ديروز در بخش نخست گفت وگوي همشهري با دكتر عباس اخوان سپهي، كارشناس بيوتكنولوژي، ديدگاه هاي وي را درباره مسايل پيرامون بيوتكنولوژي و سند ملي زيست فناروي خوانديم. امروز بخش دوم اين گفت وگو را مي خوانيد.
* دلايل اجرايي نشدن سند ملي زيست فناوري چيست؟
آنچه نگران كننده است اين است كه پس از گذشت چندين ماه از تصويب سند توسط هيات دولت، هنوز هيچگونه حركتي بر اجرايي كردن آن و ايجاد شوراي راهبردي انجام نشده است. به نظر مي رسد بخشي از دلايل اجرايي نشدن اين سند توجه وزارت علوم به ديگر فعاليت هايش است، مي دانيم كه وزارت علوم، تحقيقات و فناوري درگير كارهاي ديگري چون نانو، تكنولوژي رشد است و موجب شده ناخواسته توجه به سمت بيوتكنولوژي كمتر شود.
دليل سوم اين كه مجموعه افراد درگير در سند مايل هستند كه سند ملي زيست فناوري به صورت فرا وزارتخانه اي در سطح رئيس جمهور يا معاون اول ايشان پيگيري و اجرا شود.
عملكرد موفق IT و نانو در مجموعه رياست جمهوري مبناي اين پيشنهاد شده تا سند زيست محيطي فناوري از وزارت علوم به رياست جمهوري انتقال يابد. البته وجود سلايق متفاوت نيز مي طلبد كه ساختاري فراوزارتخانه اي كه از قدرت اجرايي بالاتري برخوردار باشد كار را عهده دار شود.
* فكر مي كنيد تمركز دبير خانه سند ملي زيست فناوري در بخش هاي غير فرا وزارتخانه اي چه تبعاتي دارد؟
- مشكل از اينجا ناشي مي شود كه سياست هاي بيوتكنولوژي يك وزارتخانه را نمي تواند تنها يك مركز تحقيقاتي عهده دار شود و بايد با هماهنگي و مشاركت مراكز مطالعاتي و سياستگذاري درون وزارتخانه اي شامل دانشگاه ها، مراكز تحقيقاتي نظير سازمان پژوهش هاي علمي و صنعتي ايران و... تهيه و تدوين شود.
وزارت علوم كه مجري سند ملي زيست فناوري است خود ناظر اين سند نيز است واين يكي از اشكالات مهم سند است. به هر حال اجماع كارشناسان اين است كه كار در مجموعه رياست جمهوري پيگيري شود كه در كشور ما اين بهترين روش براي پيشبرد كارهاي بزرگ و ملي است.
* سند، چه آرمان ها و اهدافي را دنبال مي كند؟
- سند ملي زيست فناوري در سه بخش كوتاه مدت، ميان مدت و دراز مدت، تدوين شده است، در اين سند، ارتقاي سطح علمي شايسته در عرصه جهاني، ارتقاي سهم شايسته زيست فناوري در توسعه بخش كشاورزي، محيط زيست؛ بهداشت و درمان و صنعت، كسب مقام پيشتازي در زيست فناوري منطقه، بهبود كمي و كيفي محصولات كشاورزي، به كارگيري اصول اخلاق اسلامي و رعايت حقوق پذيرفته شده بين المللي در توسعه زيست فناوري و توجه به ايمني زيستي در كليه مراحل تحقيق، توليد، و عرضه محصولات مرتبط با آن و همكاري با جامعه جهاني براي توسعه زيست فناوري، آرمان هاي ملي به كارگيري زيست فناوري ذكر شده اند. هم چنين پيش بيني شده تعداد شركت هاي فعال در زمينه بيوتكنولوژي به حدود ۲۰۰ شركت بالغ شود كه قضاوت در اين باره زود است. چون براي رسيدن به اين مرحله بايد پارك هاي فناوري و مراكز رشد روز به روز گسترش يابند، قوانين خاصي در اين زمينه تصويب شود و محققان را نيز تشويق به فعاليت در اين عرضه كنيم.
پرورش حدود ۲۰ هزار نيروي متخصص، توليد ۱ تا ۲ درصد گياهان ترنس ژنيك در پايان اين برنامه، خودكفايي در زمينه توليد داروها و كيت هاي تشخيصي، واكسن و در نهايت صدور آنها به كشورهاي منطقه در پايان برنامه ۱۱ ساله، از جمله اهداف اصلي سند ملي زيست فناوري است.
تنها بخش نگران كننده درباره برنامه هاي سند اين مسأله است كه آيا بودجه هاي پيش بيني شده در مدت ۱۱ سال محقق خواهد شد يا خير. و چنان چه بودجه محقق شود، مطمئناً كشور در چندين زمينه از جمله بيوتكنولوژي دارويي، پزشكي، كشاورزي و بيوتكنولوژي سنتي يا به عبارتي توليد آنزيم ها و آنتي بيوتيك ها به موفقيت هايي دست مي يابد. البته در زمينه توليد داروها و كيت هاي تشخيصي كه سرمايه گذاري خوبي شده، موفقيت هاي خوبي نصيب كشور شده است. بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه كشورهاي منطقه بازار بسيار خوبي براي محصولات توليدي بيوتكنولوژي هستند و به دليل اين كه برخي كشورهاي منطقه خليج فارس حاضر به پذيرش پيشرفت هاي مصر كه در ميان كشورهاي عربي در زمينه بيوتكنولوژي موفقيت هايي داشته است، نيستند، حاضرند فرآورده هاي ايراني را مصرف كنند.
