لادن نصيري
آيا تا كنون،  با پدران و مادراني برخورد كرده ايد كه مغرورانه ازخوش خوابي فرزند خود تعريف مي كنند؟ كودكاني كه مادرانشان آنان را براي نوشيدن شير بيدار مي كنند و بعد از سير شدن، دوباره به خواب مي روند، كودكاني كه هر جا و تحت هر شرايطي به خواب مي روند، در كالسكه،  در آغوش مادر و حتي در شلوغي ميهماني.
هنگاميكه والدين تازه صاحب فرزند مي شوند اولين سئوالي كه از آنها پرسيده مي شود اين است كه: آيا كودكتان خوب مي خوابد؟ و چه بسيار پدر و مادرهايي كه از بدخوابي و بي قراري كودك خود گله دارند.
طبق تحقيقات به عمل آمده،  وضعيت خواب كودك بازتابي از وضعيت خواب پدر و مادر در دوران كودكي آنهاست ولي اين مسئله بدين معنا نيست كه كودك بدخواب هميشه به همان صورت باقي مي ماند. هر كودكي مي تواند خوشخواب شود، حتي اگر پدر و مادري بدخواب داشته باشد.
مدت زمان خواب نوزادان، شانزده ساعت و نيم است و چون نوزادان هنوز تفاوت بين شب و روز را نمي فهمند، اين مدت تقريباً به ميزان مساوي بين شب و روز تقسيم مي شود و با گذشت زمان، خواب روز كمتر و خواب شب طولاني تر مي شود.
در شش ماهگي ياحتي زودتر از آن، بالاخره شب هاي پر سروصدا به شب هايي آرام و ساكت تبديل مي شود. دراين سن، مدت زمان خواب شب به يازده ساعت مي رسد و علاوه بر خواب شب، كودك چند ساعتي نيز در روز مي خوابد. اين يازده ساعت خواب در شب تا پنج سالگي ادامه دارد.
بعد از دو سالگي،  خواب روز فقط به بعد از ظهر اختصاص مي يابد. كودكاني كه سن آنها بين ۲ تا ۴ سال است، حتي ديگر بعد از ظهرها هم نمي خوابند و خواب مورد نياز خود را در طول شب تأمين مي كنند. از پنج سالگي به بعد، هر سال از كل ساعت هاي خواب به ميزان يك ربع ساعت كاسته مي شود.
البته اگر كودكتان چند ساعت كمتر يا بيشتر از ميزان متوسط مي خوابد جاي نگراني نيست ولي اگر ميزان خواب كودكي به مقداري فاحش از حد متوسط كمتر يا بيشتر باشد، بايد اين مسئله را با پزشك متخصص كودكان در ميان گذاشت.
بهترين مكان براي خوابيدن كودك
هفته هاي اول زندگي كودك، روزهايي پرهيجان براي پدر و مادر است به خصوص اگر كودك، فرزند اولشان باشد. گاهي ميزان هيجان و مهر و محبت پدر و مادر به نوزاد به اندازه اي است كه حتي براي چند ثانيه هم حاضر به جدايي از او نيستند. برخي از پدران و مادران، به خصوص در مواردي كه نوزادشان ساعت هاي طولاني گريه مي كند به شدت احساس خستگي مي كنند و مرتب محل خواب كودك خود را بدون اينكه تغيير مثبتي در روند گريه كودك داشته باشد تغيير مي دهند، در حاليكه در مورد محل خواب كودك در هفته هاي اول زندگي، هيچ قانوني وجود ندارد ولي بهترين راه حل امتحان كردن روش هاي مختلف خواب در كنار نوزاد و دور از او و انتخاب راحت ترين جاست. نوزادان در هفته هاي اول زندگي بايد چندين بار در طول شب، از شيشه يا سينه مادر شير بنوشند به همين علت مادران معمولاً نوزاد را در كنار خود مي خوابانند و اين روش براي هفته اول زندگي نوزاد كاملاً طبيعي است.
روش ديگري كه برخي از پدران و مادران به كار مي گيرند، آن است كه نوزاد را در سبد يا تخت كوچك مخصوص نوزادان مي گذارند. اين تخت يا سبد را مي توان در اتاق كودك يا در اتاق خودتان قرار دهيد ولي اگر نوزاد را در اتاقي ديگر مي خوابانيد بايد هميشه در اتاق را باز بگذاريد تا بتوانيد كوچكترين صدايي را بشنويد.
