ابراهيم اصلاني
ديروز در بخش نخست مقاله تحليلي «چه كاري را درست انجام مي دهيم؟» كه به مناسبت بازگشايي مدارس و در همين صفحه به چاپ رسيد، ۵۹ پرسش اساسي در ۱۲ محور درباره مسايل آموزش و پرورش ايران، مطرح شد. امروز در بخش پاياني اين مقاله، مؤلف، با طرح ۲۱ پرسش ديگر در ۵ محور، بحث خود را در ۷ بخش جمع بندي مي كند.نظر به اهميت اين مقاله تحليلي، همشهري آمادگي خود را براي درج نظرات موافقان و مخالفان در مورد هر يك از محورها و پرسش ها اعلام مي دارد.
* والدين
۶۲- والدين چه نقشي در تسهيل آموزش فرزندان و ارتباط مؤثر با مدرسه دارند؟ از مشاركت والدين در مسائل آموزشي چه استفاده اي مي شود؟ اصلاً معناي مشاركت والدين در مدارس ما چيست؟ و در مقايسه با كشورهاي ديگر، چه وضعيتي دارد؟
۶۳- انجمن هاي اولياء و مربيان چه جايگاهي در مدارس دارند و تا چه اندازه جدي گرفته مي شوند؟
۶۴- آموزش هاي خانواده چگونه طراحي مي شوند و تا چه اندازه مؤثرند؟
* استفاده از امكانات
۶۵- وضعيت چاپ كتب درسي و هزينه ها و امكاناتي كه هدر مي روند موضوعي هميشه بحث انگيز ولي تكراري بوده است. هيچ اقدام عملي و مؤثري نيز صورت نگرفته است. اين وضعيت بايد تا چه زماني ادامه يابد؟
۶۶- فضاهاي آموزشي از كدام استاندارد جهاني تبعيت مي كنند؟ ما هنوز در تأمين فضاهاي مورد نياز مشكل داريم تا چه رسد به اين كه بخواهيم به استانداردها فكر كنيم. استاندارد فضاي سبز مدارس با وضعيت موجود مدارس ما هيچ تطابقي ندارد. وضعيت مطلوب براي ما چيست و چه زماني حاصل خواهد شد؟
۶۷- ايمني فضاهاي آموزشي ما در چه وضعي است؟
۶۸- بهداشت مدارس ما در چه وضعي است؟ نظافت كلاس ها و محوطه، شرايط بهداشتي بوفه،  بهداشت دستشويي ها و ساير موارد طبق چه اصولي تأمين مي شود؟
۶۹- آيا از امكانات و تجهيزات موجود به صورت به جا و بهينه استفاده مي كنيم؟ كم نيستند مواردي كه وسيله اي در مدرسه اي مورد نياز است اما در مدرسه ديگر خاك مي خورد اما چيزي جابه جا نمي شود. نحوه خريداري امكانات و تجهيزات به خصوص در مورد خريدهاي كلي چگونه است؟
۷۰- مدارس ما از چه امكانات ورزشي برخوردارند؟ توزيع اين امكانات تا چه حد عادلانه است؟
* امكانات رفاهي براي معلمان
۷۱- نيازهاي ضروري معلمان چگونه تأمين مي شود؟ چه امكان هايي براي وام گرفتن و مساعدت هاي فوري و ضروري وجود دارد؟
۷۲- بهداشت و درمان معلمان در چه وضعيتي است؟ امكانات مختصر فعلي، تا چه حد از ساماندهي مناسبي برخوردارند؟
۷۳- انواع بيمه هاي مربوط، تا چه اندازه تأمين كننده نيازهاي معلمان است؟ در عقد قراردادهاي بيمه هاي خاص تا چه حد منافع معلمان در نظر گرفته مي شود؟
۷۴- معلمان از چه امكانات تفريحي و سياحتي برخوردارند؟ مهمانسراها و امكانات اقامتي معلمان در مقايسه با ساير نهادها و سازمان ها چه وضعيتي دارد؟
* ساماندهي و استفاده از نيروها
۷۵- باز هم بعد از سال ها تجربه، هنوز وضعيت نقل و انتقالات معلمان به وضعيت قابل قبولي نرسيده است. معلماني كه در تهران و شهرستان ها، مسافت هاي طولاني را براي رسيدن به محل كار خود طي مي كنند بايد تا سال ها اين وضعيت را تحمل كنند. چرا نقل و انتقالات به ساماندهي وضعيت معلمان كمك مناسبي نكرده است؟
۷۶- هنوز هم كم نيستند كساني كه در سمتي غير از مدرك تحصيلي و تخصصي اصلي خود كار مي كنند. جايگزيني نيروها هنوز به رويه اي مشخص و منطقي نرسيده است. چه تفكر و برنامه اي براي ساماندهي و جايگزيني نيروها وجود دارد؟
