الهام رضاخاني
كم خوني ناشي از فقر آهن، علل به وجود آورنده و همين طور راه هاي كنترل و درمان آن تا به حال بيشتر در گروه هايي چون زنان باردار و شيرده يا كودكان، مورد بررسي قرار گرفته است در حالي كه دختران نوجوان درصد قابل توجهي از مبتلايان به اين بيماري را تشكيل مي دهند.
د ر نخستين جشنواره بهداشت و خانواده ، مقام سوم به دكتر فاطمه الهامي، متخصص بهداشت خانواده از دانشگاه تربيت مدرس تعلق گرفت كه مشكلات دختران نوجوان را در زمينه كمبود فقر آهن در پايان نامه دكتراي خود مورد مطالعه قرار داده است. در اين رابطه با وي به گفت وگو نشسته ايم.
طرح شما با چه عنوان در اين جشنواره موفق به كسب مقام سوم شد و انگيزه شما براي انتخاب اين موضوع چه بود؟
من با طرحي تحت عنوان مدل توانمند سازي خانواده محور و سنجش اثر آن بر پيشگيري از كم خوني فقر آهن در دختران نوجوان در اين همايش شركت كردم. انگيزه من براي انتخاب اين طرح كمك به زنان ايران بود و بررسي مشكلات آنان، چون به دفعات ديده ام كه زنان حتي به درجاتي از فقر آهن مبتلا هستند كه مشهود و قابل تشخيص است و اين جمعيتي در حدود دو سوم زنان را شامل مي شود. در اين نوع بيماري گروه هاي متاثر شامل كودكان و زنان باردار و شيرده هستند و البته به دختران جوان كمتر توجه شده است، در حالي  كه با مطالعه مشكلات اين گروه در واقع دو گروه سني ديگر نيز تحت پوشش قرار مي گيرند، چرا كه اين گروه از دختران در آينده اي نه چندان دور مادر شده و پس از آن نيز مي توانند اين اطلاعات را به فرزندان خود منتقل كنند. به رغم تصوراتي كه تا كنون در اين زمينه وجود داشته است، مادر بايد حداقل سه ماه قبل از بارداري تمام عناصر مورد نياز بدن خود را دريافت كند، بنابراين دختران نوجواني كه در حال حاضر با رشد سريع و عادت ماهانه و شكل گيري عادات غذايي مواجهند، مناسبترين گروه از جهت دسترسي و يادگيري هستند كه به اين ترتيب مي توان از اين مشكل هم در حال حاضر و هم در آينده، يعني زمان بارداري و شيردهي، جلوگيري كرده و علاوه بر اينكه اين مادران در آينده با استفاده از دستورالعمل هاي داده شده مي توانند از فقر آهن فرزندان خود با رعايت عادات غذايي مناسب و نه مصرف دارو پيشگيري كنند، لذا براي شناخت فرآيند نبود پيشگيري اين بيماري در كشور، انجام تحقيق به شيوه كيفي ضروري به نظر مي رسيد. اين طرح با مشاركت 30 دختر نوجوان و والدين آنها و 15 نفر از افراد صاحبنظر مثل متخصصان خون، زنان روانشناس يا حتي مربيان بهداشت مدارس و مصاحبه با آنها آغاز شد و بعد از ثبت مصاحبه ها، روي تمام آنها كدگذاري 3 مرحله اي انجام شد كه مرحله اول شامل پيدا كردن مفاهيم، مرحله دوم دسته بندي آنها و مرحله سوم فرآيند رواني، اجتماعي طرح مورد بررسي قرار گرفت و پس از آن مطالعاتي طبق روش تحقيق كيفي انجام شد، كه طي آن مفهوم و متغير اصلي يعني خانواده محوري و نقش مهم آن در مبارزه با فقر آهن، مشخص شد، چرا كه دختران نوجوان به تنهايي توانايي تهيه غذا يا مراجعه به پزشك و آزمايشگاه را نداشته و بيشتر امور به دست والدين آنها انجام مي گيرد. هدف اصلي از اجراي اين طرح نيز درگير كردن خانواده ها و در نتيجه انتقال اطلاعات به آنها به شمار مي آيد و متعاقب آن رسيدن به حد كنترلي و خودكارآمدي دانش آموز. به عنوان مثال عدم مصرف چاي بلافاصله بعد از غذا، مصرف يك تا دو مرتبه جگر در ماه و همين طور گنجاندن سبزي هاي تازه مثل هويج و گوجه فرنگي در عادات غذايي، از نتايج همين خود كنترلي بوده كه به خوبي به چشم مي خورد. اشتياق دانش آموزان در به كارگيري اطلاعات و حتي انتقال آنها به خانواده و مشاركت والدين در انجام اموري چون آزمايش انگل كه خود يكي از علل فقر آهن به شمار مي  آيد يا مراجعه به پزشك زنان در صورت وجود عادات ماهانه سنگين، در حد قابل قبولي صورت گرفت و به اين ترتيب دستيابي به اهداف و نتايج مورد نظر امكان پذير شد.
