عكس : عليرضا بني علي

بهشته فارغي
نوشتن و گفتن در مورد دكتر كاظم معتمدنژاد، پدر علم نوين روزنامه نگاري و علوم ارتباطات ايران شايد دشوارباشد. اما طرح اين نكته مي تواند به نوعي جايگاه اين استاد را در جامعه روزنامه نگاري ايران به خوبي نشان دهد، هم او كه احمد مسجد جامعي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در مراسم تكريم مقام علمي اش گفت: «هيچ روزنامه  مؤثري در كشور نيست كه به نحوي از راهنمايي استاد بهره نگرفته باشد و هيچ قانوني در حوزه ارتباطات وجود ندارد كه وي در آ ن سهمي نداشته باشد.
البته اين مطلب نه به بهانه پاسداشت خدمات علمي و فرهنگي او، بلكه امكان گفتگويي است كه با استاد معتمدنژاد فراهم شد تا درباره فراز و نشيب مطبوعات ايران و نحوه شكل گيري ميثاق اخلاقي روزنا مه نگاري صحبت كنند، حاصل آن را مي خوانيد:
* قبل از انقلاب اسلامي، دو روزنامه معتبر توانسته بود مخاطبان ايراني را به خود جذب كند اين روزنامه ها چه ويژگي هايي داشتند؟
- مطبوعات در اوضاع سياسي آن روزها در شرايط خاصي قرار داشتند، روزنامه اطلاعات در دوره آغازين وابسته به رضا شاه بود بنابراين مدت  ها جنبه انحصاري داشت  تا بعد از شهريور ۱۳۲۰ در طول آن دوران وقايعي پيش آمد كه رضاشاه از كشور رفت و روزنامه هاي جديدي متولد شدند. روزنامه كيهان نيز مثل روزنامه اطلاعات با كمك هاي دولتي تاسيس شد و توانست پيشرفت خوبي بكند، بعدها در سال هاي بعد از انقلاب اسلامي توانست به روزنامه رسمي يا اول كشور تبديل شود.
در طول سال هاي گذشته روزنامه هاي ديگر پايدار نبودند. محتويات روزنامه ها عوض شد، به گونه اي كه براي تهيه آن صف هاي طولاني تشكيل مي شد. تيراژ اين روزنامه ها نيز در دوران تحولات اجتماعي و سياسي ايران دچار دگرگوني شد، تجربه نشان داد كه اگر محتويات روزنامه ها تغيير پيدا كند روزنامه ها وضعيت كيهان را پيدا مي كنند.
* به نظر شما مخاطبان روزنامه اطلاعات و كيهان از نظر جايگاه فكري كم و بيش نماينده گروه هاي اجتماعي جامعه بودند يا نه؟ 
- نه، براي اين كه اين دو روزنامه نمي توانستند به تنهايي نماينده فكري جامعه باشند. تعداد خوانندگان بالفعل روزنامه ها نسبت به خوانندگان بالقوه آنها كم بود، طبيعي است كه اگر روزنامه ها مطالب و محتويات خود را عوض كنند مردم به دنبال اينگونه نشريات هستند. بدين ترتيب به سادگي مي توان تيراژ روزنامه ها را افزايش داد.
* علت افزايش تيراژ كيهان بعد از اعتصاب مطبوعات در دوره وقوع انقلاب اسلامي چه بود؟
- بديهي است وقتي روزنامه ها از نظر ارايه محتوا و بيان اطلاعات آزاد شدند، محمدرضا پهلوي از بين رفت بنابراين تمام پيام ها در قالب پيام مكتوب از طريق روزنامه ها منتشر مي شد از اين رو تيراژ روزنامه هاي آزاد نيز افزايش پيدا كرد.
* آيا شفاف سازي خبر مي تواند نقش موثري در تيراژ مطبوعات داشته باشد؟
- حتما، هر روزنامه در هر زمينه اي مي تواند پاسخ نيازهاي جامعه را برآورده كند، اصلا رسالت مطبوعاتي يعني برآوردن نيازهاي اطلاع رساني مردم.
* هم اينك مطبوعات دوره فترت را سپري مي كنند فارغ از برخي رفتارهاي سياسي، چه عواملي در اين ركود موثر هستند؟
- برمي گردم به ۴ عاملي كه به عنوان عوامل پيشرفت مطبوعات مطرح هستند:
۱- ايجاد فضاي مطبوع براي مطبوعات كه در آن فضا آزادي بيان و اطلاع رساني گسترش پيدا كند.
۲- مطبوعات بتوانند از آزادي هاي مشروع جامعه حمايت كنند. بنابراين محتوياتي را به مردم عرضه كنند كه تامين كننده استقلال اجتماعي و سياسي باشند، همچنين نيازهاي مردم را پاسخگو با شند. وقتي چنين رويه اي در مطبوعات دنبال شود بي گمان آگهي نيز براي روزنامه ها تامين مي شود، حال اگر دولت ها نيز از روزنامه ها حمايت كنند رسانه هاي مكتوب قويتر مي شوند.
۳- بعد از تامين آزادي بيان و اقتصاد، آموزش روزنامه نگاري گسترش پيدا مي كند. در اين صورت، آموزش روزنامه نگاري در دانشگاه هاي كشور تحت تاثير جنبه هاي منفي قرار نمي گيرد و اصول اخلاقي روزنامه نگاري تقويت مي شود. از اين رو وظايف روزنامه نگاري به شكل اصولي دنبال مي شود.
