زهرا رفيعي
اشاره؛
همزمان با رشد روز افزون گرايش جوانان به جراحي هاي زيبايي، ميزان شكايات در مراجع رسيدگي كننده به شكايات جراحي هاي اين چنيني نيز افزايش يافته است. به طوري كه طي سالهاي ۸۳-۱۳۸۰ ميزان شكايات به ۱۴۵ مورد در سازمان نظام پزشكي رسيده و اين عدد به جز موارد مراجعات مستقيم شاكيان به قوه قضاييه است. بسياري از اين شاكيان معتقدند كه شكايتشان در سازمان نظام پزشكي تأثيري بر وضعيت آنها ندارد. در سازمان نظام پزشكي طي سالهاي ۸۳-۱۳۸۰ حدود ۲۷۱۵ مورد شكايت به ثبت رسيده است. از ۱۷۷۸ پرونده اي كه در مراحل رسيدگي است براي ۱۴۵۰ پرونده رأي نهايي صادر شده است. حدود ۴۵۹ پزشك طي اين آراء، توبيخ كتبي و يا درج حكم در نشريه داخلي سازمان نصيبشان شده است. ۹۷۰ نفر رأي برائت دريافت كرده اند و ۲۱ نفر نيز (براي مدت ۳ ماه تا ۴ سال) از طبابت محروم شده اند.
اين اعداد و ارقام به عقيده دبير هيأت انتظامي سازمان نظام پزشكي نسبت به ۵ سال گذشته ۲ برابر شده است و فقط يك بيستم عوارض ايجاد شده منجر به شكايت شده و مابقي سبب ايجاد عوارض روحي و رواني مي شود. اكنون پرسش اصلي اينجاست كه عواقب و پيامدهاي اين وضع را چگونه مي توان تحت كنترل در آورد و به حداقل رساند؟
نقش نهادهاي متولي و از آن جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در ساماندهي اوضاع كنوني چيست و فقدان سيستم نظارتي مقتدر در اين حوزه چه آسيب هايي بر پيكره جامعه وارد مي آورد؟
از آرزو تا يأس
يك سال پيش تمام آرزوهاي روشنك با برداشته شدن گچ روي صورتش به نااميدي و يأس تبديل شد. بيني اش به داخل فرو رفته و غضروف هاي آن به يك طرف خم شده بود. او از خانواده مرفهي نبود كه بتواند دوباره پول جراحي بيني اش را پرداخت كند. يك سال تمام در خانه ماند و اشك ريخت. خانواده روشنك فرشهاي خانه را فروختند تا پول جراحي مجدد را فراهم كنند. اما دكتري نبود كه بخواهد خود را به دردسر بيندازد. آنها معتقد بودند كه با عمل كردن بيني روشنك تمام كاسه كوزه ها سر آنها خواهد شكست. خانواده روشنك رضايت نامه اي كتبي در اختيار پزشك قرار دادند تا او جراحي كند. رضايت نامه اي كه طي آن پزشك هيچ گونه مسئوليتي براي نتيجه عمل جراحي نداشته باشد.
حالا روشنك با چهره اي نه چندان تغيير يافته مجبور است هر روز روي بيني خود چسب بزند تا كسي متوجه شكل ناجور آن نشود.
وقتي از او مي پرسم كه شكايت نكردي؟ مي گويد: براي رسيدگي پرونده مان در دادگاه مدتها صبر كرديم ولي آنقدر به طول انجاميد كه موضوع را ديگر پي گيري نكرديم.
آيا زشتي بيماري است؟
اصولاً نمي توان منكر اين مسأله شد كه افراد به طور ذاتي و دروني تمايل دارند ظاهر و قيافه اي بهتر داشته باشند. معيار ظاهر و قيافه اي بهتر را جامعه و فرهنگي كه افراد در آن زندگي مي كنند، تعيين مي كند، و زماني اين موضوع تبديل به مسأله مي شود كه تعداد قابل توجهي از افراد جامعه به دنبال تغيير چهره به مطب دكترهاي متخصص و غيرمتخصص مراجعه كنند.
