري و كليه امور دانشجويي ايرانيان و دفاع از حقوق همه هموطنان مقيم خارج از كشور است.
همچنين كليه امور دانشجويان خارجي شاغل به تحصيل در داخل كشور به اين اداره مرتبط است. به عبارت ساده تر اين اداره رابط دانشجويان ايراني در خارج و امور دانشجويان خارجي در داخل كشور است.
يكي از وظايف مهم اداره امور دانشجويي و بورس ها پيگيري و تحقق اهداف كلان كشور در زمينه هاي مختلف علمي در اشكال مختلف آن است.
همكاري نزديك اداره امور دانشجويي و بورس ها با وزارتخانه هاي علوم، تحقيقات و فناوري و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، سازمان مديريت و برنامه ريزي، دانشگاه آزاد اسلامي، كليه دانشگاه ها و مراكز علمي داخلي كشور و برقراري ارتباط با دانشگاه ها و مراكز معتبر علمي خارج از كشور تاكنون دستاوردها و نتايج بسيار مثبتي را به همراه داشته است.
عملكرد اداره به طور خلاصه عبارت است از:
انعكاس تصميمات كميته هاي تخصصي - كاري وزارتخانه هاي علوم، تحقيقات و فناوري و بهداشت و درمان و آموزش پزشكي درخصوص ارزشيابي مدارك تحصيلي و معادل سازي ريز نمرات دانش آموختگان متقاضي انتقال به دانشگاه هاي داخل كشور.
- دريافت و ارسال نشريات، كتب راهنما، بولتن و بروشورهاي دانشگاه هاي كشورهاي مختلف با هدف ايجاد و استمرار ارتباطات علمي و همكاري هاي بين المللي دانشگاه ها و ارزيابي دانشگاه هاي خارج از كشور به وزارتخانه هاي ذيربط داخلي.
- مطالعه گزارش هاي تحصيلي دانشجويان و ارائه آن به مراجع ذيربط.
- جمع آوري آمار دانش آموختگان و دانشجويان ايراني شاغل به تحصيل در حوزه نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور.
- تنظيم مدارك دانشجويان واصل   از نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور جهت تشكيل پرونده دانشجويي و ارائه آن به مراجع ذيربط جهت بررسي و برخورداري از تسهيلات غيرارزي دانشجويي براي افراد شاغل به تحصيل در حوزه نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران.
- دريافت گزارش استاد راهنماي دانشجويان بورسيه همراه با پيشرفت تحصيلي و همچنين تمديد مدت ادامه تحصيل افراد معرفي شده از وزارتخانه هاي علوم، تحقيقات و فناوري، بهداشت، درمان و آموزش پزشكي.
- بررسي صلاحيت دانش آموختگان به وسيله نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور حسب درخواست وزارتخانه ها و دستگاه هايي كه قصد استخدام ايشان را دارند.
- تهيه و تنظيم گزارش هاي تحليلي (كمي و كيفي همراه با نمودار) از پيشرفت هاي علمي و دانشگاهي و مسائل دانشجويي همراه با نظريه و ارائه آن به مراجع ذيربط.
- اعلام آخرين وضعيت تحصيلي دانشجويان ايراني به مراجع ذيربط.
- انجام كليه اقدامات مربوط به وزارت آموزش و پرورش درخصوص مدارك دانش آموزان در مقاطع تحصيلي ابتدايي، راهنمايي و دبيرستان و امور مربوط به پيگيري صدور مرخصي همسران (آموزگار) دانشجويان از آن وزارت.
- دريافت مدارك مربوط به ثبت نام، بررسي نواقص و يا تأييد مدارك تحصيلي و ديگر امور دانشجويان ايراني و ارسال آن جهت اقدام به مراجع ذيربط.
* وزارت امور خارجه براي دانشجويان ايراني خارج از كشور چه تسهيلاتي اعطا مي كند؟
- در راستاي تحقق اهداف علمي و فرهنگي نظام جمهوري اسلامي ايران و به منظور سرعت بخشيدن به روند تحصيل و رفع برخي از مشكلات دانشجويان ايراني شاغل به تحصيل در خارج از كشور (اعم از بورسيه جمهوري اسلامي ايران، بورسيه كشور متوقف فيه، آزاد و بورسيه هاي كوتاه مدت) در اين خصوص تسهيلات زير به دانشجويان واجد شرايط اختصاص و طبق ضوابط مربوطه به آنان ارائه مي شود:
الف - بررسي و تأييد مدارك تحصيلي.
ب - انجام امور مربوط به معافيت تحصيلي.
ج - انجام امور گذرنامه (تمديد، تجديد گذرنامه و بسياري از خدمات كنسولي به صورت رايگان)
د - انجام امور مربوط به ميزان مقرري تحصيلي، مرخصي تحصيلي، تمديد بورس، تغيير دانشگاه محل تحصيل.
هـ - تغيير محل اقامت و بررسي تعهدات دانشجويي.
و - صدور مهر خروجي دانشجويي جهت دانشجو و اعضاي خانواده.
