عكس ها: اميد پارسا نژاد و مسعود خامسي پور
سيداصلان مرتضايي
پريروز و ديروز با فرا رسيدن تاسوعا و عاشوراي حسيني محرم ۱۴۲۶ و برپايي آيين هاي ويژه عزاداري سرور و سالار شهيدان حسين بن علي در سراسر جهان، از جمله كشورمان و تهران، ورق زرين ديگري از حماسه حسيني و عشق و علاقه قلبي و باطني مردم به آل البيت و خاندان عصمت و طهارت شكل گرفت. در آيين هاي محرم امسال هم، همه آمده بودند، همه بودند؛ پير و جوان، زن و مرد، دختر و پسر، بالاشهري و پايين شهري ، همه و همه. آيين هاي امسال، حال و هواي ديگري داشت و بار ديگر اين نكته براي همه اثبات مي شد كه حسين از آن گروه و دسته و طبقه خاصي نيست و در ميان عاشقان حسين، همه را مي توان ديد.
از دو سه روز قبل از فرا رسيدن تاسوعا، به دنبال تهيه گزارشي از آيين هاي ويژه عزاداري سرور و سالار شهيدان كربلاي حسين بن علي(ع) در تهران بودم و به همين منظور نگاه خودم را متوجه همه محلات و دستجات عزاداري در جاي جاي تهران كرده بودم. شب سه شنبه هنگام گذر از كوچه اي مقابل دفتر روزنامه همشهري در خيابان آفريقا و موقعي كه عازم منزل بودم، هيأتي را ديدم كه دسته عزاداري خود را به كوچه پربرف آورده بود و پس از گشتي در كوچه، دوباره در حال بازگشت به منزلي بودند كه هيأت از آنجا شكل گرفته بود. در ميان افراد داخل كوچه، خانم هاي ميانسال و دخترخانم هاي جواني را ديدم كه در عرف معمول جامعه، لااقل حجاب آنها را برنمي تابيم و شايد با قدري عصبانيت، حتي آنها را «بدحجاب!» هم بناميم. وقتي به واسطه ترافيك پشت دسته عزاداري، مجبور به توقف در كوچه شدم و براي همراهي با نوحه هايي كه خوانده مي شد، شيشه اتومبيل را پايين كشيدم، هق هق گريه و با عشق و محبت همان خانم هاي علاقه مند به حسين را مشاهده كردم كه به همراه ساير افراد هيأت در حال عزاداري بودند. ازاين رو وقتي چند روز بعد در دسته هايي كه صبح روز تاسوعا، از امام زاده صالح تهران حركت مي كردند، برخي پسران جوان امروزي را با موهاي ژل زده ديدم،هيچ تعجبي نكردم، و از اين كه امام حسين(ع) و خاندان فداكار او، از آن همه اقشار مردم است، بار ديگر به عظمت حسين(ع) و عمق عشق مردم به اين امام عاشق پي بردم.
امسال، آيين هاي عاشوراي حسيني، بار ديگر در تهران با همان حال و هواي سنتي خود برگزار شد و به رغم تغييراتي كه در بعضي هيأت ها، نسبت به انجام شيوه هاي عزاداري، استفاده از وسايل موسيقايي جديد و ريتم ها و ملودي هاي شعري و موسيقايي جديد شاهد بوديم، عمده مراسم، بر مبناي همان شيوه هاي سنتي، كه مورد تأكيد و تأييد حضرت امام خميني(ره) بود، برگزار شد.
علاوه بر شمال تهران و محلات قديمي شميران، هيأت هاي سنتي جنوب و مركز تهران هم امسال، همچون سال هاي قبل پررونق بودند. حاج آقا رمضاني، يكي از اعضاي حسينيه دلريش (در خيابان جمهوري تهران)، روز عاشورا و به هنگام انجام مداحي صبح كه پس از اتمام قرائت زيارت عاشورا صورت مي پذيرفت، در پاسخ به پرسش ما، مبني بر اين كه امسال چه تغييراتي را در برنامه هاي هيأت شاهد بوده ايد، مي گويد: «امسال هم همان برنامه هاي سنتي هرساله خود را انجام مي دهيم كه صرف صبحانه، قرائت زيارت عاشورا، مداحي، حضور دسته هاي سينه زني هيأت در خيابان ها، بازگشت به حسينيه، ادامه مداحي و عزاداري و صرف نهار بخشي از برنامه ما در سه روز باقي مانده به تاسوعا و عاشوراست.»
محوطه اين هيأت كه همچون برخي هيأت هاي ديگر تهران مانند حسينيه بني فاطمه، مهديه تهران، آب منگل و... تقريبا در سيزده روز اول ماه محرم برنامه دارد، آرام و قرار ندارد و عاشقان حسين(ع) از اقشار گوناگون جامعه در حال آمد و شد به حسينيه هستند.