۴- گذشته از اين سه موضوع، استقلال راي در روزنامه ها مطرح است. مثل حرفه پزشكي و يا مهندسي معماري، اين نوع شغل نيز از جايگاه حرفه اي برخوردار مي شود، بي گمان چنين عواملي زمينه را براي پذيرش مطلوب روزنامه ها در جامعه فراهم مي كنند.
* برخي از روزنامه هاي دوم خردادي تيراژ بالايي داشتند اما بعد از مدتي از كاهش مخاطب ناله مي كنند. به نظر شما دليل بروز اين پديده چيست؟ 
- تجربه تلخ مخاطبان در طول دو سه سال اخير نسبت به برخي از روزنامه ها باعث شد كه كيفيت محتوا پايين بيايد به همين دليل برخي از مسائل روزنامه نگاري در چنين نشرياتي مسكوت ماندووضع بدتر شد. در شرايط فعلي ما مي توانيم با مخاطبان بالقوه تيراژ روزنامه ها را بالا ببريم، با توجه به جمعيت ۷۰ ميليوني ايران و ارائه راهكارهاي سازنده وضعيت تيراژ روزنامه ها را بهبود بخشيد. براي ۵۰ سال آينده شايد تيراژ در حدود ۲ ميليون براي برخي از روزنامه ها خيلي دير است.
* در دهه هفتاد ورود مطبوعات رنگي ذائقه مخاطبان ايراني را دگرگون كرد به نظر شما دليل اين رويكرد رنگ بود يا بيان مطبوعاتي؟
-هر دو، مثل روزنامه همشهري و ايران، عامل جذب مخاطبان هم رنگ بود و هم محتواي روزنامه ها، البته بعدها مردم عادت كردند كه روزنامه ها را بدون رنگ بخوانند.
* برخي از مطبوعات سنتي نسبت به تغيير رنگ مطبوعات مقاومت نشان دادند علت آن چه بود؟
-سنتي بودن هميشه اينطوري مي طلبد از اسمش پيداست كه مي خواهد خودش را حفظ كند.
* مطبوعات ايراني با استانداردهاي مطبوعاتي جهان چقدر فاصله دارند؟
- با شرايطي كه آزادي مطبوعات در جامعه فراهم شود شرايط بهتر مي شود اما گاهي اين نوع آزادي ها محدود مي شود، در دوره محدوديت ۷۰ ساله قاجاريه، چند ده سال دوره پهلوي، امكان تربيت روزنامه نگار نه در سطح ملي، مردمي و نه جهاني فراهم نمي شود اين مساله به خاطر فقر و محدوديت گذشته ها است كه بايد جبران كرد.
* اغلب روزنامه نگاران جوان در دانشگاه ها تربيت مي شوند، اماتجربه كار روزنامه نگاري ندارند به نظر شما چه بايد كرد؟
- در طول سال  هاي اخير كه رشته روزنامه نگاري از مراكز علمي حذف شد حرف روزنامه نگاري خيلي لطمه ديد، بعد از انقلاب اسلامي، از سال ۶۲ دانشگاه ها بازگشايي شدند، تا سال ۱۳۶۹ درطول دوره هفت ساله، فقط ۳۸ واحد درسي در زمينه روزنامه نگاري داشتيم، براي ارتباطات اجتماعي كه يك درس ۳ واحدي رشته روزنامه نگاري داشت، نتوانستيم كاري انجام دهيم اما در سال ۸۳با مساعدكردن دوباره دانشكده علوم ارتباطات و تاسيس دوباره رشته روزنامه نگاري و روابط عمومي، شرايط مناسبي را براي پذيرش دانشجو فراهم كرده ايم، اميدواريم از مهر سال ۸۴ دانشجوي اين رشته ها را بپذيريم. مطمئنا همان دروس مورد نياز را براي آنها خواهيم داشت همچنين تجربيات علمي و عملي روزنامه نگاري را همانجا پيگير خواهند شد به گونه اي كه وقتي وارد روزنامه هاي حرفه اي شدند به راحتي راه و چاه را بدانند به همين خاطر كلاس هاي كارآموزي هم گذاشته ايم. ضمنا در طول آموزش در دانشكده نيز سالن خاصي را به اين مساله اختصاص داده ايم كه دانشجويان براي روزنامه ها مطلبي تهيه كنند. وقتي وارد عرصه كارآموزي بشوند و يا به خبرگزاري ها اخبار ارسال كنند، بدين ترتيب كارآموزان به روزنامه ها رفته و به راحتي مي توانند استخدام شوند. ا ين رويه موجب مي شود كه روزنامه نگاران نيز همانند پزشك ها و مهندس  معمارها بتوانند تجربه هاي حرفه اي در طول تحصيلات كسب كنند و البته اين يك نوع اميد است.
* چرا وب لا گ نويسي مهم تر از كار يادداشت نويسي در مطبوعات است؟
- وبلاگ نويسي وقت كمتري مي برد و پيام را عالي تر مي كند، علاوه بر آن شرايط اجتماعي بهتري در زمينه استفاده از اينترنت فراهم شده كه جوانان حداكثر استفاده را از آن مي برند. در شرايط فعلي جوانان دوست دارند كه در هر مساله اجتماعي يا سياسي اظهارنظر كنند، علاوه بر آن نوشتن يادداشت سياسي يا اجتماعي هم مشكل و وقت گيري است.
