ناهيد دالايي
در جهان معاصر، «بازي» ، بهترين شكل فعاليت طبيعي براي هر كودك است. در واقع بازي كردن، در زندگي كودك از اهميت زيادي برخوردار است. در جريان بازي، نيروهاي روحي و جسمي كودك؛ يعني دقت، حافظه، تخيل، نظم و ترتيب، چالاكي و مهارت و ... رشد مي يابند و علاوه بر اينها بازي براي كودك محرك و انگيزه اي مي شود در جهت كسب تجارب اجتماعي. بازي وسيله طبيعي كودك براي بيان «خود» است. كودك با بازي كردن، موقعيتي را به دست مي آورد تا احساسات و مشكلات خود را عرضه كند و به عبارت ديگر، ابراز وجود نمايد. متأسفانه امروزه، بسياري از والدين حتي مربيان توجه كافي به امر رهبري بازي ندارند و يا كودك را به حال خود وامي گذارند و يا بازي او را با دلسوزي هاي اضافي و اسباب بازي هاي زيادي محدود مي نمايند. پدران و مادران بايد توجه داشته باشند كه در مراحل مختلف بازي روش هاي گوناگوني اتخاذ گردد و نيز هميشه به ياد داشته باشند كه بايد به كودك امكاناتي بدهند كه او آزادانه و مبتكرانه فعاليت نمايد تا استعدادهاي نهفته اش به درستي شكوفا گردد. تنها در اين صورت است كه بازي مي تواند باعث انگيزش، نشاط، فعاليت، ابتكار و خلاقيت در كودكان شود.
ارزش هاي بازي
هر بازي سالم و باروري كه كودك به آن مشغول مي گردد داراي ارزش هاي بس مهمي مي باشد كه با كمي تأمل نسبت به آنها، مي توان به درستي به نقش و اهميت بازي در حيات كودك پي برد.
ارزش جسماني:
بازي هاي توأم با فعاليت در جهت تكامل و رشد عضلاني كودك و ورزش دادن قسمت هاي مختلف بدن، از اهميت و ارزش  زيادي برخوردار است. اين نوع بازي ها براي صرف انرژي اضافي كودك نيز مي توانند مفيد واقع شوند. انرژي اضافي اگر از طريق صحيح مصرف نگردد و به حالت سركوب در جسم كودك ذخيره شود او را ناآرام، عصبي و بدخلق مي كند.
ارزش درماني:
بازي به كودك فرصت مي دهد كه احساسات خود را تخليه نمايد. او مي تواند از طريق بازي، انرژي تحت فشار خود را بيرون بريزد. كودك مي تواند احساساتي از قبيل ترس، رنجش، نگراني، شادي و ... خود را آن طور كه دوست دارد در قالب شخصيت هاي دلخواهش بيان نمايد و كدورت دروني خود را نيز از بين ببرد.
ارزش تربيتي:
شخصيت واقعي كودكان ضمن بازي كردن شكل مي گيرد و دگرگوني هاي قابل توجهي در روحيات وي روي مي دهد. كه همه اينها گذر به مرحله عالي تر رشد و پيشرفت را براي كودك تدارك مي بيند و از اينجاست كه امكانات تربيتي بازي آشكار و مسلم مي گردد.
ارزش اجتماعي:
كودك در بازي ياد مي گيرد كه چطور با فرد بيگانه و خارج از واحد خانواده روابط اجتماعي برقرار كند و چطور مشكلات و مسائل ناشي از اين نوع روابط را حل كند و تطابق اجتماعي را فراگيرد.
ارزش آموزشي:
كودك از طريق بازي با انواع مختلف اسباب بازي، موفق به آموزش و شناخت رنگ ها، شكل ها، اندازه ها، اجناس و اشيا ء و اهميت آنها مي شود. بازي به كودك كمك مي كند تا دنيايي را كه در آن زندگي مي كند؛ بشناسد، بفهمد، لمس و حس كند و بالاخره كنترل كند و ميان واقعيت و خيال تفاوت قائل شود.
ارزش اخلاقي (معنوي):
كودك در جريان بازي ياد مي گيرد كه، چه چيز خوب است و چه چيز بد است. كودك درمي يابد كه اگر بخواهد در بازي يك فرد قابل قبول به حساب آيد، بايد صادق، امين، عادل، منضبط، حقيقت طلب و درستكار و مسلط به خود و ... باشد.