كساني كه تصميم به تغيير چهره خود مي گيرند اصلي ترين دليل خود را «زيبا شدن» مي دانند. مريم دختر ۲۱ ساله اي است كه به تازگي بيني اش را جراحي كرده است. او در مورد دليل اين انتخاب مي گويد: «بيني ام بزرگ و كج بود. هيچ كس نگاهم نمي كرد. نمي توانستم سرم را در بين خانواده و دوستان بالا بگيرم. آخر مي دانيد، اعتماد به نفس اين كار را نداشتم. فكر مي كردم همه مرا مسخره مي كنند. هيچ نكته مثبتي هم در چهره ام نمي ديدم كه به آن افتخار كنم. از وقتي بيني ام را عمل كرده ام احساس بهتري دارم چشم هايم درشت تر به نظر مي آيند و ابروهايم كشيده تر جلوه مي كند. هر چند نمي توانم به راحتي نفس بكشم ولي به نظرم اوضاع بهتر از قبل است.»
كارشناسان معتقدند كه رابطه معني داري بين گرايش به جراحي بيني و عزت نفس وجود دارد. به طوري كه متقاضيان جراحي بيني، بيشتر عزت نفسشان را از ظاهرشان به دست مي آورند و هنگامي كه اين عزت نفس پايين بيايد درصدد جراحي برمي آِيند.
پزشكان جراح بهتر از همه مي دانند كه بسياري از كساني كه براي جراحي رينوپلاستيكي مراجعه مي كنند، اصولاً نيازي به جراحي ندارند و بيني شان متناسب با بقيه اجزاء صورتشان است.
سحر دوبار بيني اش را عمل كرده است و در هر دوبار پزشكان به او گفته اند: «بيني ات مشكلي ندارد و طبيعي است» اما او اصرار دارد كه چهره اش متفاوت شود دختر ۲۵ ساله مي گويد: «من دماغم را عمل نكردم كه طبيعي باشد. من مي خواهم همه بفهمند كه من ۷۰۰ هزار تومان براي جراحي بيني ام پرداخته ام. دوست دارم بيني ام سربالا و عروسكي شود.»
زنان بيشتر از مردان
از آنجا كه جامعه تغييرات ظاهر زنان را حركتي عادي و بهنجار مي داند، جراحي پلاستيك بيني در بين آنها رواج بيشتري دارد و اين در حالي است كه جراحي زيبايي در بين مردان نوعي اختلال محسوب مي شود.
گرايش زنان به جراحي هاي زيبايي ۴ برابر مردان است. دكتر كاووس مشيري فوق تخصص جراحي پلاستيك مي گويد: «جراحي زيبايي بيني بيشتر در گروه سني ۱۸ تا ۲۵ سال شايع است. ۸۰ درصد مراجعان جراحي ها در گروه سني ۱۸ تا ۲۵ سال را زنان و ۲۰ درصد را مردان تشكيل مي دهند. ۱۰ درصد كل مراجعان براي جراحي هاي زيبايي بيني مردان و زنان بالاي ۴۰ سال هستند كه نسبت مردان و زنان در اين گروه سني تقريباً يكسان است.»
معايب و مزايا
جراحي پلاستيك دو جنبه درماني و زيبايي مطلق دارد. امروزه تعداد كساني كه جراحي زيبايي را به علت نيازهاي واقعي و محض پزشكي( اشكالات موجود در راه تنفس (ضربه ديواره مياني بيني)، انحراف مادرزادي و ژنتيكي بيني، عدم تناسب بيني به خاطر بيماريهايي نظير تومور و جذام) انتخاب مي كنند بسيار كم است. شكي نيست عمل جراحي موفق مي تواند نقش مهمي در ارتقاء اعتماد به نفس افراد ايفا كند، اما هميشه اين عملهاي زيبايي موفقيت آميز نيستند. اين عمل به قدري حساس است كه اگر بي احتياطي توسط پزشك در آن صورت گيرد امكان دارد فرد براي هميشه حس بويايي و يا ظرافت صداي خود را از دست بدهد. عوارضي چون خشكي دهان و گلو، اختلالات بويايي، خستگي، تحريك پذيري، اختلالات عصبي و روحي ناشي از وقفه در اكسيژن رساني مناسب به مغز و در نهايت احتمال بروز بيماريهاي قلبي- ريوي در انتظار بيماران است.