البته در برخي هيأت هاي تهراني، علاوه بر برنامه هايي كه ياد شد، در بخش هايي، سخنراني علما و دانشمندان ديني هم پيش بيني شده است. همچنين در برخي هيأت ها، قرائت قرآن به صورت دسته جمعي و انفرادي در ابتداي مراسم هر روز هم پيش بيني شده است. مثلا در مسجد نور تهران، واقع در ميان فاطمي، حجت الاسلام دكتر بهرام محمديان، امام جماعت مسجد، تأكيد خاصي بر برنامه هاي قرآني دارد و معتقد است قيام امام حسين(ع) به خاطر قرآن بود و حيف است كه برنامه هاي قرآني همچون تلاوت، تجويد و تفسير قرآن در ايام ماه محرم به فراموشي سپرده شود.
اما، مركز شهر تهران، به ويژه حوالي بازار، درخونگاه، خيابان ۱۵ خرداد، ابوسعيد، منيريه، اميريه و حتي محلات پايين تر مانند گمرك، مختاري، ميدان محمديه و... در روزهاي پاياني دهه اول محرم در قرق دستجات آذربايجاني هاي مقيم مركز و يا اعرابي است كه از سال هاي قبل از انقلاب (از سال ۴۸) و نيز از سال هاي آغاز دفاع مقدس در اين منطقه به ويژه بازار و درخونگاه سكني گزيده اند.
در روز تاسوعا، هنگام عبور از دو خيابان منيريه و ابوسعيد، با دهها علم هيأت هاي سنتي آذربايجاني هاي مقيم تهران روبه رو بوديم. هيأت عباسيه كه در منزلي تشكيل شده بود، هيأت موسي بن جعفر(ع) كه در حسينيه اين هيأت در ابتداي خيابان منيريه واقع شده است، هيأت مكتب النبي(ع) كه در محل حسينيه اين هيأت در ميانه خيابان ابوسعيد قرار گرفته و هيأت مكتب قرآن كه باز در منزلي واقع در انتهاي خيابان ابوسعيد شكل گرفته بود.
حاج سيدحسن سيدي، مداح اصلي و از اعضاي سرپرستي هيأت مكتب النبي كه قسمت عمده برنامه هاي اين هيأت به عهده اوست، مي گويد: پيش از اين كه حسينيه مكتب النبي را در همين محل فعلي و با امكاناتي كه مشاهده مي كنيد، راه اندازي كنيم، هيأت خود را در منازل خيرين داوطلب آذربايجاني برگزار مي كرديم و ممكن بود حتي در يك روز، مراسم صبح و ظهر و عصر و در روز عاشورا مراسم شام غريبان را در محل هاي جداگانه اي برگزار كنيم كه البته اين مشكل با تمركزي كه ايجاد شده، حل شده است.
از حاج آقا سيدي، درمورد نوع اشعاري كه در حسينيه مكتب النبي خوانده مي شود، سئوال مي كنيم، مي گويد: ما به شدت با تحريف مقابله مي كنيم و از اين كه در اشعار خود غلو بكنيم، اجتناب مي كنيم. بنابراين به دنبال اشعار شعرايي هستيم كه به مقاتل معتبر دسترسي داشته اند. مثلا اشعار قمري، صافي، سعدي الزمان، شرر، عابد، نير و برخي ديگر از شاعران را كه در هر دو گروه شعراي كلاسيك و فعلي قرار مي گيرند، مي خوانيم. درست است كه به دنبال گرفتن اشك و دادن حال به مجلس خود هستيم، ولي نه به هر قيمتي.»
البته به غير از ترك ها و عرب ها، قوميت ها و مليت هاي ديگري هم در تهران هستند كه مراسم خاص خود را دارند. روز تاسوعا، دسته اي از شيعيان افغاني كارگر ساختماني را در بلوار فردوس تهران مشاهده كرديم كه به زيبايي و درنهايت سادگي، دسته زنجيرزني راه انداخته بودند و كم سروصدا و بدون اين كه خيلي به وضوح با معناي نوحه هاي آنها ارتباط برقرار كنيم، در حال گذر بودند. ولي غم و اندوه اين دسته زنجيرزني آن چنان عميق و دلنشين بود كه تقريبا تمامي حضار با آنها همراهي مي كردند. در هر صورت هر محله تهران را كه ببينيد، قطعا با علم هايي كه بر روي آنها عناوين هيأت عزاداران سينه زني، زنجيرزني و.. فلان شهر و روستا و ايالت و ولايت نقش بسته، روبه رو مي شويد.