عدم مصرف چاي بلافاصله بعد از غذا، مصرف يك تا دو مرتبه جگر در ماه و همين طور گنجاندن سبزي هاي تازه مثل هويج و گوجه فرنگي در عادات غذايي، از نتايج همين خود كنترلي بوده 
تحقيق شما در چه منطقه اي از تهران انجام شد و به چه دليل؟
در منطقه 2 تهران و بيشتر به لحاظ قابل دسترس  تر بودن اين منطقه و سهولت انجام طرح در آن، چرا كه اين امر نياز به صرف وقت داشت و اين مساله در مناطق ديگر تهران به دليل دوري مسافت ميزان زيادي از وقت را تلف مي كرد وگرنه اين بيماري و ميزان ابتلا به آن در همه مناطق شايع است.
آيا آگاهي اوليا به خصوص مادران در مناطق پايين تر شهر نسبت به ساير مناطق تفاوتي دارد يا خير؟
به نكته خوبي اشاره كرديد. اين سوال در روز دفاع از طرح هم از من پرسيده شد چون تصور مي   شد كه كم خوني ناشي از فقر آهن در مناطق محروم تر اقتصادي شايع است. البته اين ديدگاه از يك نظر درست است ولي از جهات ديگرخير. چرا كه همانطور كه توضيح دادم در منطقه 2 تهران هم اين مساله به خوبي مشهود است كه علت آن بيشتر به دليل شيوع عادات ناصحيح غذايي و حذف غذاهاي موثر در درمان اين بيماري است.
در خصوص نحوه عملكرد مدارس و مربيان بهداشت و نظارت بر بوفه ها كه گه گاه ديده شده مواد غذايي كه به دانش آموزان عرضه مي شود در تشديد مساله فقر آهن موثر هستند هم، آيا شما فعاليتي داشتيد؟
خوشبختانه مدارسي كه در اين رابطه با من همكاري داشتند بسيار هماهنگ بودند و همواره يكي از دغدغه هاي من هم مشاركت مربي بهداشت مدرسه به عنوان رابط بين من و دانش آموزان بود كه محقق هم شد، ولي از لحاظ وضعيت بوفه مدرسه كه اشاره خوبي هم بود چون در مقام اجرايي قرار نداشتم در حد وظيفه به آنها متذكر مي شدم چرا كه كاري بيش از اين از من ساخته نبود، ولي واقعا بوفه هاي مدارس ما جاي كار كردن و بررسي بيشتري دارند چرا كه مي توان آموزش ها را از طريق آنها به بچه ها انتقال داد تا دانش آموزان مفهوم بوفه سالم را درك كنند.
با توجه به درصد جمعيت قابل توجهي از دختران دانش آموز كه در اين گروه قرار مي گيرند، آيا راهي براي كاربردي كردن اين تحقيق در سطح كشوري وجود دارد؟
من با كمترين امكانات اين كار را انجام دادم تا شرايط لازم جهت اجرا در سراسر كشور را هم داشته باشد.