متخصصان گوش، حلق و بيني
۷۵درصد موضوع شكايات
رينو پلاستيكي و يا جراحي بيني عمل بسيار ظريف و حساسي است و بايد توسط متخصص آن انجام شود. در مورد اين كه چه كسي بيشتر صلاحيت انجام جراحي هاي زيبايي بيني را دارد هميشه اختلاف نظر وجود داشته است. پزشكان متخصص گوش، حلق و بيني معتقدند كه اين كار در تخصص آنها ست و جراحان پلاستيك هم همين طور. در اين بين به علت تعرفه هاي غيرواقعي و غيرقابل كنترل عده اي غيرمتخصص و تنها با گذراندن دوره تخصصي جراحي عمومي (۳ سال) دست به چنين كاري مي زنند و زمينه طرح شكايت در مراجع ذي صلاح را فراهم مي كنند. معمولاً جراحي هاي درماني بيني را هم پزشك متخصص گوش، حلق و بيني و هم متخصص جراحي پلاستيك انجام مي دهد.
به اعتقاد دكتر مجيد لاهوتي عضو هيأت مديره و مسئول روابط عمومي «انجمن جراحان پلاستيك» تنها كساني كه دوره هاي فوق تخصصي جراحي پلاستيك را گذرانده باشند صلاحيت انجام چنين جراحي هايي را دارند. مزيت اين انتخاب عوارض غيرمنطقي كمتر پس از جراحي است.
مشابه همين اعتقاد را پزشكان متخصص گوش و حلق و بيني نيز دارند.
اين در حالي است كه گفته مي شود ۷۵ درصد شكاياتي كه در سازمان پزشكي قانوني در مورد جراحي بيني مطرح مي شود مربوط به پزشكان با تخصص گوش و حلق و بيني است. دكتر شهاب الدين صدر رئيس سازمان نظام پزشكي كشور به مانند هميشه جانبداري از هيچ رشته پزشكي نمي كند. او مي گويد: حيطه وظايف جراحي تخصصي و فوق تخصصي از طرف وزارت بهداشت تعيين شده است. برخي از اعمال پزشكي بين دو گرايش پزشكي مشترك است كه در شرح وظايف آنها به تفصيل بيان شده است. در اين گونه موارد بين گروه هاي تخصصي هم پوشاني وجود دارد.
به نظر او مهم اين است كه پزشكان براساس شرح وظايفشان عمل كنند و اگر موردي منجر به طرح شكايات شود با متخلف برخورد انتظامي صورت گيرد.
بسياري از جراحان پلاستيك معتقدند از آنجايي كه نظارت بر عملكرد پزشكان ضعيف است پزشكاني با تخصص دندانپزشك، زنان و زايمان و جراح فك و صورت و پزشك عمومي نيز به انجام چنين اعمالي روي مي آورند. دكتر حسن هويدا، رئيس انجمن پزشكان عمومي در اين باره مي گويد: هر پزشكي كه فارغ التحصيل شود مي تواند هر اقدامي كه در تبحرش است را انجام دهد. اين اقدام مي تواند در حد جراحي نيز باشد. پزشكان در دوره ۷ ساله آموزش خود تمام اين اعمال را فرامي گيرند. درست است كه هر پزشك متخصص بايستي در محدوده شرح وظايفش انجام وظيفه كند؛ از نظر قانون اين مانعي براي پزشكان عمومي نيست كه نتوانند جراحي هاي رينوپلاستيكي را انجام دهند.»