* آيا مرگ روزنامه نگاري هم فرا مي رسد؟ 
- هيچ وقت، تا انسان زنده است روزنامه نگاري نيز زنده خواهد بود هر چند كه ممكن است فقط شكل و محتويات آن عوض شود.
* اينترنت چه نقشي در حاشيه راندن مطبوعات ايراني دارد؟چگونه مي توان از خيل دانش آموختگان روزنامه نگاري در روزنامه ها استفاده كرد؟
- اين مساله اي است كه سال ها پيش هم كه دانشگاه روزنامه نگاري تاسيس شده بود اين مشكل را داشتيم اغلب افراد مجرب روزنامه ها احساس خطر مي كردند كه نيروهاي جوان جاي آنها را بگيرند تجربه نشان داد كه اين پيش بيني آن چنان هم نيست. البته به طور تدريجي روحيه اين تعداد افراد مجرب نيز تغيير كرد و رفتار آنها نيز نسبت به روزنامه نگاران جوان متفاوت شد.
در شرايط فعلي بايد كمك كنيم كه دانشكده ها يا دانشگاه هاي روزنامه نگاري نسبت به بهبود وضعيت مطبوعات ايران كمك كنند وگرنه نمي توان در جامعه اطلاعاتي امروزي با شيوه هاي سنتي روزنامه نگاري روزنامه منتشر كرد.
* موانع روزنامه نگاري در ايران از ديد شما چيست؟ 
- همانطور كه قبلا مطرح شد۴ عامل در بهبود وضعيت مطبوعات ايران موثر است، اولين مانع همان وضعيت فعلي مطبوعات در ايران است، عدم فضاي مطلوب براي فعاليت مطبوعاتي مي تواند ا ولين مانع براي روزنامه نگاري ايران محسوب شود، شايد در سال هاي آتي دادگستري عامل موثري براي حراست از آزادي مطبوعات به شمار آيد.
گذشته از منافع اقتصادي و آموزش روزنامه نگاري مي توان به امنيت روزنامه نگاري نيز اشاره كرد، به هر حال سه موضوع ياد شده جزو مسائل مطرح در جامعه مطبوعاتي ايران هستند. تامين استقلال روزنامه  نگاري كه تاكنون براي آن اقدام جدي به عمل نيامده است. تا زماني كه انجمن صنفي روزنامه نگاران و اتحاديه هاي روزنامه نگاري رشد پيدا نكنند نمي  توان انتظار داشت كه اقدام هاي موجود به نتيجه مطلوبي برسد.
در رسالت جديد مطبوعات، پيش نويسي را براي قانون روزنامه نگاري تدارك ديده ايم كه در اين پيمان جديد، روزنامه نگاران از ساعت كار خاصي پيروي مي كنند، ضمنا براي شوراي عالي رسانه ها متني را تهيه كرده ايم كه در آن آزادي رسانه ها به خصوص مطبوعات با شيوه هاي صحيح روزنامه نگاري مورد توجه قرار گيرد، همچنين بر شيوه اداره كرد روزنامه ها نظارت داشته باشد- در هر حال اين موضوع مي تواند به صورت ميثاق يا اصول اخلاقي روزنامه نگاري مطرح شود مساله اي كه هم اينك در حال تدوين آن هستيم. ناگفته  نماند كه در ا ين ميثاق بر استقلال روزنامه نگاري و تامين مالي روزنامه نگاران تاكيد شده است.
* ظاهرا شما در تدوين منشور اخلاقي روزنامه نگاري نقش داريد، آيا در جوامع توسعه يافته نيز اين منشور اخلاقي حاكم است؟
- تدوين اين منشور اخلاقي ابتدا از كشورهاي پيشرفته شروع شد، كشورهاي اسكانديناوي در سال ۱۹۱۲ اين ميثاق حرفه اي را تهيه كردند و به دنبال آن انگليس ها بعد از جنگ جهاني دوم با توجه به مشكلاتي كه مطبوعات داشتند به ويژه در زمينه تمركز ا قتصادي و انحصارهاي مطبوعاتي قرار شد كه آزادي مطبوعات در چارچوب مشخصي تدوين شود. بنابراين كميسيون تحقيقي در امور مطبوعات تشكيل دادند كه اين كميسيون در تعامل با شوراي مطبوعات مشاركت خوبي را فراهم كردند.
نتيجه اين تعامل باعث شد كه روزنامه نگاران، مديران مطبوعات و روزنامه ها مقيد شدند كه اصول اخلاق حرفه اي مطبوعات را رعايت كنند و در رعايت اين اصول شوراها نظارت داشته باشند، در ماقبل دولت نيز از مطبوعات و آزادي هاي مطبوعاتي حمايت كنند.
بلژيك، هلند و آلمان نيز در زمينه آزادي هاي مطبوعاتي مجموعه اصولي اخلاقي روزنامه نگاري را تهيه كردند و آن را در جوامع خود به اجرا گذاشتند. بر مبناي اين ميثاق اخلاقي، امكان رسيدگي به شكايت افراد را تشكيل دادند بدين ترتيب متني تهيه شد كه آن را در اختيار مخاطبان، خوانندگان، بينندگان و شنوندگان و گردانندگان وسايل ارتباط جمعي، روزنامه نگاران و ساير مراجع حرفه اي قرار داديم تا اظهارنظر كنند و حتي اين اصول در مطبوعات منعكس شد، ناگفته نماند كه مسائل شاخه اي مطبوعات حياتي هستند بنابراين بايد دست به دست هم بدهند تا شرايط مطلوبي براي مطبوعات ايراني فراهم شود.