از اثرات سوء فقرآهن، تقليل ميزان يادگيري و كم تحركي و بي حوصلگي در نوجوانان است. آيا براي جلوگيري از وقوع اين امر وزارتخانه هاي ذي ربط مثل آموزش و پرورش يا بهداشت و درمان با شما همكاري داشتند؟
شايد بيشتر به دليل كم كاري من در اين زمينه اين همكاري انجام نشده و جا داشت به جاي اينكه منتظر دعوت باشم خود اقدام مي كردم كما اينكه در اين زمينه كتابچه مخصوصي هم تهيه كردم كه مطالعه آن براي دانش آموزان بسيار مفيد است. نمي دانم از كجا ولي معتقدم كه بايد اين همكاري شروع شود.
چند درصد دانش آموزان به اين بيماري مبتلا هستند؟
اين بيماري شامل درجات مختلفي است كه در درجه يك حدود 17 درصد و در درجات ديگر تقريبا دوسوم دانش آموزان نوجوان به آن مبتلا هستند كه در مراحل اوليه با رعايت بهداشت و تغذيه مناسب قابل درمان است.
بيشترين تاكيد شما براي دانش آموزان در درمان اين بيماري در چه جهتي انجام شد؟
در جهت تغيير الگوي غذايي و سوق دادن آنان به سمت مصرف به خصوص ويتامين A، C و آهن بود كه در سبزي هاي تازه، حبوبات و گوشت قرمز به اندازه كافي يافت مي  شود و همين طور مصرف نان سنگك كه از جوش شيرين كمتري برخوردار است، چرا كه 60 درصد آهن مورد نياز بدن را مي توان از طريق نان تامين كرد.

عليرضا آشوري 
دانشمندان دريافتند كه اگر پلا ك هاي آميلوئيدي خاصي  كه در بيماري آلزايمر در مغز رسوب مي  كند را از مغز موش حذف كنند ، سلول هاي مغز موش به سرعت به حالت عادي بازمي گردند. بنابراين اعلام پژوهشگران دانشگاه واشنگتن اين كشف مي  تواند به منزله اميدي تازه براي درمان آلزايمر تلقي شود. نتايج اين تحقيق پنجم فوريه در ژورنال مطالعات باليني  به چاپ خواهد رسيد.
هنوز كسي به طور دقيق نمي  داند كه آيا پلاك هاي آميلوئيدي عامل اصلي بروز بيماري آلزايمر هستند يا خير ولي به هر حال وجود اين پلاك ها در اين بيماري امري ثابت شده است. در آلزايمر به دليل تحليل ساختار سلول هاي مغزي ، حافظه، توانايي ارتباط برقرار كردن و مراقبت از خود از بين مي  رود. حدودا 5/4 ميليون نفر آمريكايي مبتلا به آلزايمر هستند.به هر حال پلاك، اصلي ترين مظنون اين بيماري است و شركت هاي دارويي متعددي سعي دارند با توليد داروهاي جديد به نوعي اين پلاك ها را حذف كنند.
محققان دانشگاه واشنگتن يك آنتي بادي به بدن موش تزريق كردند. اين آنتي بادي پلاك هاي آميلوئيدي را در بعضي قسمت هاي مغز پاك كرد. محققان اظهار كرده اند كه به محض پاك شدن پلاك ها، تورم روي سلول هاي رشته هاي عصبي به سرعت برطرف شده است. آنها خاطرنشان مي  كنند تحقيقات ديگري نياز است تا امكان بروز نتيجه اي مشابه در انسان نيز مشخص شود.
پرفسور ديوهولتسمن، معاونت پژوهشي و رئيس بخش نورولوژي دانشگاه واشنگتن مي  گويد: برداشتن اين پلاك ها بعضا باعث مي  شود تا عرض مدت چند روز سلول، ساختار طبيعي خود را بازيابد. او ضمن تاكيد بر مزاياي درمان هاي حذف پلاك مي  گويد:اين روش ها باعث مي  شود تا ما فرضيات خود در زمينه چگونگي آسيب رساندن اين پلاك ها به سلول هاي مغزي را مجددا مورد مطالعه قرار دهيم.