|
|
|
روز تاسوعا، برمبناي سنت معهود سنواتي، به حضرت ابوالفضل العباس(ع) تعلق دارد و تقريبا تمامي توسل هاي اين روز، با نام و ياد حضرت عباس، علمدار كربلا شكل مي گيرد. روز تاسوعا، برمبناي نشاني كه از پيش در اختيار داشتيم، از خيابان مجيديه تهران (استاد حسن بنا) سردرآورديم و باگروهي هموطن ارمني كه به مناسبت تاسوعاي حسيني، نذري مي دهند، ديدار كرديم. آلكس سركيسيان، ارمني مقيم خيابان نوفل لوشاتو تهران كه براي شركت در اين مراسم و گرفتن نذري و تبرك جستن، فاصله دور محل سكونت اش تا مجيديه را در ترافيك سنگين دستجات عزاداري طي كرده، مي گويد: امسال، چهاردهمين سالي است كه در اين مراسم شركت مي كنم. من از حضرت ابوالفضل، شفاي فرزند مريض ام را گرفته ام و پاداش هاي معنوي فراواني به دست آورده ام كه باور آنها توسط كساني كه فقط زميني مي انديشند، غيرممكن است...
دو سال پيش، گزارشي از هيأت هاي عزاداري ارمني ها و نيز توسل زرتشتي هاي يزد به امام حسين(ع) را در تلويزيون ديده بودم، ولي به نظرم زياده از حد تبليغي و غيرقابل باور آمده بود. ولي كافي است فقط اندكي در ميان ارمني ها حضور پيدا كنيد تا عشق حسين را در ميان آنها هم بيابيد. عشق حسيني، زمين و مكان، قوم و طايفه، پير و جوان و كودك و بزرگسال نمي شناسد.
در اثناي روزهايي كه از آيين هاي عزاداري امام حسين(ع) در تاسوعا و عاشوراي امسال گزارش تهيه مي كرديم، البته نكته هايي هم از طرف شركت كنندگان در برنامه هاي مردمي، به ويژه مسئولان هيأت هاي عزاداري طرح مي شد كه شايسته بررسي و اقدامات پژوهشي است. مثلا حاج حسين آل عميد، از عزاداران حسيني كه در روز عاشورا در مسجد شيخ عبدالحسين بازار تهران و براي عزاداري و مشاهده دستجات حسيني، در گوشه اي ايستاده بود و هرازچندگاهي آهسته، شانه هايش را تكان مي داد و مي گريست، در پاسخ به پرسشي كه از او درمورد آسيب شناسي آيين هاي مردمي عاشورا سئوال مي كرديم، گفت: بايد به شدت با تحريف ها مبارزه كرد. به نظر من، جا دارد كتاب حماسه حسيني استاد مطهري در ميان تمام اعضاي هيأت هاي عزاداري، مردم و حتي دانش آموزان مدرسه ها توزيع شود و اجازه ندهيم عده اي با اسطوره سازي از شهداي كربلا، اين اسوه ها را از ما بگيرند. مقابله با تحريف هاي عاشورا وظيفه همه ماست.
|
|
|
وي در ادامه گفت: از مداحي شنيدم كه مي گفت حضرت ابوالفضل العباس، ۸۰ نفر از اشقيا را يكي يكي به آسمان پرتاب كرد و وقتي همه به آسمان روانه شدند، به ترتيب همه آنها را كه يكي پس از ديگري از آسمان برمي گشتند، به ديار نيستي فرستاد. آخر اين اسطوره سازي بي معني يعني چه؟ بچه هاي ما اسوه مي خواهند، نه اسطوره اي دست نيافتني و افسانه اي!
حاج آقا آل عميد كه اطلاعات خوبي در اين زمينه دارد مي گويد: چه كسي گفته، امام حسين(ع) يك تنه پنج هزار نفر از سپاه دشمن را به خاك و خون كشيده است. اصلا براساس برخي منابع، سپاه دشمن اصلا پنج هزار نفر نبوده است و ديگر اين كه در امكان انساني نيست، ولو اين كه از اولياي خدا باشد. اين ها اصلا به قدر و مقام منزلت اين حماسه عظيم انساني و ديني نمي افزايد، بلكه در برخي از موارد، بر اصل شجاعت ايشان در برابر ناحق هم خدشه وارد مي كند.»
***
دفتر عاشورا و آيين هاي ويژه آن در محرم ۱۴۲۶ را نه مي بنديم و نه مي توان بست، چراكه محرم و عاشورا، جاري در هميشه زمان و هميشه مكان است و تا فرارسيدن اربعين و عاشورا و محرمي ديگر، اين دفتر هميشه باز خواهد بود.
