علي اصغر محمدي
پس از سپري شدن هفت دهه از عمر نظام دانشگاهي در كشورمان، نخستين تشكل صنفي و غيرسياسي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها، به همت تني چند از استادان دانشگاه ها از سال ۱۳۸۰ تشكيل شده است. به گفته دبير كل اين مجمع صنفي، هدف از تشكيل آن، دفاع از حقوق مادي و معنوي مشروع و قانوني اعضاي هيأت علمي دانشگاه هاي كشور است. درباره نحوه شكل گيري مجمع صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها، اهداف و عملكرد آن، مهم ترين حقوق استادان دانشگاه ها و نارسايي ها و كاستي هاي آن و... گفت وگويي با خانم دكتر شمس السادات زاهدي، نخستين دبير كل مجمع صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها انجام داده ايم كه در پي مي آيد.
* خانم دكتر زاهدي! لطفاً درباره نحوه شكل گيري مجمع صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها و اهداف آن توضيح دهيد.
- مجمع صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها، پس از ۷۰ سال كه از عمر نظام دانشگاهي كشور مي گذرد، نخستين تشكل صنفي و غيرسياسي است كه به منظور دفاع از حقوق مادي و معنوي مشروع و قانوني اعضاي هيأت علمي دانشگاه هاي كشور در بهمن ماه سال ۱۳۸۰ تشكيل شده است. تشكيل مجمع صنفي، از اين فلسفه نشأت گرفته كه دانشگاهيان كشور نيز همانند ساير صنوف نيازمند به تشكل هستند و شايسته است كه از موهبت هاي تشكل ها بهره مند شوند و با اتحاد و يكپارچگي احساس امنيت بيشتري كرده و از موضع قوي تري در پي تأمين حقوق خويش باشند. در اكثر كشورهاي جهان، استادان و مدرسان دانشگاه ها تشكل دارند و به صورت منسجم براي احقاق حقوق خودشان تلاش مي كنند. نظر به اين كه اغلب اعضاي هيأت علمي نمي توانند به طور انفرادي در سياستگذاري، برنامه ريزي و نظارت بر فعاليت هاي آموزش عالي مشاركت داشته باشند، مي توانند با پيوستن به مجمع صنفي اين خواست خود را تحقق بخشند و نفوذ بيشتري در شكل بخشي به قوانين و مقررات دانشگاهي به ويژه آن دسته از تصميماتي كه دامنه برد آنها بر سرنوشت كاري استادان تسري مي يابد، اعمال كنند و كنترل بيشتري بر زندگي كاري خود داشته باشند. به نظر ما، دانشگاه ها نمادي از وحدت و كثرت هستند؛ وحدت به لحاظ سمت گيري هماهنگ در مسير توسعه كشور و كثرت به اعتبار تنوع در تخصص ها و مهارت ها. اين وحدت و كثرت، چنانچه به درستي مديريت شوند، بر شتاب پيشرفت مي افزايند و طول مسير توسعه را كوتاه مي كنند. اما اگر بد اداره شوند، شتاب پيشرفت را كند و بطئي مي كنند و مسير نيل به توسعه را طولاني مي سازند.
در جهاني كه با شتابي فزاينده رو به توسعه و پيشرفت مي رود، ما نيز بايد راه درست را برگزينيم. مديريت درست اين نهاد، مستلزم حفظ وحدت در جامعه دانشگاهي است، جامعه اي كه به لحاظ نگرش ها، ديدگاه ها و تخصص ها از تنوع فراواني برخوردار است و به اعتبار آمال دستيابي به توسعه، همسو و همگراست.مجمع صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگاه هاي كشور براي اتحاد در ميان تنوع ها به وجود آمده است. ما دانشگاهيان در عين حال كه داراي وجوه افتراق و تفاوت هايي هستيم، منافع مشتركي نيز داريم و مجمع صنفي با تأكيد بر وجوه اشتراك ما پديد آمده است. اين مجمع به عنوان نهادي مدني و تشكلي صنفي و غيرسياسي، براين باور است كه حضور توانمند در عرصه دانشگاهي مستلزم وجود اتحاد و يكپارچگي در صنف دانشگاهي است. مجمع صنفي با اتكا بر وزن علمي خود، مي تواند به پايه و اساسي مبدل شود تا از وقوع بحران هاي دانشگاهي ممانعت كند و به عنوان بازوي مشورتي و معين با تلاش براي رفع نگراني هاي زيادي كه هم در حوزه فردي استادان و هم در حوزه عمومي دانشگاه ها وجود دارد، در راه ثبات و امنيت دانشگاه ها گام هاي مؤثري بردارد.