نوروز امسال، در غياب مطبوعات، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران با برنامه اي تحت عنوان «تا انتخابات» باب مباحث انتخاباتي را آغاز كرد. اين برنامه كه ظاهراً به مذاق برخي خوش  نيامد، در صدد بود تا با دعوت از نامزدهاي احتمالي نهمين انتخابات رياست جمهوري، ديدگاههاي افراد شركت كننده را به بينندگان تلويزيون عرضه بدارد. در اينجا نقد اين برنامه مدنظر نيست و فارغ از مسايل حقوقي كه آيا اصولا پيش از آغاز رسمي تبليغات رياست جمهوري، چنين كاري وجهه حقوقي دارد يا نه، نگاهي به كاركرد گسترده تلويزيون در آگاهي بخشي مردم به عنوان انتخابگران عرصه رياست جمهوري مي اندازيم.
از آغاز نخستين انتخابات در ايران تاكنون شيوه هاي مختلفي از تبليغ براي جذب آراي انتخابگران بوجود آمده كه ابتدايي ترين آن حضور مستقيم در ميان توده ها و ايراد سخنراني است. اين روش همچنان اعتبار خود را حفظ كرده و يكي از مفيدترين شيوه ها به شمار مي رود.
در حال حاضر نيز نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري با سفرهاي متعدد و حضور در بين مردم سعي مي كنند از اين امكان بهترين استفاده را ببرند. مطبوعات نيز از آغاز نخستين انتخابات در عصر مشروطه به يكي از مجاري بيان افكار نامزدهاي انتخاباتي تبديل شده اند كه ميزان تاثيرگذاري آنها متناسب با سطح سواد عمومي جامعه هميشه در حال تغيير بوده است. علاوه بر سطح سواد جامعه، ميزان روزنامه خواني افراد نيز در كارايي تبليغ مطبوعاتي تاثير زيادي دارد.
يكي از ابتدايي ترين و در عين حال پرهزينه ترين روشهاي تبليغ، چاپ پوستر و انواع تراكت است كه در قياس با ساير گزينه ها، به لحاظ آگاهي بخشي كمترين تاثير را دارد. اين روش مخصوص جوامع ابتدايي است كه عقل مردم در چشمشان خلاصه مي شود و ديدن تصاوير بزرگ و كوچك نامزدها در انتخاب آنان تاثير مي گذارد. ضمن اينكه آلوده كننده  ترين شيوه تبليغ به لحاظ آلودگي در و ديوار شهر، همين مورد است و البته از زيانهاي مالي آن نيز نبايد غافل بود كه هزينه گزافي را بر دوش جامعه تحميل مي كند.
با راه اندازي ايستگاه هاي راديويي و متعاقب آن فرستنده هاي تلويزيوني، تبليغات انتخاباتي وارد فضايي بسيار متفاوتي شد كه تجربه هاي آن را بيشتر در دوران پس از انقلاب اسلامي شاهد بوديم. در چند سال اخير نيز با پيدايش و گسترش شبكه جهاني اينترنت عملا امكان ديگري براي تبيين افكار نامزدهاي انتخابات فراهم شد.
منتها ميزان دسترسي عمومي به اينترنت در غالب موارد كارآمدي آن را با ترديد مواجه مي كند. دست  كم براي كشورهاي در حال توسعه مثل ايران، رسانه  قدرتمندي به حساب نمي آيد. اما در ميان همه امكانات تبليغاتي عصر حاضر، تلويزيون جايگاه ويژه اي دارد و قدرت تاثيرگذاري آن با هيچ ابزار ديگري قابل مقايسه نيست. مي توان گفت تلويزيون نوعي حضور در بين مردم است كه تنها يك ديوار شيشه اي طرفين ملاقات را از يكديگر جدا مي كند و از آنجا كه در شرايط امروزي يك نامزد انتخابات عملا نمي تواند با همه و يا بخش بزرگي از مردم صحبت رودررو داشته باشد، مي توان گفت تلويزيون بهترين جايگزين براي ملاقات حضوري است كه مي تواند درجه شناخت انتخابگران را در حد قابل قبولي ارتقاء دهد.
براين اساس و نظر به اينكه نياز مردم به دانستن برنامه نامزدهاي انتخابات رياست جمهوري نسبت به گذشته فزوني يافته است، استفاده بهينه از تلويزيون براي تبيين افكار نامزدهاي نهمين انتخابات رياست جمهوري بيش از پيش ضروري به نظر مي رسد. بدين منظور لازم است صدا و سيما علاوه بر سهميه راديويي و تلويزيوني كه در موعد مقرر- زمان تبليغات رسمي _ براي ايشان منظور مي كند، برنامه هاي ديگري هم براي آشنايي هر چه بيشتر مردم با عمق آراي نامزدهاي مهمترين پست اجرايي كشور ، در نظر بگيرد. به ويژه آنكه حجم گسترده تبليغات در يك هفته پيش از روز راي گيري، قدرت تجزيه و تحليل مردم را كاهش مي دهد. اما با توجه به اينكه قانون انتخابات كشور، هر گونه تبليغ خارج از محدوده زماني مقرر _ يك هفته پيش از روز راي گيري _ را منع كرده است، برنامه تلويزيوني مورد نظر بايد از هر گونه شائبه تبليغي به نفع نامزدها دور باشد. اين موفقيت زماني حاصل مي شود كه تلويزيون برنامه هاي خود را بر مبناي شناخت عميق مردم از آراي نامزدها استوار سازد و به تريبون اختصاصي هيچ يك از آنها تبديل نشود.