* شرايط انتقال دانشجويان ايراني خارج از كشور به داخل را تشريح كنيد؟
- هريك از دانشجويان ايراني شاغل به تحصيل در خارج از كشور ممكن است در حين تحصيل به دلايل مختلفي از جمله مسائل سياسي و داشتن حجاب و... قادر به ادامه تحصيل در آن كشور نباشد و درنهايت مجبور باشد به يكي از دانشگاه هاي داخل كشور منتقل شود. در اين رابطه نظام ارجايي كار بدين صورت است كه مدارك و ريز نمرات دانشجو پس از تأييد نمايندگي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور، در اداره امور دانشجويي و بورس ها نيز مورد بررسي قرار گرفته و ضمن هماهنگي هاي لازم با معاونت دانشجويي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و يا معاونت دانشجويي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي طي نامه اي به مراجع ذيربط ارسال تا در كميته هاي تخصصي - كاري وزارتخانه هاي مربوطه مطرح و مورد بررسي قرار گيرد و نظر نهايي درخصوص ارزشيابي مدارك تحصيلي در مقطع تحصيلي ، تعداد واحدهاي گذرانده شده و نيز نام دانشگاه مقصد ارائه شود. بنابراين در حال حاضر گروه نخست، يعني كساني كه به دلايل سياسي و پافشاري بر ارزش هاي ديني نظير حجاب از ادامه تحصيل محروم هستند، پس از تأييد نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در آن كشور و از طريق اين اداره به وزارتخانه مربوطه معرفي مي شوند تا درخصوص انتقال آنها به داخل كشور اقدام شود. خوشبختانه، اخيرا رياست جمهوري، مصوبه بسيار مفيد و ارزشمند شوراي عالي انقلاب فرهنگي در اين زمينه را به دستگاه هاي مربوطه اعلام كرده و وزارتخانه هاي مذكور هم همكاري جدي در كمك به اين عزيزان را دارند، البته خوشبختانه اخيرا كار رسمي انتقال دانشجويان از خارج به داخل برعهده دانشگاه ها گذاشته شده كه ضمن استقبال از اين ابتكار اميدواريم، تسهيلات بيشتري براي دانشجوياني كه خواهان انتقال به ميهن اسلامي مي باشند، قائل شوند.
* شرايط انتقال دانشجويان عادي طبق آخرين مصوبات موجود چگونه است؟
- معتبر بودن مؤسسه آموزشي مبدأ از نظر وزارت علوم، نداشتن منع قانوني براي تحصيل از نظر مقررات آموزشي و خدمت وظيفه عمومي، دارا بودن مدارك تحصيلي تأييد شده مقاطع قبلي، نداشتن بيش از يك سال وقفه تحصيلي در زمان تسليم تقاضا و دارا بودن ديپلم دوازده سالانه يا پيش دانشگاهي يا معادل ارزشيابي شده آن به تأييد وزارت آموزش و پرورش براي متقاضيان ادامه تحصيل در مقاطع كارداني و كارشناسي از جمله شرايط انتقال است.
براساس اين دستورالعمل، ميانگين نمرات امتحان كتبي پايان دوره كل متوسطه يا پيش دانشگاهي براي انتقال به دوره هاي كارشناسي نبايد كمتر از ۱۲ و براي دوره هاي دكتري عمومي نبايد كمتر از ۱۴ باشد.
همچنين گذراندن حداقل ۲۴ واحد درسي يا معادل آن در يك سال تحصيلي با ميانگين كل حداقل ۵/۲ از ۴ يا معادل آن در مقطع كارشناسي پيوسته، گذراندن حداقل ۱۴ واحد درسي يا معادل آن در يك سال تحصيلي با ميانگين كل حداقل ۳ از ۴ يا معادل آن در مقطع كارشناسي ارشد ناپيوسته و باقي ماندن حداكثر يك سال از دوره تحصيل تا زمان دفاع از رساله در مقطع دكتراي تخصصي الزامي است.
سقف ظرفيت پذيرش دانشجويان انتقالي و ميزان شهريه تحصيلي به تفكيك رشته تحصيلي در هر سال، به تصويب هيأت امناي دانشگاه و مؤسسه مربوطه خواهد رسيد و ثبت نام دانشجويان بورسيه وزارت علوم در خارج از كشور منوط به تأييد اداره كل بورس و امور دانشجويان خارج اين وزارت است.
همچنين ارزشيابي و پذيرش تعداد واحدهاي درسي گذارنده شده به عهده مؤسسه پذيرنده خواهد بود.
* آيا آماري از دانشجويان ايراني شاغل به تحصيل در خارج از كشور داريد؟
- آمار دانشجويان ايراني در خارج از كشور به ويژه دانشجويان آزاد منوط به مراجعه آنها به نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور براي تشكيل پرونده دانشجويي و دريافت تسهيلات كنسولي است. بنابراين، عده اي از اتباع ايران كه به نمايندگي هاي ما مراجعه نكرده و اصولا از روند كاري مربوط به تسهيلات دانشجويي خبر ندارند، در آمار ما قرار نمي گيرند، ولي در هر حال آمار فعلي ما حدود ۳۵ هزار دانشجو را نشان مي دهد كه با تخمين دانشجويان آزاد ثبت نشده به بيش از ۴۵ هزار نفر بالغ مي شود.