۷۷- با وجود مشكل نيروهاي مازاد، هنوز هم در بعضي از زمينه ها مانند معلم ورزش و مربي بهداشت و غيره دچار كمبود هستيم. چرا مشكل نيروهاي مازاد به وجود آمده است؟ چرا در زمينه هاي ديگر براي كمبودها چاره انديشي نشده است؟
۷۸- تبعيض هاي درون سازماني كه موارد آن كم نيستند تا چه زماني ادامه خواهد داشت؟
۷۹- انتخاب رؤساي مناطق، معاونان و مديران ارشد بر اساس چه ملاك ها و معيارهايي صورت مي گيرد؟ ضوابط نقش بيشتري دارند يا روابط؟
* امور اداري
۸۰- كاغذبازي ها و صدور بخشنامه ها و دستورالعمل ها تا كي ادامه خواهد داشت؟ چرا هر اقدامي مستلزم طي مراحل اداري كش دار طولاني است؟
۸۱- صرف نظر از ساير موارد ، خود معلمان به عنوان ارباب رجوع به ادارات آموزش و پروش چه شأن و منزلتي دارند؟
۸۲- چرا در آموزش و پرورش كه اساساً بايد مجموعه اي فرهنگي باشد نگاه اداري، نگاهي صرفاً اجرايي و ماشيني است؟
***
به اين ليست طويل مي توان موارد زياد ديگري در زمينه هايي چون تكنولوژي آموزشي، امكانات آموزشي و كمك آموزشي، جايگاه راهنمايي در مدارس، مسائل تغذيه اي، آموزش هنر و غيره اضافه كرد. اما صرف نظر از تعداد و تنوع موارد، مهم اين است كه چه كاري را درست انجام مي دهيم. شايد كساني در آموزش و پرورش مدعي موفقيت هاي زيادي باشند اما نظر ديگران چيست؟ واقعيت چيست؟
در آموزش و پرورش ايران،  ضعف ها و كاستي ها فراگير و همه جانبه است، زيرا:
۱- آموزش و پرورش ما به رغم ادعاهايش، كلان نگر نيست. نظام اجتماعي ما تئوري فرهنگي ندارد و در آموزش و پرورش هم مدل يا الگوي مشخصي براي فعاليت ها وجود ندارد.
۲- آموزش و پرورش پيش از آن كه مجموعه اي فرهنگي باشد، يك «اداره» است و در آن هميشه اجرا به دانش اولويت دارد.
۳- فلسفه تربيتي نظام اجتماعي ما شفاف و واضح نيست. به مباني فعاليت ها هم بها داده نمي شود. فقط مي دانيم كه بايد كارهايي را انجام دهيم و شايد دلايلي را هم براي توجيه آنها بيان كنيم، اما مباني مورد غفلت قرار مي گيرند.
۴- اصرار به كاربردها، ما را از اهميت نظريه ها غافل كرده است. به طور معمول، وقتي هم به نظريه ها توجه مي شود، با تحليل هايي ناقص و محدود، به برداشت هايي ناقص و محدود مي رسيم.
۵- آموزش و پرورش ما دانايي محور نيست و به انديشه هاي درون و بيرون بي توجه است. آموزش و پرورش ما به شدت دچار روزمرگي شده است.
۶- نگرش  ها و ديدگاه فردي در آموزش و پرورش حاكميت دارند و به همين دليل با آمدن وزيري و رئيسي، همه چيز دچار دگرگوني مي شود.
۷- گاهي فرصت طلبي و سوءاستفاده ها هم باعث مي شود كه فعاليتي غيرضرور و يا نه چندان ضروري انجام شود تا فرد يا افرادي به منافعي برسند.
***
هر كسي كه به نوعي با آموزش و پرورش سروكار دارد، اعم از وزير، معاون و مدير ارشد، رئيس اداره،  مدير مدرسه، معلم، صاحب نظر و غيره، به اندازه تعهد و احساس مسئوليتي كه دارد بايد با دقت به اين سؤال پاسخ دهد. چه كاري را درست انجام مي دهيم؟
واقعاً چه كاري را درست انجام مي دهيم؟ شايد به پاسخ هايي باورنكردني، عجيب و تكان دهنده برسيم.
پي نوشت:
۱- كتاب مباني روان شناختي تربيت- دكتر شعاري نژاد

دكتر محمدمهدي باقرزاده
ماه مهر مي رسد از راه؛ غنچه هاي بستان سرسبز و با طراوت ايران ، بشكفيد در فضاي معنويت و ايمان؛ بسپريد، دل به نور يزدان. ميهن خويش را كنيم آباد؛ يك دل و يك زبان، سخت كوش و با ايمان. دوستان دانش آموز! راهيان ديار روشنايي و نور؛ كامتان شيرين و دلهايتان هميشه نوروز.
ماه مهر آغاز يك راه است؛ تلاش و كوشش، سلاح پيكار است. دانش آموز ايراني! شاد باش و نوراني؛ نكته دان باش و آسماني. تا تواني، بكوش در ره كسب دانش جهاني؛ قلب خويش را محمل قرآني بكن.