شرط تحقق چنين آ رماني، تدوين يك برنامه مدون تلويزيوني با موضوعات و محورهاي از پيش تعيين شده است كه نامزدها را به صورت انفرادي و يا گروهي در قالب ميزگرد، تخليه اطلاعاتي كند.
يعني هر آنچه را براي آينده كشور در تمام حوزه ها مدنظر دارند، به صورت شفاف و عامه فهم بيان كنند. وجود يك مجري توانا و آگاه به مسائل مطروحه، امكان حاشيه پردازي را از نامزدها خواهد گرفت.
هر برنامه نيز بايد چارچوب مشخصي داشته باشد تا از كلي گويي ها پرهيز شود. براي نمونه، محورهاي جداگانه اي تحت عناوين اقتصاد، فرهنگ و هنر، بهداشت و خانواده، آزادي هاي فردي و اجتماعي، امنيت ملي، هويت جمعي، تعامل جهاني و منطقه اي، بوروكراسي اداري و غيره، هر يك مي تواند موضوع يك نشست تلويزيوني باشند. منطق رابطه متقابل ايجاب مي كند، شركت كنندگان در برنامه، پاسخگوي پرسش هاي تلفني مردم و به ويژه صاحب نظران درخصوص ديدگاه هاي خود باشند.
يكي از آسيب هاي انتخاباتي در هر دوره، شعارگرايي نامزدهاست. از آنجا كه غالب شعارهاي مطروحه مكانيزم و ضمانت اجرايي ندارند، در درازمدت سرخوردگي عمومي را موجب مي شوند. زيرا در ابتدا يك خواسته حداكثري در بين مردم ايجاد مي  كنند و پس از دوره كوتاهي، واقعيات عريان ذهن آرمانگرايان را به انزوا كشانده و در نتيجه حس مشاركت توده ها پايين مي آيد. اين در حالي است كه تلويزيون قدرت مهار شعارگرايي نامزدها را بالقوه در اختيار دارد. طرح مباحث جدي و كاملا ملموس در يك برنامه تلويزيوني، كانديداها را مجبور مي سازد از پرداخت به شعارهايي مثل «ايراني آباد» ، «اقتصاد بدون نفت» ، «سرافرازي اسلام و مسلمين» ، «رفاه اجتماعي و بيمه همگاني» ، «تقويت نهاد خانواده» و غيره اجتناب كنند و در عوض به راهكارهايي اشاره نمايند كه در صورت عملياتي شدن ممكن است تا حدي وضعيت موجود را بهبود بخشند.
نكته ديگري كه تاكنون در كشور ما تجربه نشده است، استفاده آگهي گونه از راديو و تلويزيون در امر انتخابات است. يعني تلويزيون علاوه بر برنامه هاي متعارف خود در خصوص انتخابات، وقتي را هم در ازاي دريافت پول به نامزدها بدهد تا آنها مطابق سليقه خود، به تبليغ بپردازند. اگر بودجه هاي انتخاباتي به اين سمت ميل كند، حداقل نتيجه مثبت آن، تميزي در و ديوار و خيابان شهرهاست. در طول يك هفته مانده به روز راي گيري، خيابانهاي ايران چهره نامناسبي را از زندگي شهرنشيني به نمايش مي گذارند و مطابق آمار، بودجه سنگيني هم به شهرداري ها تحميل مي كنند تا شهرها به حالت نخستين باز گردند.
هوشنگ ساماني

عباس اسدي
كار خبري و اطلاع رساني در جهان با زايش روزافزون رسانه هاي ارتباطي كاري آسان اما از اين منظر كه روزنامه نگار بتواند از ميان اين همه شبكه ها، نكته جذاب و تازه اي براي مخاطبان رسانه هاي خود بيابد كاري بس دشوار و نيازمند بهره مندي از اصول روزنامه نگاري حرفه اي است. در اين ميان آنچه حرفه روزنامه نگاري و توانمندي شخصي و خلاقيت هاي فردي خبرنگار را آشكار مي سازد، تلاش او را در دستيابي به خبر و مسائل و مشكلات اجتماعي و عرضه غيرجانبدارانه آن است.
از ديرباز و از گذشته هاي دور فعاليت روزنامه نگاري و تأسيس روزنامه هاي دولتي و نه آزاد در ايران يك مطلق ا نگاري ناخواسته را بر فعاليت هاي روزنامه نگاران سايه افكنده است تا جايي كه به پديده ناميمون همه يا هيچ ختم شده است. از يك سو روزنامه نگاران به اصطلاح آزاد رسالت حرفه اي خود را در بيان و نوشتن مطالب تند و تيز و حركت در گردونه سياه و سفيد متصور مي شدند و البته عده اي ديگر هم، شيوه و مسلك خود را در عالم روزنامه نگاري تنها و تنها توجيه ظلم و ستم نظام حاكم و مزدوري براي هيأت حاكمه مي دانستند.