* عملكرد مجمع تاكنون چه بوده است؟
- امروز قريب سه سال و سه ماه از عمر مجمع صنفي مي گذرد. در اين مدت اعضاي شوراي مركزي با تلاش هاي مجدانه خويش، البته در قالب امكانات محدود خود، سعي در گسترش فعاليت هاي مجمع داشته اند. شعب مجمع را در برخي از دانشگاه هاي كشور به وجود آورده اند، پايگاه رايانه اي مجمع را راه اندازي كرده اند، نشست هاي خود را به طور مرتب برگزار مي كنند و خلاصه نهادي صنفي دانشگاهي را ايجاد كرده اند. در هر حال ما از هيچ به وجود آمديم و اين كار بسيار مهمي است. در جامعه اي كه هفتاد سال نظام دانشگاهي داشت، نخستين بار يك تشكل صنفي دانشگاهي ايجاد كرديم و شما مي دانيد كه «ايجاد كردن» كار چندان آساني نيست. مهم اين است كه اين تشكل به وجود آمده و ان شاءالله به راه خود ادامه خواهد داد. امروزه تشكل هاي مدني از هر دو منظر ملي و بين المللي، واقعيتي انكارناپذيرند. بسياري از ارگان هاي ملي و بين المللي، نيازمند كمك گرفتن از اين تشكل ها هستند و در كشور ما نيز در سطح كلان، نسبت به اهميت اين تشكل وقوف حاصل شده است. البته اين بعد مثبت قضيه است، از سوي ديگر اعضاي شوراي مركزي در سه سال گذشته با موانع مهمي نيز مواجه بوده اند كه برخي از آنها عبارتند از: فقدان بستر مناسب فرهنگي براي رشد نهادهاي صنفي، وجود سوءظن تاريخي نسبت به تشكل ها، بي اعتمادي دانشگاهيان به تشكل هاي صنفي و بي تجربگي آنان در اين زمينه، نگراني از انگ سياسي خوردن و بازيچه دست سياستمداران شدن و از همه مهم تر چشم داشت به ديگران براي ايجاد تغيير و بهبود در شرايط كاري خود. ما اميدواريم اين باور در دانشگاهيان به وجود آيد كه وضعيت آنان بهبود نخواهد يافت، مگر با تلاش خود آنان.
در هر حال به رغم وجود موانع و محدوديت هايي كه مجمع صنفي با آنها مواجه بوده است، طي سه سال و اندي تلاش هاي زيادي انجام داده است. اقدامات مجمع شامل فعاليت ها، ملاقات ها و مكاتباتي است كه صورت گرفته است: ملاقات با جمعي از مسئولان و مقامات مملكتي و گفت وگو در باره مسائل و مشكلات دانشگاهيان از جمله مشكلات معيشتي و نارسايي حقوق و دستمزد، مشكلات ارتباطي و لزوم برخورد مناسب با اعضاي هيأت علمي به نحوي كه با جايگاه و شأن علمي آنها همخواني داشته باشد، مكاتبه با مسئولان و دستگاه هاي مرتبط در مورد مشكلات و شكوائيه هاي واصله از جانب برخي از دانشگاهيان و اقداماتي از اين قبيل كه جملگي براي تحقق هدف هاي اصلي مجمع صنفي يعني دفاع از حقوق مادي و معنوي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها و تقويت همبستگي صنفي آنان بوده است. يكي از فعاليت هاي مهمي كه مجمع صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها انجام داده ، برگزاري همايش تبيين حقوق مادي و معنوي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها در خرداد ماه سال گذشته بوده است.