هولتسمن در زمره دانشمنداني قرار داشت كه معتقدند آسيب پلاك به سلول هاي مغزي يكبار اتفاق افتاده و برگشت ناپذير است. در عوض نتايج تحقيقات جديد نشان مي  دهند كه صرفا به سلول هاي مغزي آسيب نمي  زنند، بلكه حضور مكانيكي آنها باعث حفظ و تشديد اين آسيب خواهد بود.
رابرت برندزا يكي از اعضاي تيم تحقيقاتي پروژه مي  گويد كه انتظار داشت با حذف پلاك فقط پيشرفت تخريب سلول متوقف شود. دكتر برندزا مي  افزايد: ولي آن چيزي كه ديديم همه مان را ميخكوب كرد. فقط در عرض سه روز 25 الي 30 درصد از شدت و ابعاد تورم در التهاب سلول كاسته شد.قابليت حيرت آور سلول هاي عصبي براي به دست آوردن ساختار طبيعي خود، دانشمندان را به اين نتيجه رسانده  است كه سلول ها به طور مداوم و ثابت سعي مي  كنند ساختار طبيعي خود را بازسازي كنند.
دكتر سام گندي، دبير موسسه علوم اعصاب فاربر در دانشگاه تامس جفرسون فيلادلفيا و قائم مقام مركز پزشكي آلزايمر، از اين يافته با عنوان پيشرفتي فوق العاده هيجان انگيز ياد مي  كند.او مي  گويد: اين مساله نشان مي  دهد يكي از ناهنجاري هاي ساختاري طولاني مدت كه واقعا، آن واژه بيماري را اطلاق مي  كرديم، چيزي دايمي نبوده و قابل برگشت است.

لاله ميراسكندري
يك سوال: آيا شانس شما براي به دنيا آوردن نوزاد پسر بعد از چند بار پسر آوردن بيشتر مي شود؟
دكتر رابين كاليش، پرفسور زنان و زايمان از مركز ويل كورنل بيمارستان پرسبيتريايي نيويورك در جواب مي گويد: هيچ شاهدي وجود ندارد كه چنين چيزي حقيقت داشته باشد. چه از لحاظ ژنتيك و چه از لحاظ بيولوژيك هيچ دليل قانع كننده اي نمي توان يافت.
وي مي گويد: مردم عادي ممكن است فكر كنند اگر اتفاقي به تعداد 5 بار تكرار مي شود پس شانس ادامه همين روند خيلي بيشتر است. ولي اگر شما يك سكه را 5 بار بالا بيندازيد و هر 5 بار شير بيايد باز هم دفعه ششم احتمال پنجاه، پنجاه وجود دارد كه شير يا خط باشد. وي عقيده دارد كه حاملگي هم دقيقا همينطور است و هر بار احتمال ايجاد نوزاد دختر يا پسر پنجاه، پنجاه است.
در حال حاضر شايعات زيادي وجود دارد كه مي توان با تنظيم زمان نزديكي يا شرايط ديگر نوع پسر يا دختر بودن را تعيين كرد، ولي دكتر كاليش باز هم معتقد است كه براي صحت اين موضوع هم شواهد كافي در دسترس نيست و نمي توان با اين اقدامات، جنسيت اسپرم كه تعيين كننده جنس جنين است را تغيير داد.
وي مي گويد: از لحاظ تئوري اين امكان وجود دارد كه مردي تعداد بيشتري از يك نوع اسپرم داشته باشد ولي حتي اين موضوع هم تا به حال صد در صد تاييد نشده است.
تعداد فرزندان در هر خانواده با اينكه در آن خانواده چه نوع ارجحياتي وجود داشته باشد، تعيين مي شود و هر پدر و مادري اينقدر بچه دار مي شوند تا به بالانس مورد نظر خود برسند. ولي هميشه در جمع اگر تعداد مساوي از خانواده هاي مختلف را در نظر بگيريم، مي بينيم كه تعداد دختران و پسران مساوي خواهد بود، حتي اگر در يك خانواده مشخص اين تعداد برابر نباشد.