اما اكنون و پس از انقلاب گرچه هنوز هم با تكيه بر داشته هاي تاريخي يك بدبيني تعريف ناشده ميان خبرنگاران و نظام هاي اجتماعي شكل گرفته كه در نهايت كار اطلاع رساني توسط روزنامه نگاران را با مشكل جدي مواجه ساخته است.
دهه سوم انقلاب و رويكرد جديد روزنامه نگاران به مسائل اجتماعي و فرهنگي و گريز از درغلتيدن به مسائل سياسي ضرورتي اجتناب ناپذير و لازمه حيات در اين عرصه پرخطر و البته پرثمر است.
اگرچه اكنون برخي چهره هاي صاحب منصب نظام اجتماعي، عينك بدبيني به چشم مي زنند و شماري روزنامه نگار هم در پاسخ به اين حركت ناخواسته از مدار انصاف خارج شده و يك دوئل غيرمنطقي ميان اين دو شكل مي گيرد، اما واقعيت اين است كه جامعه فارغ از تنش هاي سياسي و صنفي ميان حكومتگران و روزنامه نگاران راه خود را مي رود و راه به سويي دارد كه از انتهاي جاده آن صداقت، نجابت، خدمتگزاري و دردآشنايي توليد شود.
خبرنگاران و روزنامه نگاران به عنوان چشمان تيزبين وقايع مي توانند با نگاه به افق هاي دوردست، ملاحظه منافع ملي و حركت در مسير باورحاكم بر جامعه اتهام كاركرد حزبي و سليقه اي، حركت هاي فردي و جانبدارانه و گرايش به نوشتاري زرد را از خود دور كرده و به عنوان گروه هاي مرجع، مشاوران امين و فعالان چيره دست نقش آفريني و توانمندي و هنر خود را در اين عرصه به رخ كشند.

ضرورت پرهيز از سطحي گرايي در برنامه هاي مذهبي صداوسيما در ايام محرم و صفر كه با نام سرور شهيدان امام حسين (ع) و پيامبر اكرم (ص) آميخته است، بيش از پيش به نظر مي رسد.
به گزارش ايسنا، همزمان با فرا رسيدن ماه محرم و صفر، روبه رو شدن با حجم گسترده برنامه هاي مناسبتي و ديني كه از شبكه هاي مختلف سيما بر روي آنتن مي روند، فرصتي دوباره براي ارزيابي برنامه هايي از اين دست محسوب مي شود.در اين ارتباط، حجت الاسلام بيات مدير راديو معارف ، نداشتن برنامه ريزي دقيق و حساب شده را آفت برنامه هاي مذهبي صداوسيما مي داند و ادامه مي دهد: متمركز شدن همه برنامه ها بر يك مناسبت خاص، ضمن به هدر دادن سرمايه و تجهيزات براي مخاطب نيز مطلوب نيست.
وي مي افزايد: در پرداختن به مسايل مذهبي، شناخت از نيازها و شرايط فعلي ضروري است. برخورد انتزاعي با موضوعات در مناسبت هاي مذهبي، موجب بي تفاوتي و بيگانه شدن مخاطب نسبت به آن موضوع مي شود.
همچنين دكتر ميرباقري، دبير همايش «رسانه ملي و مداحان اهل بيت (ع)» با اشاره به نتايج نظرسنجي ها درمورد علاقه جوانان به موسيقي، بر ظرافت و دقت در انتخاب موسيقي و آهنگ اشعار مراسم سوگواري تأكيد مي كند.
عزت الله ضرغامي  رئيس سازمان صداوسيما نيز در جريان اين همايش، پخش برنامه هاي مداحي از رسانه ملي را داراي حساسيت ويژه اي دانسته و مي گويد: تلاش ما اين است كه علاوه بر زمان بندي، بر بالا بردن كيفيت اين نوع برنامه ها بكوشيم.
ضرغامي، نقد عالمانه، توجه به محتواي اشعار، بهره گيري از برنامه هاي كوتاه و پرمحتواي ديني را از ضرورت هاي قابل توجه رسانه ملي و جامعه مداحان دانسته و مي افزايد: ايجاد فضاي معنوي نبايد تنها به ايام خاصي محدود شود.
حسين سروش تهيه كننده برنامه «درس هاي عاشورا» متذكر مي شود: تا زماني كه برنامه هاي معارفي به لحاظ بودجه با مشكل روبه رو هستند، نمي توانند وضعيت بهتري پيدا كنند.
اين در حالي است كه اميرهوشنگ دارايي، يكي از تهيه كنندگان برنامه هاي مذهبي سيما، اختصاص بودجه به برنامه هايي از اين دست را منوط به توجيه درست تهيه كننده مي داند.
به اعتقاد وي، ممكن است تهيه كننده اي در سازمان صداوسيما نتواند توجيه لازم را درخصوص آن چه مي خواهد انجام دهد، ارايه دهد.
در چنين شرايطي شوراي برآورد براي اختصاص بودجه مناسب به ساخت برنامه، مجاب نخواهد شد.
تهيه كننده برنامه «لحظه هاي پايدار» با ابراز گلايه مندي نسبت به زمان اندكي كه به ساخت برنامه هاي مناسبتي و مذهبي اختصاص مي يابد، متذكر مي شود: زمان كوتاهي كه پس از درخواست توليد پروژه در اختيار تهيه كننده قرار مي گيرد، براي رسيدن به مقصود لازم كافي نيست.