* خانم دكتر !اگر ممكن است ضمن بر شمردن مهم ترين حقوق استادان دانشگاه ها، بفرماييد چه نارسايي ها و كاستي هايي در اين زمينه وجود دارد؟
- به نظر بنده، حقوق استادان را مي توان در دو دسته كلي مطرح كرد، حقوق مادي و حقوق معنوي. در هر دو دسته نارسايي ها و كاستي هايي وجود دارد. شما مي دانيد كه حقوق يك عضو هيأت علمي بايد در حدي تعيين شود كه دغدغه معيشتي او را از بين ببرد و زندگي اش را در حدي متناسب با شأن و منزلت او تأمين كند. بايد راهي پيدا كرد كه حقوق استادان به طور نظام مند افزايش يابد و اين موضوع به حقوق بازنشستگي آنان نيز تعميم يابد. اگر چنين نباشد، استادان به چند پيشگي روي مي آورند و دچار فرسودگي زودرس مي شوند و نمي توانند به وظيفه اصلي خود بپردازند. البته اعضاي هيأت علمي افرادي هستند كه علاقه مند به علم و دانش اند و تعليم و تعلم براي آنها در اولويت نخست قرارداد و طبيعتاً فزون خواه نيستند، اما بايد در خور شأن خود از امكانات مناسبي بهره مند باشند. مسكن مناسب، حقوق تأمين اجتماعي خوب، تسهيلات فراغتي و ورزشي، فرهنگي و هنري، فضاي آموزشي و پژوهشي مناسب در محيط كار، تسهيلات و تخفيفات ويژه مالياتي، وام هاي ارزان، برخي از حقوق مادي به شمار مي روند. در مورد حقوق معنوي نيز بايد گفت كه مهم ترين مسأله براي استاد، برخورداري از يك محيط مناسب و مساعد است كه در آن بتواند با اطمينان از امنيت شغلي خويش به خودسازي معنوي بپردازد، فضائل علمي خود را افزايش دهد، فاصله بين دانش و آگاهي خود را با آخرين يافته هاي علمي كاهش دهد و بكوشد تا گسست علمي و عملي كه بين كشور ما با كشورهاي پيشرفته به وجود آمده است را به حداقل برساند. امنيت، يك مفهوم چند وجهي است كه ابعاد اقتصادي، اجتماعي، قضايي و فردي دارد. وضعيت امنيت در جامعه دانشگاهي بايد به گونه اي باشد كه اين اطمينان در ذهن استادان به وجود آيد كه ايمني لازم براي انجام وظايف سنگين خود را دارند. منظور از امنيت، داشتن اعتماد، آرامش روحي و تفكري است كه براساس آن خطر ترس و وحشت و فرار بي معنا شود. استادان دانشگاه ها خزانه هاي علمي و سرمايه هاي ملي كشور هستند و لازم است كه از آنان چه در دوران اشتغال و چه در دوران بازنشستگي حمايت كافي به عمل آيد و به اين ترتيب امنيت پايدار محيط هاي علمي عينيت يابد. به عنوان نمونه يكي از رويدادهايي كه به امنيت شغلي و رواني استادان خدشه وارد ساخته است، صدور و ابلاغ ناگهاني حكم بازنشستگي به جمعي از استادان پيشكسوت دانشگاه ها بوده است (گاه حتي بدون كسب نظر از گروه و دانشكده متبوع).
ما مي توانيم با رفتارهاي سنجيده خود بر جاذبه هاي محيط هاي دانشگاهي بيفزاييم و از دافعه هاي آن بكاهيم. در هر حال به نظر ما استمرار يا توقف خدمات اعضاي هيأت علمي پس از رسيدن به سن بازنشستگي، بايستي اولاً با كسب نظر از گروه و دانشكده متبوع و ثانياً بر مبناي معيارهاي علمي و عملكرد آموزشي و پژوهشي آنان باشد، نه براساس سن و سال.