انواع بازي هاي مورد علاقه كودكان
بازي هاي مورد علاقه كودكان را مي توان به شرح ذيل، تقسيم بندي كرد:
الف: بازي هاي مورد دلخواه و بي قانون و قاعده: در اين نوع بازي ها، قانون و مقررات و قواعد هيچ  گونه نقشي ندارند و در اغلب موارد نيز، انفرادي انجام مي پذيرند. در اين بازي ها كودك آنچنان كه رغبت مي كند و دلش مي خواهد مشغول و سرگرم مي گردد و هرگاه خسته شد، بازي را رها مي كند.
ب: بازي هاي نمايشي و هيجان انگيز:اين گونه بازي ها، به توانايي هاي كودك مي افزايد تا از تنگناها و محدوديت هايي كه «دنياي واقعيت ها» به او تحميل مي كند؛ بگريزد. بازي هاي مورد نظر، كودك را قادر مي سازد تا  آرزوهاي خود را جامه عمل بپوشاند و همچنين به او فرصت مي دهد تا خود را از دام بدخلقي برهاند و بر موقعيت هايي كه در زندگي واقعي، او را آزار مي  دهند فائق آيد. بازي هاي نمايشي همچون آيينه اي مي ماند كه فرهنگ جامعه كودك را منعكس مي نمايد.
پ- بازي هاي خيالي:اين نوع بازي ها بيشتر با تخيل و تفكر كودكان ارتباط دارد. نقشي كه كودك در حين بازي هاي خيالي خود، ايفا مي نمايد براي او بسيار هيجان انگيزتر و جالب تر از زندگي واقعي مي تواند جلوه كند.
ت- بازي هاي سازنده و خلاقانه:كودك به تخيلات خود شكلي واقعي مي بخشد و قدرت خلاق خويش را به سوي رشد و تكامل رهنمون مي سازد. در اين نوع از بازي ها، كودك مي تواند به وسيله خلاقيت هاي ذهني خود از حداقل امكانات موجود دنياي بيروني، حداكثر استفاده را ببرد.
بازي هاي خلاقانه، مي تواند شامل اين موارد باشد:
۱- ابداع،  ابتكار و اختراع ۲- طراحي، ۳- نقاشي با مداد رنگي، آبرنگ، گواش، رنگ و روغن و ...
۴- نواختن قطعات موسيقي يا آواز خواندن.
ث- بازي هاي انفرادي و اختصاصي:در اين بازي ها معمولاً  كودك سعي دارد به صورت انفرادي و كاملاً  اختصاصي خود را به نوعي سرگرم نمايد. مثلاً  به جمع آوري اشياء خاصي چون صدف، سنگ، تمبر و ... مي پردازد و آنها را در يك مجموعه نگهداري مي نمايد. او از اين طريق مي خواهد احساسات مالكيت جويانه و تعلق خاطر خود را نسبت به يك يا چند چيز، به صورت علني جامه عمل بپوشاند.
ج- بازي هاي گروهي و دسته جمعي:اين گونه بازي ها كه از هدف خاصي برخوردار است معمولاً  براساس روش و قاعده و قانون، انجام مي پذيرد. قوانين خاص اين بازي ها بايد از سوي بازيكنان مورد احترام باشد و كاملاً  رعايت شود.
تنوع در بازي هاي كودكان
در بازي هاي كودكان، خصيصه اي به نام تنوع، بسيار مشاهده مي شود. اين موضوع كاملاً  بارز است كه همه كودكان به يك روش و نوع، بازي نمي كنند. تنوع در بازي هاي كودكان مي تواند ناشي از اين علل باشد:
تفاوت هاي فردي، درجه تندرستي و سلامتي، سطح رشد جسمي حركتي، ميزان بهره هوشي، نوع جنسيت، نوع محيطي كه در آن پرورش يافته اند، وضعيت اجتماعي و اقتصادي عامل جغرافيايي، ميزان اوقات فراغت و وضعيت وسايل و امكانات بازي.
توصيه هايي در مورد بازي هاي كودكان
براي هر پدر و مادري و به طور كل براي هر فردي كه به نوعي با كودكان سروكار دارد دانستن و رعايت نكاتي چند كه در مورد بازي هاي كودكان است لازم و ضروري به نظر مي آيد.
۱) به بازي بچه ها اهميت دهيد. چرا كه تمام زندگي كودك در بازي شكل واقعي به خود مي پذيرد.
۲) تجارب زندگي كودك از طريق بازي صورت مي گيرد.
۳) كسب مهارت هاي شخصي، اجتماعي، اقتصادي و ... را كودك از طريق بازي تجربه مي نمايد و ياد مي گيرد.
۴) بازي براي كودك به منزله كار محسوب مي شود و كار براي او به منزله بازي.
۵) بازي در كودكان موجب رشد و تحول مي شود.
۶) كودكان از طريق بازي، خلاقيت هاي خويش را شكوفا مي سازند.