دارايي مي افزايد: ساخت برنامه هاي مذهبي در قالب نمايش و به طور غيرمستقيم، مخاطبان جوان بيشتري را جذب خواهد كرد.
مدير گروه معارف شبكه سراسري صدا نيز، انتقال حجم وسيعي از اطلاعات يكنواخت ديني به مخاطب را در ايام محرم و صفر، معلول كم كاري و ساده انگاري برنامه سازان صداوسيما مي داند.
حجت الاسلام عبدالله گودرزي نيز با تأكيد بر ارايه پيام هاي ديني به طور غيرمستقيم، ادامه مي دهد: در نحوه ارايه برنامه بايد تعدد سلايق و ذائقه مخاطب را در نظر گرفت.
علي اهرابي قايم مقام مدير گروه معارف شبكه تهران نيز با ابراز تاسف از تبديل گروه «فرهنگ و معارف» ، به گروهي مناسبتي ساز، ادامه مي دهد: گروه هاي معارف بايد در عين حال كه در مناسبت ها فعال تر هستند از مناسبتي ساختن فاصله بگيرند.
به اعتقاد وي، مباني معارفي در مسايل اقتصادي، فرح و شادي، گريه و عزا و كليه مسايل صاحب نظر هستند و اصل نظر متعلق به آن هاست.
قائم مقام مديرگروه معارف شبكه تهران با بيان اين كه بيننده تلويزيوني خواهان پخش مراسم نوحه خواني، مداحي و سخنراني است، در عين حال مي گويد: پخش بسياري از اين مجالس بايد حك و اصلاح شوند، خيلي از اين مسايل بايد متناسب با مديوم تلويزيون برگزار شوند، ولي متاسفانه در حال حاضر اين اتفاق نمي افتد.
بر اساس اين گزارش، دكتر نوري مدير شبكه جوان راديو نيز افزايش سطح درك و معرفت عزادار نسبت به حركت و بنيان فكري امام حسين (ع) را ضروري مي داند و مي افزايد: بعضا شاهد شعرهاي ضعيف و بي مايه و غلط و سبك خواندن و به كار بردن اصطلاحاتي درمورد امام حسين (ع) هستيم كه وهن و ظلم به آن حضرت است.
وي نيز معتقد است: گاه اجراي دعا بدون توجه به مضمون آن از راديو و تلويزيون پخش مي شود.
مدير شبكه جوان راديو مي گويد: قبولاندن مسايل به جوانان بايد از طريق استدلال، توضيح و پاسخگويي به سوالات شان و در جهت رفع ابهامات ذهني شان صورت گيرد.
پيام ابراهيم پور، كه تا كنون تهيه و اجراي بسياري از برنامه هاي مذهبي سيما را بر عهده داشته است، نيز اعتقاد دارد: گروه معارف بايد از بين گروه هاي برنامه ساز حذف شود و كار معارفي در تمام گروه ها صورت گيرد.

شتابزدگي آفت سريال هاي نوروزي
برنامه هاي نوروزي امسال تلويزيون نشان داد كه ساختار صدا و سيما پس از چند سال فعاليت مستمر نياز به يك تغيير و تحول اساسي و زير بنايي در مديريت و هدايت توليدكنندگان دارد. نياز فرهنگي مخاطب امروز جامعه هم با توجه به تعدد رسانه هاي داخلي و خارجي نياز به اين تحول را دو چندان مي كند.
محمود گبرلو، دبير گروه فرهنگي خبرگزاري فارس درباره كيفيت مجموعه برنامه هايي كه به مناسبت نوروز امسال از شبكه هاي مختلف تلويزيون پخش شد، گفت: اگر صدا و سيما را به عنوان يك رسانه ملي احياگر اعتقادها و ارزش هاي ملي و مذهبي جامعه ايران بدانيم نياز است به جاي مديران بيشتر سياسي و غيرحرفه اي، مديراني با نگاه اعتقادي و ارزشي و ملي همراه با ابتكار و نوآوري بر مبناي تفكرات ديني و مذهبي جايگزين شوند تا شايد در جذب مخاطبان نيازمند، اما سرگردان و بلا تكليف و مقابله با رسانه هايي كه قصد تخريب فرهنگ و آداب و رسوم اين ملت را دارند، موفقيت هايي به دست آوريم.
وي افزود: ايجاد شوراهاي كاربردي براي هر يك از شبكه ها امري ضروري است كه چندي پيش تحقق يافت.اما كاربرد عملي آن مشاهده نشد و مهمتر آنكه در كنار شوراهاي كاربردي هر يك از شبكه ها ايجاد شوراي كاربردي با حضور متخصصان و صاحب نظران فهيم و انديشمند براي مجموعه كلي سازمان صدا و سيما يك ضرورت است كه هنوز تحقق نيافته است.
وي خاطر نشان كرد: ايام نوروز بهترين فرصت براي مخاطب است كه در آرامش به تماشاي برنامه هاي تلويزيون بنشيند و بهترين فرصت براي مسئولين است كه عملكرد خود را به نمايش بگذارند.بنا براين بهتر مي توان به قضاوت درست رسيد.هر چند مدت كوتاهي از استقرار مديريت جديد مي گذرد و قضاوت نهايي نياز به زمان بيشتري دارد.اما بر اساس مشاهدات مي توان حدس زد كه مديريت جديد سعي كرده است تغييراتي در برنامه ها ايجاد كند.از جمله پخش فيلم هاي سينمايي كه از حساسيت زياد برخوردار است و طرفداران زيادي هم دارد.