* از مسئولان چه انتظاراتي داريد؟
- مسئولان و مقامات عاليه مملكت، برنامه چهارم توسعه و چشم انداز ۲۰ ساله كشور را بر پايه دانايي اعلام كرده اند . به نظر ما اين مهم جز با همكاري دانشگاهيان امكان پذير نخواهد شد. از اين رو در توسعه دانش محور، نگاه به استاد و دانشگاه بايد نگاهي راهبردي و استراتژيك باشد و به نقش مهم آنها در فرايند توسعه پايدار و به ويژه در چشم انداز ۲۰ ساله كشور، توجه كافي مبذول شود. ما از مسئولان محترم كشور انتظار داريم تا زمينه اي فراهم كنند تا دانشگاهيان بتوانند وظايف سنگين خود به ويژه در امور پژوهشي را فارغ از دغدغه هاي معيشتي انجام دهند. در اين مورد با توجه به زمينه هاي فريبنده و جذاب كشورهاي مهاجرپذير و فراهم بودن امكان فرار مغزها، ضرورت دارد كه حقوق و مزاياي اعضاي هيأت علمي به صورتي نظام مند و قابل رقابت با ساير كشورها افزايش يابد و امنيت شغلي آنان از جهات مختلف تأمين شود. البته اخيراً گام مناسبي در جهت افزايش حقوق استادان و تأمين بخشي از حقوق مادي اعضاي محترم هيأت علمي برداشته شده كه موجب امتنان است. از مجلس محترم نيز انتظار داريم تهيه و تدوين نظام هماهنگ قانوني اعضاي هيأت علمي را در برنامه كاري خود قرار دهد و به موضوع بسيار مهم حمايت از حقوق مالكيت فكري جهت ثبت دستاوردهاي علمي استادان بپردازد. مجمع صنفي براي همكاري در اين موارد اعلام آمادگي مي كند.
موضوع ديگر، ضرورت حضور فعال و قانونمند نمايندگان تشكل هاي صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگا ه ها در مراجع تصميم گيري مانند شوراي انقلاب فرهنگي، شوراهاي تصميم ساز وزارت علوم و وزارت بهداشت، شوراي پژوهش هاي علمي كشور، هيأت هاي امناي دانشگاه ها، هيأت هاي مميزه و ساير نهادهاي ذي ربط است. چون دامنه برد سياست هاي متخذه و تصميماتي كه در اين شوراها و مراجع گرفته مي شود بر سرنوشت كاري استادان دانشگاه تسري پيدا مي كند، فردي كه تحت تأثير اين سياست ها و تصميمات قرار مي گيرد، مي بايست صدايي در تنظيم و تدوين آنها داشته باشد و در اين فرايند اظهار نظر و دخالت كند. اين موضوع براي ما بسيار مهم است كه اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها در تصميم گيري هاي آموزش عالي حتماً شركت داشته باشند.
* با توجه به آن كه مجمع صنفي اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها به منظور حمايت از حقوق مادي و معنوي اعضاي هيأت علمي دانشگاه هاي كشور تشكيل شده است، چه انتظاري از دانشگاهيان كشور داريد؟
- از اعضاي هيأت علمي دانشگاه ها انتظار داريم از تشكل صنفي خود حمايت كنند. حتي اگر هنوز شعبه مجمع در دانشگاه آنان راه اندازي نشده، مستقيماً با شوراي مركزي مجمع صنفي تماس بگيرند و به عضويت مجمع در آيند. با افزايش تعداد اعضا، اين نهاد نوپا مي تواند توان و بضاعت خويش را حول محور منافع جمعي دانشگاهيان سامان دهد و با تحقق خرد جمعي در راه حصول هدف هاي موضوعه گام هاي سريع بردارد. در حقيقت، عقل جمعي در كار جمعي متبلور مي شود. گام آغازين برداشته شده است و استمرار و تداوم آن مستلزم همكاري، حضور و مشاركت فعال يكايك اعضاي هيأت علمي دانشگاه هاي كشور است. اميدواريم اين باور در دانشگاهيان ما به وجود آيد كه وضعيت آنان با كوشش و تلاش خود آنان ارتقا مي يابد. پس شايسته است كه پا پيش گذارند، لب بگشايند و درباره حقوق مادي و معنوي خود سخن گويند، براي برخورداري از شرايط مناسب تر كاري، به صورت جمعي تلاش كنند. اميد است با همت اعضاي محترم هيأت علمي دانشگاه ها و با همكاري مسئولان مملكتي، شرايطي در كشور پديد آيد كه دانشگاهيان ما بتواند با آرامش خاطر بر غناي علمي و شايستگي هاي معنوي و اخلاقي خود بيفزايند و آموخته هاي خود را به جوانان اين مرز و بوم منتقل كنند و كاربرد عملي ببخشند. در پايان باز هم تكرار مي كنم، آرمان توسعه دانش محور، زماني به واقعيت تبديل مي شود كه به دانشگاه و دانشگاهي ارج گذارده شود و شعار آرماني در كردار عملي تعين پذيرد.