* به نظر جناب عالي راه كارهاي توسعه بيوتكنولوژي در كشورمان كدام است؟
- در مرحله نخست، مسئولان بايد نسبت به اين موضوع اهتمام بيش از پيش داشته باشند، در يك مقطعي آشنايي با عرصه بيوتكنولوژي مناسب نبود، اما امروز شاهد هستيم كه مسئولان مي توانند ساعت ها در اين زمينه بحث كنند و اين به نوبه خود جاي بسي خوشحالي است و نشان از توجه مسئولان به اين موضوع دارد. بايد در اين باره عزم و اراده ملي ايجاد شود و به عنوان اولويت اول كشور تبديل شود. كشورهايي پيشرفته در زمينه بيوتكنولوژي نيز بدين گونه عمل كرده اند.
اگر بيوتكنولوژي اولويت اول تشخيص داده شود. ساختار مدون و دبيرخانه سند ملي زيست فناوري ايجاد شود، محققان با هم انسجام داشته باشند و قوانين مدون و مشخصي براي كمك به محققان، گسترش بخش خصوصي و ورود محصولات بيوتكنولوژي به كشور تصويب شود و در مجموع چنانچه مديريت قوي و قوانين مناسب و به روز داشته باشيم، به جرأت مي توان گفت كه در چندين سال آينده شاهد پيشرفت هايي در خور توجه در زمينه بيوتكنولوژي خواهيم بود.
اما اگر روند فعلي ادامه يابد، فاصله علمي كشور ما با ساير كشورهاي در اين زمينه بيش از گذشته و حال خواهد بود. براي جاي گرفتن در بين كشورهاي مطرح در بيوتكنولوژي بايستي تلاش مضاعف داشت و بر آهنگ رشدمان افزوده شود. در حال حاضر آهنگ رشد انستيتو پاستور، انستيتو رازي و مركز تحقيقات ژنتيك، متناسب با آهنگ رشد تكنولوژي در دنيا نيست. انستيتو رازي هنوز هم واكسن ها را با روش كلاسيك توليد مي كند، در حالي كه علم به قدري پيشرفت كرده كه واكسن ها با خط هايي كاملاً اتوماتيك و با روبات كار مي كنند، خط توليد كاملاً تميز و بهداشتي است و نيروي انساني دخالتي در اين زمينه ندارد.
در برهه اي از زمان انستيتو رازي با مركز بيومري يو فرانسه در زمينه توليد واكسن رقابت نزديكي داشت. اما بايومري ياي فرانسه پيشرفت هاي فوق العاده اي داشته تا حدي كه بازار واكسن اروپا را قبضه كرده است و انستيتو رازي پيشرفت آن چنان نداشته است. اين امر نشان مي دهد كه بخش تحقيق و توسعه (R•D) خوبي نداشته ايم و بايستي در اين زمينه سرمايه گذاري هاي مناسبي انجام شود.
* در سند براي پرهيز از آسيب هاي اقتصادي و سياسي چه تمهيداتي انديشيده شده است؟
- براي اين كه دربيوتكنولوژي آسيب پذيري كمتري داشته باشيم، بايد مديريت آن را علمي تر كنيم، زيرا هر چه مديريت علمي تر باشد و قائم به شخص نباشد، كار راحت تر انجام مي شود. مطمئناً اگر مديريت مراكز علمي به افراد غيرسياسي واگذار شود كمتر تحت تأثير ناملايمات محيطي و جريانات سياسي قرار مي گيرد. زماني كه با تغيير يك كابينه، روساي مراكز تحقيقاتي نيز تغيير مي كنند، سياست هاي حاكم بر آن مراكز علمي (تحقيقاتي) هم تغيير مي يابد و مباحثي كه در دوره قبلي داراي اولويت بوده، غيراولويت اعلام مي شود و اولويت هاي جديدي تعريف مي گردد. تا اين مدير برسند امور نشيند و اولويت هاي مورد نظر خود را پياده و به ثمر برساند، عمر مديريتش به سر رسيده و ... پس براي گريز از دوره هاي تسلسل و زودتر و بهتر به نتيجه رسيدن طرح و پيشرفت مراكز علمي و تحقيقاتي، مديريت اين مراكز به افرادي كاملاً علمي واگذار شود.
به دليل اين كه مديريت مراكز علمي و تحقيقاتي همواره دستخوش تغيير بوده، اين مراكز با قدمتي بين ۱۲ تا ۶۰ سال هنوز هم توليد قابل توجهي ندارند، در حالي كه هند و كوبا، در مدت كوتاهي (۶- ۴ سال) پس از شروع فعاليت مراكز بيوتكنولوژي، شروع به توليد محصول مورد نظر كرده اند.