رييس انجمن منتقدان و نويسندگان سينمايي در ادامه با تاكيد بر فيلم هاي سينمايي كه امسال در نوروز پخش شد، اظهار داشت: فيلم هاي سينمايي انتخابي در نوروز چه داخلي و چه خارجي از لحاظ تكنيك قوي، خوش ساخت و جذاب بودند و هم از نظرمحتوايي قابل توجه و تا حدودي عميق بودند.
وي افزود: البته برخي ضعف ها از جمله تكراري بودن برخي فيلم ها و نامناسب بودن آن قابل پذيرش نيست.اما به نظر مي رسد سياست امسال تلويزيون تاكيد بر روي پخش فيلم هاي سينمايي جذاب و مناسب بود كه در اين راه به موفقيت هم رسيد.شايد به همين دليل ساير برنامه ها كمرنگ شده بودند.
اين روزنامه نگار تاكيد كرد: بايد بپذيريم تهيه و توليد فيلم بلند - كه به آن سينمايي مي گوييم - با توجه به شرايط اعتقادي جامعه بسيار سخت است.چون هيچ يك از كمپاني هاي خارجي بر اساس نياز مخاطبين ايراني فيلم نمي سازند و فيلمهاي خارجي هم شرايط سياسي، فرهنگي و اخلاقي جامعه خود را دارد.بنابراين مجبوريم در انتخاب فيلم هم ملاحظات را در نظر بگيريم.
سيستم توليد داخلي در عرصه فيلم هاي بلند هم هنوز جدي و حرفه اي عمل نمي كند.بنابراين انتخاب و يا پخش نزديك به هشتاد فيلم سينمايي در ظرف ۱۵ روز بسيار دشوار است.
اما اين دليلي براين نيست كه بدون توجه به نياز مخاطب، فيلم هاي سينمايي را كيلويي و فله اي و فقط با حذف برخي صحنه هاي غير اخلاقي پخش كنيم.
نقد «خوش غيرت»
برنامه «نقد اول» در سال ۸۴ با بررسي محتوايي و ساختاري فيلم ها و مجموعه هاي نوروزي آغاز خواهد شد.
كامبيز اخوان صفا _ تهيه كننده برنامه نقد اول _ در گفت وگو با ايسنا افزود: مجموعه هاي «خوش غيرت» ، «آهوي ماه نهم» و «مشق شب» به همراه فيلم تلويزيوني «ظهر روز دهم» (به كارگرداني عباس رافعي)، ازجمله برنامه هايي هستند كه در سال جديد در مجموعه تلويزيوني «نقد اول» بررسي خواهند شد.
به گفته وي مجموعه «خوش غيرت» و فيلم تلويزيوني «ظهر روز دهم» كه در تعطيلات نوروز از شبكه اول سيما پخش شدند، در اولويت قرار دارند.
اخوان صفا اعلام كرد: ضبط برنامه «نقد اول» تا ۱۰ روز ديگر آغاز مي شود. اين تهيه كننده همچنين از «سينما يك» به عنوان يكي از برنامه هايي ياد كرد كه قرار است در برنامه «نقد اول» بررسي شود.
به نظر من يك مشكل كلي در پخش مجموعه برنامه هاي مناسبتي نوروز مواجه است كه به عقيده من عدم تناسب پخش گونه هاي مختلف برنامه از جمله فيلم هاي سينمايي، آثار تركيبي و سريال هاي تلويزيوني است.
به گفته جليل اكبري صحت، دبير سرويس فرهنگي - هنري روزنامه ايران، مشكل اصلي تلويزيون اين است كه يك سال بسيار كم فيلم سينمايي پخش مي كند و سال ديگر حجم پخش آثار سينمايي را بسيار بالا مي برد. اين مساله هم روي توليد و اكران فيلم هاي سينمايي تاثيرات مستقيم مي گذارد. امسال هم همين كار باعث شد كه سينما خوب نفروشد. از طرف ديگر، حجم زياد پخش فيلم هاي سينمايي در يك مدت زمان كوتاه باعث مي شود سطح انتظار بيننده از آثار تلويزيوني بالا برود و در طول سال هم خواستار پخش همين تعداد اثر باشد. در حالي كه اين اتفاق نمي افتد.
وي افزود: وضعيت دست اندركاران بخش دوبله كشور در هنگام چنين مناسبت هايي همانند كارگرهاي فصلي مي شود كه در يك مقطع خاص فشار كاري زيادي بر آنها وجود دارد و در طول سال كم و بيش بيكار هستند.اين مساله مي تواند به صنعت دوبله كشور لطمه بزند.چون اين حجم و فشار كار كيفيت دوبله را با مشكل مواجه مي سازد و سطح آن را پايين مي آورد.
اين منتقد سينما براي تغيير اين روند اظهار داشت: با يك هدف گذاري درست و منسجم مي تواند فيلم هاي خارجي خوبي را انتخاب و در طول سال آن را براي پخش آماده كرد.چون اگر اين امر يعني انتخاب و پخش فيلم هاي سينمايي بدون هدف گذاري و تنها براي پركردن برنامه هاي تلويزيون در ايام نوروز صورت بگيرد، شرايط مناسبي را براي اين بخش فراهم نمي كند.