عادت ها و ساعت هاي خواب
نوزاد تازه متولد شده، قادر نيست بين شب و روز تفاوت بگذارد و هر گاه گرسنه باشد، بيدار مي شود. كودكان بعد از گذشت دست كم چهار تا شش ماه از عمرشان مي توانند بين شب و روز تفاوت قائل شوند. بعد از درك اين موضوع، بدن كودك به طور خودكار فعاليت اندام ها را در طول شب كاهش مي دهد يا حتي متوقف مي كند و باعث كاهش درجه حرارت بدن مي شود.
برنامه ريزي و حفظ برنامه خواب كودك، يكي از مسائل مهم زندگي كودك به خصوص در ماه هاي اول به شمار مي رود. شايد توجه كرده باشيد كه كودكان در طول مسافرت هر شب ديرتر به خواب مي روند و در طول روز بيشتر مي خوابند. به بيان ديگر برنامه خواب كودك به سرعت دچار تغيير مي شود. اما بعد از يك يا دو شب رعايت برنامه خواب، به همان سرعت مي توان كودك را با برنامه قبلي وفق داد.
براي تنظيم خواب نوزاد، مي توان به چند راهكار موثر زير اشاره نمود:
* براي تنظيم خواب نوزاد، بهتر است در حد امكان از تعويض پوشك او در طول شب خودداري كنيد و بعد از شير دادن او دوباره روي تخت بگذاريد. از روشن كردن چراغ هاي اضافي در طول شب خودداري كنيد. تكان دادن،  بغل كردن را زماني انجام دهيد كه فرزندتان سير و سرحال است. علاقه خود را به او، با درآغوش كشيدن و بوسيدن او به هنگاميكه او بيدار و سرحال است، ابراز كنيد.
* اگر كودكتان بعد از شير خوردن تمايلي به خوابيدن نشان نمي دهد، او را چند لحظه اي به حال خود بگذاريد تا به تنهايي بازي كند و وقتي دوباره احساس خستگي كرد، با تكان دادن يا نوازش كردن يا حتي بغل كردن و راه رفتن او را بخوابانيد.
لازم به ذكر است كه جز در مواردي كه پزشك تجويز كرده است، از شير دادن به كودك براي آرام كردن او خودداري كنيد. زيرا شير دادن در بين وعده هاي غذايي كودك باعث مي شود فواصل زماني شير دادن كوتاهتر شود و اين مسئله به مروز زمان، به خصوص در طول شب، مادر را بسيار خسته مي كند.
* براي آخرين وعده غذايي كودك ساعتي مناسب در نظر بگيريد. بهتر است ساعتي بين ۲۲ تا ۲۴ تعيين شود و هر شب در ساعت مقرر كودك را شير دهيد حتي اگر كودك خوابيده يا تازه به خواب رفته است، او را بيدار كنيد و شيرش دهيد و اگر در حين شير خوردن، دوباره به خواب رفت، با عوض كردن پوشك او،  بيدارش كنيد زيرا كودكتان بايد شيرش را كامل بخورد تا بتواند به خوبي در طول شب بخوابد.
گريه كودك
بيشتر پدر بزرگ ها و مادربزرگ ها به والديني كه كودكي ناآرام دارند، نصيحت مي كنند كه بي اعتنايي به كودكي كه گريه مي كند،  نتايجي بسيار خوب در بردارد. حتي برخي از پزشكان اطفال هم به اين روش اعتقاد دارند. دليل منطقي اين روش آن است كه وقتي پدر و مادر با شنيدن صداي گريه كودك به سراغ او مي روند تا او را آرام كنند، در حقيقت به كودك خود پاداش مي دهند. در اين ميان كودك ياد مي گيرد كه اگر گريه كند، پدر و مادر خواسته اش را برآورده مي كنند.
به كارگيري اين روش در نسل هاي گذشته بسيار متداول بوده است و در تمام اسنادي كه از سي- چهل سال قبل به جا مانده است، هيچ نشانه اي از پريشان خوابي در كودكان نيست ولي اين روش به هيچ وجه قابل توصيه نيست زيرا در صورتي نتيجه بخش مي باشد كه پدر و مادر بتوانند چندين روز بي وقفه آنرا اجرا كنند. منظور اين است كه كودك بايد آن قدر گريه كند تا به خواب رود. به بيان ديگر، ممكن است كه كودك ساعت ها در حال گريه كردن، به حال خود رها شود. در اين صورت او به تنهايي در حال گريه كردن در اتاق مي ماند و نمي فهمد كه چرا كسي به سراغش نمي رود. مسلماً اين كودك احساس تنهايي خواهد كرد كه اين احساس براي كودك بسيار نامناسب است.