۷) بازي عاملي مهم و مؤثر در رشد و شكوفايي استعدادهاي كودك به شمار مي رود.
۸) بازي در تربيت احساسات كودك تأثير بسزايي دارد.
۹) بازي به كودكان امكان مي دهد كه نسبت به افراد محيط جهان و طبيعت پيرامون خود شناخت كافي پيدا كنند.
۱۰) بازي منبع غني آموزشي براي كودك به حساب مي آيد.
۱۱) موضوع بازي كودكان بايد هميشه سعي شود كه برگرفته از زندگي خانوادگي، كودكستان، مسافرت ها، جشن ها، فرهنگ و ... آنها باشد.
۱۲) بازي خوب شبيه كار خوب است. كار به منزله شركت انسان در توليدات اجتماعي و در ايجاد ارزش هاي فرهنگي و مادي و به عبارت ديگر شركت انسان در ايجاد ارزش هاي اجتماعي است. اما بازي از چنين اصولي پيروي نمي كند و رابطه مستقيم با اهداف اجتماعي ندارد. ولي از سوي ديگر بايد گفت كه به طور غيرمستقيم با اين اهداف در ارتباط است. به اين معني كه انسان را با همان فعاليت جسماني و رواني كه لازمه كار است عادت مي دهد.
در پايان به اين نكته اشاره كنم كه برخي از اولياء نسبت به بازي فرزندانشان هيچ گونه علاقه اي نشان نمي دهند. برخي ديگر تنها به خريد اسباب بازي هاي زياد اكتفا مي كنند و بعضي نيز بيش از اندازه در بازي هاي آنها دخالت مي نمايند و امكان نمي  دهند كه كودك خود مسائل بازي را حل و فصل نمايد.
اين گونه والدين كودك را ناگزير مي سازند كه تنها حرف شنوي بزرگترها و مقلد باشد. در واقع اين اولياي كودك هستند كه بازي مي كنند و نه خود او. به عبارت ديگر بايد با هر كسي با زبان قابل فهم او سخن بگوييم و اين معناي اين بيت است كه:
چون كه با كودك سر و كارت فتاد
پس زبان كودكي بايد گشاد

۱ _ نقاشي كردن خواب ها: هرگاه خواب ترسناكي كودك شما را اذيت مي كند از او بخواهيد آ نچه را كه در خواب ديده نقاشي كند. سپس بگذاريد تمام چيزهايي را كه در نقاشي اش كشيده براي شما توضيح دهد. پاي حرفهاي كودكتان بنشينيد تا درباره هيولا يا صحنه ترسناكي كه در خواب ديده است دقيقا توضيح دهد. با اين روش به تدريج تلخي آن خواب را از او بگيريد. وقتي كودك در روشنايي روز خواب بد خود را تعريف مي كند وحشت و هراس آن كابوس رنگ مي بازد و از بين مي رود. همچنين كودك مي تواند خواب هاي قشنگ خود را هم نقاشي كند. به كمك ترسيم خواب هاي قشنگ، بچه مي تواند خواب خود را بسط دهد و شما هم بدين ترتيب مي توانيد از روي اين روياهاي زيبا در شبهاي آينده قصه هاي خوبي براي او نقل كنيد.
۲ _ شمردن بره ها: صداها يا تصاوير ذهني اي كه به صورت يكنواخت در ذهن مرور مي شوند تاثير خواب آور دارند. شما مي توانيد براي كودكتان از روش معروف شمردن بره ها استفاده كنيد. لازم نيست كه فرزند شما حتما بره هايي را تصور كند كه در ذهن خود به آنها اجازه عبور مي دهد. از طرفي نبايد آنها را بشمارد چون اين به معني تلاش و زحمتي است كه كودك شما را مجبور به بيدارماندن مي كند. به فرزندتان بگوييد بره هاي ناز، بچه گربه ها يا پروانه هاي رنگارنگ را تجسم كند كه در صفي طولاني سلانه سلانه از مقابل چشمان او عبور مي كنند.
۳ _ پرخوري كمي قبل از خواب مي تواند منجر به مشكلات فراواني در خوابيدن به خصوص در نيمه شب شود. بهتر آن است كه كودك حدود دو ساعت قبل از خواب به همراه ديگر اعضاي خانواده شامش را بخورد وقبل از خواب نيز به اندازه كافي آب بخورد، همچنين به دستشويي برود تا نيمه شب مجبور نباشد به اين خاطر دوباره از خواب بلند شود.