* سرفصل برنامه هاي اداره امور دانشجويي و بورس ها براي تحصيل دانشجويان خارجي در ايران را تشريح كنيد.
- به منظور بسط مناسبات علمي و فرهنگي با ديگر ملل، اداره امور دانشجويي و بورس ها در بعد انتقال دانشجويان خارجي به ايران و فراهم آوردن تسهيلات لازم جهت اشتغال به تحصيل آنان، هماهنگي هاي لازم با وزارتخانه هاي علوم، تحقيقات و فناوري و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي را به عمل آورده و با اتخاذ هدف واحد و تمهيداتي كه وزارت امور خارجه معمول مي دارد، نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج مدارك داوطلبان را اخذ و ارسال مي كنند.
كميته اي مركب از وزارتخانه هاي ذيربط با محوريت وزارت علوم، در محل آن وزارتخانه تشكيل و صلاحيت هاي علمي و شرايط متقاضيان را بررسي و پس از تصويب نهايي براي صدور رواديد تحصيلي به نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران اداره امور دانشجويي و بورس ها اقدام لازم را به عمل مي آورد.
* آيا اداره امور دانشجويي و بورس ها بر وضعيت خروج جوانان كشور براي تحصيل در كشورهاي منطقه نظارتي دارد؟
- آنچه در بعد نظارتي بايد اذعان نمود، اداره امور دانشجويي و بورس ها از طريق نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در آن كشور راهنمايي و مساعدت لازم را جهت موفقيت هرچه بيشتر اتباع كشورمان اعمال مي كند.
البته، بنا بر تصويب هيأت محترم دولت، كميته اي در وزارت علوم، با مشاركت وزارتخانه هاي خارجه، بهداشت،  دادگستري، ارشاد و وزارت اطلاعات، تشكيل شده كه موضوع ساماندهي به شركت هاي خصوصي اعزام دانشجو به خارج از كشور را برعهده دارد. اين كميته ضمن بررسي صلاحيت علمي و اخلاقي مسئولان شركت ها، نسبت به مجوز موقت يك ساله براي آنها اقدام مي كند. در طول اين مدت هم بر شيوه اعزام، خدمات و فعاليت آنها نظارت دارد. لذا چنانچه هموطنان عزيز از فرد و يا شركتي شكايتي دارند، مي توانند كتبا به وزارت علوم و يا نمايندگي هاي سياسي جمهوري اسلامي ايران اعلام كنند.
* اداره امور دانشجويي و بورس ها چه برنامه هايي براي بازگشت فارغ التحصيلان ايراني دانشگاه هاي خارجي به كشور، دارد؟
- اين مهم توسط مركز امور ايرانيان كه يكي از زيرمجموعه هاي اداره كل كنسولي است انجام مي شود. آنچه اداره امور دانشجويي و بورس ها قادر است نسبت به آن مساعدت شايسته كند، تقويت بخش دانشجويي و بورس ها و تقويت بخش دانشجويي نمايندگي ها است كه طبعا راهكارهاي لازم بايد در زمان انتخاب افراد و اعزام آنها به نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور از هر دو بعد آموزش علمي و عملي فراهم شود، تا اين افراد قادر باشند ضمن تماس مستمر با اين دانشجويان كه در شرف فارغ التحصيلي هستند و يا فارغ التحصيل شده اند، زمينه بازگشت آنها را فراهم كنند. اگرچه به نظر مي رسد فراهم آوردن فرصت هايي متناوب براي اين دانش آموختگان و ايجاد تسهيلات جهت مسافرت كوتاه مدت به كشور و انتقال تجربيات، حتي در دوره كوتاه بسيار مؤثر خواهد بود. از طرفي با ايجاد مناسبات عميق دوستانه با اين قشر مي توان در موارد متعددي به جاي بازگشت قطعي همه آنها به ايران،  از انتقال اندوخته هاي مادي و معنوي آنها به ايران استفاده شايان كرد.
تدبير مسئولان محترم در افزايش هرچه بيشتر ظرفيت هاي دانشگاهي براي پذيرش تعداد بيشتري دانشجو و حتي بررسي چگونگي استفاده از توانايي هاي فراوان ايرانيان در خارج از كشور براي سرمايه گذاري در زمينه آموزش عالي و... جزو موارد حساس و جدي است كه به عنوان راهبردهاي عملي و پايدار مي توانددر پاسخ منطقي به تقاضاي جوانان شايق به تحصيلات عاليه در داخل كشور بسيار مؤثر باشد.
يك توصيه جدي به همه عزيزاني كه در خارج از كشور به تحصيل اشتغال دارند، داريم كه تأثير مهم و اساسي در چگونگي استفاده آنها از تسهيلات دانشجويي و حتي پس از فراغت از تحصيل دارد و آن عبارت از مراجعه به نمايندگي هاي سياسي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور و تشكيل پرونده دانشجويي است.