تا زماني كه قصور منجر به شكايت نشود نمي توان آمار دقيقي از ميزان شكايت هاي جراحي زيبايي ارائه كرد. دكتر محمد مهدي قيامت دبير هيأت انتظامي سازمان نظام پزشكي با تأييد اين مسئله مي گويد: آمار دقيقي در مورد شكايات وجود ندارد ولي مي توان گفت مسئله زيبايي و ترميمي به عنوان يك معضل پزشكي مطرح است.
بسياري از جراحان پلاستيك از عدم نظارت سازمانهاي مربوط در مورد جراحي هاي زيبايي شكايت دارند. آنها معتقدند كه عدم رعايت موارد آئين نامه سازمان نظام پزشكي باعث شده است بسياري از پزشكان غيرمتخصص وارد اين حوزه شوند.
دكتر شهاب الدين صدر رئيس سازمان نظام پزشكي در اين مورد مي گويد: اگر فردي خارج از چارچوب هاي تعيين شده عملي را انجام دهد كه منجر به ايجاد عارضه شود موضوع به هيأت انتظامي ارجاع داده مي شود. اين هيأت پس از انجام كار تخصصي براساس آئين نامه انتظامي پزشكان اقدام به صدور رأي مي كند و مجازاتهايي چون تذكر و توبيخ در نظر گرفته مي شود. در مواردي كه تخلفي جدي و واضح صورت گرفته باشد پزشك براي مدت خاصي از طبابت محروم مي شود.
چهره بسياري از كساني كه مورد جراحي ناموفق قرار گرفته اند برگشت ناپذير است و دكترهاي ديگر معمولاً مسئوليت عمل بيني كسي كه قبلاً مورد جراحي قرار گرفته است را نمي پذيرند. آنها از عواقب قانوني اين كار مي پرهيزند؛ اگرچه بسياري از دكترها قبل از عمل از بيمار يا والدينش رضايت نامه مي گيرند.
مسعود خسروي وكيل پايه يك دادگستري در اين مورد مي گويد: براساس ماده ۵۹ و ۶۰ قانون مجازات اسلامي هر نوع عمل جراحي يا طبي مشروع كه با رضايت شخص يا اوليا يا سرپرستان يا نمايندگان قانوني آنها و رعايت فني و علمي و نظامات دولتي انجام شود در موارد فوري اخذ رضايت ضروري نخواهد بود و همچنين چنانچه طبيب قبل از شروع درمان يا اعمال جراحي از مريض يا ولي او برائت نامه حاصل نموده باشد ضامن خسارت جانبي يا مالي يا نقص عضو نيست و در موارد فوري كه اجازه گرفتن ممكن نباشد (اورژانس) طبيب ضامن نيست.
اما به طور كلي اگر صدماتي كه در اثر جراحي هاي پزشكي به بيمار وارد مي شود به تشخيص سازمان پزشكي قانوني بر اثر مسامحه و سهل انگاري بوده باشد، پزشك در نهايت به پرداخت ديه عضو آسيب ديده محكوم مي شود.
پزشكان علي الاصول و با توجه به سوگندي كه در ابتداي طبابت خود خورده اند بايد در مواردي كه نياز به جراحي نيست به بيمار توصيه هاي لازم را بكنند و او را از عواقب آن مطلع كنند. اتفاقي كه به اعتقاد اين وكيل دادگستري معمولاً رخ نمي دهد و سازمان نظام پزشكي كه مسئوليت رسيدگي به تخلفات را دارد با مسامحه با آن برخورد مي كند. مردم نمي توانند تشخيص بدهند كه اين جراحي در تخصص كدام رشته پزشكي است و اين وظيفه سازمان هاي مربوطه است كه تكليف مردم را مشخص كنند.
وي به حافظه سالها قضاوت و وكالت خود رجوع مي كند و مي گويد: تاكنون نديده ام كه پزشكي به خاطر قصور در پزشكي مجوز طبابت خود را از دست بدهد. تصميمي كه به راحتي در كشورهاي پيشرفته اي كه سلامت عمومي جامعه برايشان اهميت دارد رخ مي دهد.