۴ _ رنگها بر روان و سلامتي انسان ها تاثير بسزايي دارند. در انتخاب رنگ ملافه و روبالشي كودك اين نكته را حتما در نظر داشته باشيد. اصولا در اين مورد نبايد از رنگهاي محرك و تند مثل روشن ، قرمز يا نارنجي سير استفاده كرد . رنگهاي بسيار تيره، قهوه اي، مشكي، آبي تيره بيشتر تاثير ترسناك و وحشت انگيز دارند و در كودك ايجاد خوف مي كنند. كوچولوها از ملافه ها و روبالشي هايي كه طرح هاي گل و اسباب بازي يا حيوانات بانمك و كارتوني روي آ نها حك شده باشد، بسيار خوششان مي آيد. بچه هاي پيش دبستاني هم نسبت به رنگهاي قهوه اي روشن، قرمز سير، سبز ملايم و آبي روشن احساس خوبي دارند. بنابراين تا مي توانيد فضاي اطراف محل خواب كودك را از وجود اشياي با رنگهاي تند و براق و درخشان خلوت كنيد. يك محيط ساده و عاري از تنوع زياد، همراه با آرامش، بهترين موقعيت براي خواب كودك مي تواند باشد.
۵ _ نه تنها احساس آرامش و راحتي، بلكه احساس ناامني نيز به كودك انتقال مي يابد. سعي نكنيد در هنگام خواب تندتند به بچه سر بزنيد. اين كار سبب مزاحمت براي كودك مي شود و او فكر مي كند كه شما از دستش ناراحت يا عصباني هستيد و در نتيجه مرتب از خواب بيدار مي شود.
۶ _ دما و رطوبت اتاق نقش مهمي در خوب خوابيدن دارند. در زمستان ها اتاق خواب بچه ها را بيش از حد گرم و هواي آن را خيلي خشك نكنيد. چند ساعت قبل از خواب شوفاژ يا بخاري را خاموش و هواي اتاق را تهويه كنيد. دماي اتاق در طول زمان خواب نبايد از ۱۸ درجه سانتي گراد تجاوز كند. در طول شب نيز به اندازه كافي به فكر تهويه هواي اتاق باشيد. گوشه پنجره يا در اتاق را باز بگذاريد كه هميشه هواي تازه در داخل جريان داشته باشد.
همچنين مي توانيد كيسه اي را از آب پر كنيد و روي شوفاژ قرار دهيد تا خشكي هواي اتاق را بگيرد. در مواقع فوري قراردادن دستمال مرطوبي روي شوفاژ يك كتري آب روي بخاري نيز به ازبين بردن سريع خشكي هوا كمك مي كند.
۷ _ كودك را حتماً در رختخواب خودش بخوابانيد. در مواردي كه بچه مريض مي شود يا به خاطر يك كابوس ترسناك نيمه شب از خواب مي پرد و ديگر خوابش نمي رود مي توانيد او را استثنائا پيش خودتان بخوابانيد.
۸ _ تغذيه سالم مي تواند تاثير بسزايي در خواب راحت او داشته باشد. كمبود آهن در بدن مي تواند در بدخوابي كودك موثر باشد .
از آنجايي كه كودك در سنين رشد قرار دارد برنامه غذايي فرزندتان را بايد طوري تنظيم كنيد كه ويتامين ها و مواد معدني به ميزان كافي در آن موجود باشد. براي اين منظور مي توانيد از گوشت،  سبزي، ميوه يا حبوباتي چون نخود و لوبيا كه سرشار از آهن هستند استفاده كنيد. اما گوشت و ماهي بهتر است، چون آ هن موجود در آن سريع تر و آسان تر جذب بدن مي شود.
۹ _ هنگام نزديك شدن وقت خواب، به آرامي به كودك بگوييد بازي ديگر بس است و بايد زودتر به رختخوابش برود. سپس دستش را بگيريد و او را در مسواك زدن، پوشيدن لباس خواب، شب بخير گفتن به اعضاي خانواده و عروسكش همراهي كنيد. و در نهايت، مراسم دعاي قبل از خواب يا سرود و قصه شب را دو نفري اجرا كنيد.
۱۰ _ نگاه مثبت به روزي كه در پيش است تاثير بسزايي در خوب خوابيدن دارد. كودك را در جريان برنامه ها و تفريحاتي كه قرار است فردا با همديگر انجام دهيد بگذاريد. اين تفريحات مي تواند شامل پارك رفتن يا ديدار دوستان و آشنايان باشد. ضمنا از دادن وعده هاي پوچي كه در او تاثير منفي مي گذارند پرهيز كنيد.
ترجمه: روح الله اسماعيلي
منبع: ۵۵Tipps Wenn Ihr Kind Nicht Schlafen Kann