پارسا باش و سخت كوش و عزت مدار و ايراني. جواني را غنيمت دان؛ فرصت ها را عزيز شمار؛ به كوش تا سر حد كمال، در جهت آباداني و رفاه ايراني.
ياران يك دل و يك رنگ و صادق و با ايمان! ره پويان جبهه هاي نور و روشنايي و خلوص و ايمان؛ خدمتگزاران آينده ساز ايران؛ دوستان دانش آموز، ياران صميمي! شعار ما مسلمانان، شعار توحيد است؛ هدايت انسان، كمال اميد است؛ خلوص و ايمان، نشان توفيق است؛ توسعه و ابداع، شكوفايي صنعت و كشاورزي، و رونق ايران؛ همه در كنف حمايت خداوند جاويد است. پيشتازيد؛ به سوي معنويت و كمال. فتح سازيد، قله هاي افتخار را به نام نامي ايران؛ ياران نوجوان و سخت كوش با ايمان، راهيان قله هاي معنويت و عرفان؛ افتخارآفرينان هميشه دوران؛ سرفرازان؛ آينده داران تيزچنگ ميادين علمي جهان؛ نام آوران عرصه هاي علم و ايمان؛ به پيش  تازيد تا سر حد توان؛ با صلابت و محكم و استوار؛ با پشتكار و همت والا؛ و توكل بر ايزد منان؛ ياران يك دل، همكلاسي هاي با ايمان؛ گام هايتان استوار؛ روزگار به كامتان؛ سربلندي و افتخار، ازآن تان.
عزت و آباداني، توسعه و رفاه آرماني، امنيت و شهرت، مقام و شوكت؛ كسب افتخارات جهاني براي كشور عزيزمان، در گرو تفكر خلاق و پوياي شما است؛ و نگاه ما در ايران، به افكار بلند و توانمند شما است.
دوستان و راهيان ديار پيروز؛ دريادلان راست قامت عرصه هاي دانش امروز؛ پيشتازيد به سوي فردا، با بال هاي دانش و ايمان و خلوص؛ و بشكافيد علوم و فنون را چون خلف صالح و نوابغ و انديشمندان بزرگ ديروز.
دانش آموزان ايراني! باور داريد كه شما وارثان برحق نخبگان و دانشمندان ايرانيد؛ ره پويان مكتب ابوعلي سينا و رازي؛ خيام و فارابي، سعدي و حافظ شيرازي؛ و... تا مفاخر و انديشمندان معاصر؛ استاد شهيد مطهري، شهيد مظلوم دكتر بهشتي، دكتر شريعتي و... و در يك كلام عزيزان، شما نو گلان هميشه با طراوت ايران، سر سلسله جنبان نوابغ و از فرهيختگان دورانيد.
آري باور داريد كه شما غنچه هاي معطر و با ايمان؛ چشم و چراغ ايرانيد؛ پس بكوشيد در ره فضل و كمال؛ و بشتابيد به سوي قله هاي معرفت و جلال.
دوستان دانش آموز! ارزش مداران ايراني؛ شما لايق اين سامانيد و از نام آوران سخت كوش و محبوب خانواده هاي متدين و آينده داران ايرانيد؛ اميد آن كه عزيزان آسماني؛ قلبهايتان هميشه بهاري و آبي؛ و راه زندگيتان هميشه نوراني و باقي؛ و افكار بلندتان در راه تحقيق و كسب فنون جديد، مستدام و جاويد.
شما را چه بناميم؛ اي فروزندگان روشن تر از مهر و ناهيد؛ اي ستارگان مهر اميد؛ به حقيقت كه لايق ايرانيد؛ از سرفرازان و از نيكان دورانيد؛ انرژي بي بديل ايرانيد؛ سبب ترقي و خودباوري و عزت و تحقق هويت ملي و كرامت مملكت قرآنيد.
دانش آموزان ارجمند ايراني! هوشيار باشيد و جاوداني و كمال طلبي را غنيمت شماريد و مهرباني را. تفكر و تحقيق پيامتان؛ خلاقيت و پيشرفت تلاشتان؛ پاكي و ايمان مرامتان؛ خلوص و عرفان نشانتان؛ اقتدار ملي خاستگاهتان؛ شكوفايي ايران آرمانتان؛ پير جماران مرادتان؛ رهبر فرزانه انقلاب مقتدايتان؛ سربلندي و آباداني ايران نهايت آرزويتان؛ عشق به وطن شيريني كلامتان؛ عزت مسلمين در جهان اميدتان؛ پيروزي اسلام بر كفر و استكبار جهاني شعارتان.
ماه مهر، از راه رسيده و شكوفه ها بار ديگر سر برآورده اند در مدارس ايران؛ گل هاي با طراوت و خوش منظر ايران؛ رهسپار شده اند سوي مدارس جهت كسب دانش و ايمان؛ و افتخاري است از براي آموزش و پرورش ايران؛ فرهنگيان و فرهيختگان دلسوز و باغبانان مخلص با ايمان و عاشقان آباداني و سعادت ايران.