بسياري از پدران و مادران كه با نوزادي پرسرو صدا سر وكار دارند، حتماً اين روش را امتحان كرده اند ولي در نهايت،  بيشتر آنان بعد از گذشت چند دقيقه به سراغ كودك خود رفته اند.
واضح است كه پدر و مادر فقط مدتي كوتاه تحمل شنيدن گريه فرزند خود را دارند. بعداز گذشت ده،  بيست،  سي يا حتي شصت دقيقه كه معمولاً اين مدت را پدر و مادر به بحث و مشاجره بر درست يا نادرست بودن اين روش مي گذرانند يكي از آنان به سراغ كودك مي رود و با اجابت خواسته فرزندش مانند دادن شير يا پستانك به او سعي مي كند او را آرام كند در اين صورت،  كودك هرگز ياد نمي گيرد كه به تنهايي بخوابد برعكس،  او ياد مي گيرد كه براي برآورده شدن خواسته اش گاهي بايد حتي به مدت طولاني گريه كند.
ترس از به خواب رفتن
اگر چه كودك در طول روز بسيار راضي و خوشحال به نظر مي رسد، ولي گاهي هنگام شب به ترس هاي كودكانه دچار مي شود. اتاق تاريك و ساكت است و كودك به تنهايي در تختش به سر مي برد. او با افكار و احساسات خود كاملاً تنهاست و بايد با تمام اتفاق هايي كه در طول روز افتاده است، كنار بيايد.
حوادث و اتفاق هايي كه ممكن است سرمنشأ احساس ترس در كودك شوند، بسيار زياد هستند. كودكان به سختي مي توانند احساسات خود را مهار كنند. آنان به ندرت قادرند احساسات خود را توصيف كنند. گاهي كودك از اشباح يا هيولاها صحبت مي كند كه ممكن است از ديدن برنامه هاي تلويزيوني ناشي شده باشد.
طرز برخورد صحيح با اين ترس هاي كودكان كه مانع از خواب شبانه راحت و بي دردسر مي شود چگونه است؟ بكار بستن توصيه هاي زير مي تواند پدران و مادران را در اين امر ياري دهد:
* ترس از تاريكي معمولاً بعد از دوسالگي در كودك ديده مي شود. تاريكي شب باعث مي شود كه كودك بعد از پريدن از خواب،  محيط اطراف خود را به راحتي تشخيص ندهد. روشن گذاشتن چراغ خوابي كم نور، در شناخت محيط اتاق به كودك كمك مي كند.
* بحث و گفتگو در مورد ترس كودك،  در طول شب جايز نيست. اگر كودك شما قبل از رفتن به تختخواب احساس ترس مي كند و از هيولا و حيوانات وحشي حرف مي زند، با افزودن به مدت زمان برنامه پيش از خواب،  سعي كنيد ذهن او را از اين افكار منحرف كنيد. از دادن توضيحات اضافي در مورد اينكه به چه علت و از چه موقع،  امكان وجود روح وجادوگر رد شده است، يا از جابه جا كردن اثاثيه براي اثبات آنكه در پشت آنها شبح يا روح وجود ندارد بپرهيزيد.
* بهتر است با سخناني همچون : «من و پدرت همين جا هستيم، هر دو تو را دوست داريم و از تو مواظبت مي كنيم.» كودك خود را تسكين دهيد. در آغوش كشيدن فرزندتان احساس اطمينان شما را به او منتقل مي كند و باعث تسكين او مي شود.
* اگر كودكتان هر چند وقت يكبار به ترس شبانه دچار مي شود،  مي توانيد برنامه خواب او را تغيير دهيد يا در كنار او روي تختش بخوابيد و حتي او را به تخت خود بياوريد. اين كار، به خصوص در شب هايي كه رعد و برق مي زند يا كودكتان در طول روز با حادثه اي دست و پنجه نرم كرده است،  بسيار مفيد است.