عباس اسدي
۱۳ ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي، بنياد شهيد توسط بنيان گذار جمهوري اسلامي ايران تأسيس شد تا امور مربوط به خانواده شهداي انقلاب اسلامي را دنبال كند. از آن تاريخ ۲۶ سال مي گذرد و نظام جمهوري اسلامي در حالي بيست و هفتمين سال پس از پي ريزي را سپري مي كند كه در دامن خود علاوه بر شهداي پيروزي انقلاب كه نقطه اوج آن واقعه ۱۷ شهريور سال ۱۳۵۷ بود كه به نظام شاهنشاهي پايان داد، ۱۸۸ هزار و ۱۵نفر شهيد جنگ را نيز دارد كه از اين تعداد ۱۷۲ هزار و ۵۶ نفر در جبهه هاي جنگ و وقايع مربوط به جبهه و ۱۵هزار و ۹۵۹ نفر بر اثر حملات هوايي و توپخانه اي به مناطق مسكوني شهرها و روستاهاي كشور به شهادت رسيدند. ۷۴ درصد از شهداي دوران دفاع مقدس بين ۱۶ تا ۲۵ سال سن داشته اند كه ۴۳ درصد از آنها بسيجي، ۲۱ درصد نيروهاي وظيفه و كادر سپاه پاسداران و ۲۶ درصد نيروهاي وظيفه و كادر ارتش و ۳ درصد نيروي انتظامي و مابقي از ساير اقشار جامعه بودند.
طي همين مدت هشت هزار نفر مفقود شدند كه از سرنوشت بسياري از آنها هنوز خبري نرسيده است.
شهدا كه به ديار باقي شتافتند و تا ابديت به پرواز درآمدند، شماري پدران و مادران را داغدار كردند و عده اي هم همسران را.اما آنان كه بيش از همه در گيرودار شهادت و پيامدهاي پس از آن روزگار مي گذرانند همسران و فرزندان شهدا هستند. آنها گرچه در همه دوره ها به وجود پدراني با مسئوليت، عدالت طلب، با شرف، و باورمند برخود باليده اند اما از سوي ديگر نتوانسته اند از امكانات و خدمات لازم بهره مند شوند. همسران و فرزندان شهدا و ايثارگران حلقه هاي ناگسسته پيوند و دوستي و عشق با پنجره شهادت دارند و بوي عطر آن را هميشه استشمام مي كنند.
استمرار آن همه جانبازي و دگرخواهي در دوران انقلاب و هشت سال دفاع مقدس تشكيلاتي را ضروري ساخت تا پشتيبان جان باختگان، فداكاران و سروقامتان باشد و از اين چشمه جوشان شهادت كه به سرچشمه زوال ناپذير آسماني و تاريخ مبارزپرور و ظلم ستيز معصومان، صديقين و صالحان پيوند دارد، پاسباني كند.
بي ترديد پنجره شهادت و مبارزه- در كشوري كه با تكيه بر باورها و پايبندي به مسلك و مرام معصومان اداره مي شود- هميشه باز و رو به افق سرافرازي دارد. اگر ديروز پشتيباني و حمايت از خانواده شهدا يك ضرورت براي عملكرد بنياد شهيد تلقي مي شد، امروز اما قوت بخشيدن به آن باورها، اعتقادات و انديشه ها بيش از هر زماني ضرورت دارد، چرا كه شهادت و شهيد در هميشه تاريخ فروزان است و شعله اين عشق را با فعاليت هاي فرهنگي مي توان زنده و پويا داشت.
لايحه جامع خدمات رساني به ايثارگران كه از سوي دولت سيدمحمد خاتمي براي ارائه خدمات به خانواده شاهد، جانبازان و آزادگان به مجلس رفت، اكنون در كميسيون اجتماعي مجلس شوراي اسلامي به تصويب رسيده و به زودي در صحن علني مجلس به رأي گذاشته مي شود.
شماري از خانواده شهدا و جانبازان از تصويب اين لايحه در مجلس اظهار خشنودي كرده و البته در اين ميان هم عده اي به جهت آن كه لايحه اشاره مستقيم به حق و حقوق رزمندگان نداشته است، باب انتقاد را گشوده و بر ضرورت توجه به اين قشر عظيم تأكيد كرده اند. مسئولان بنياد شهيد نيز درباره لايحه خدمات رساني به ايثارگران بر اين باورند كه با تصويب اين لايحه در مجلس شوراي اسلامي بخش عمده اي از مسائل و مشكلات خانواده شهدا، جانبازان و ايثارگران در حوزه هاي معيشتي، آموزشي و فرهنگي، اشتغال، بهداشت و درمان، مسكن و ترويج فرهنگ ايثار و شهادت برطرف خواهد شد. در گزارش پيش رو جزئيات لايحه خدمات رساني به ايثارگران شامل خانواده شهدا، جانبازان و آزادگان در پي مي آيد:
هدف لايحه
تبيين و ساماندهي سازوكارهاي ارائه خدمات به خانواده شاهد، جانبازان و آزادگان و خانواده هاي آنان با تأكيد بر تكريم و رعايت و حفظ شأن، كرامت و منزلت آنان و توسعه و ترويج فرهنگ ايثار و شهادت و جهاد و حفظ و تقويت الگوهاي عيني آن به وسيله شناسايي نيازهاي واقعي جامعه هدف در حوزه هاي فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و رفاهي و برنامه ريزي براي تأمين نيازها با توجه به امكانات و منابع و استفاده از ظرفيت هاي موجود جامعه و كشور.
در اين لايحه افرادي كه زيرمجموعه خدمات قرار مي گيرند با تعاريف هركدام به تفكيك روشن شده است.
۱- ايثارگر به كسي اطلاق مي شود كه براي استقرار و حفظ دست آوردهاي انقلاب اسلامي و دفاع از كيان نظام جمهوري اسلامي ايران و استقلال و تماميت ارضي از تهديدات و تجاوزات دشمنان داخلي و خارجي انجام وظيفه كند و در اين راه در معرض مخاطره قرار گيرد و شهيد، جانباز، اسير و مفقودالاثر شناخته شود. ايثارگران مشمول اين مصوبه عبارتند از:
شهيد و مفقودالاثر: به كسي اطلاق مي گردد كه جان خود را در راه انقلاب اسلامي و حفظ دستاورهاي آن و يا دفاع از كيان جمهوري اسلامي ايران در مقابل تهديدات و تجاوزات دشمن و عوامل ضدانقلاب و اشرار فدا كرده و يا فدا مي كند و يا در اين رابطه مفقودالاثر شده يا مي  شود.
جانباز: به كسي اطلاق مي شود كه سلامتي خود را در جريان تكوين و شكوفايي انقلاب اسلامي و حفظ دستاوردهاي آن و يا دفاع از كيان جمهوري اسلامي ايران در مقابل تهديدات و تجاوزات دشمن و عوامل ضدانقلاب و اشرار به مخاطره انداخته، به اختلالات و نقصان هاي جسمي و رواني دچار شده يا بشود و در نتيجه در روند زندگي فردي و اجتماعي با محدوديت هايي مواجه شود.
آزاده: به كسي اطلاق مي گردد كه به سبب مأموريت محوله در طول جنگ تحميلي و در جهت دفاع از انقلاب اسلامي و استقلال و تماميت ارضي كشور جمهوري اسلامي ايران توسط عوامل دشمن در داخل يا خارج از كشور اسير گرديده و پس از مقاومت دليرانه آزاده شده يا مي شود. همچنين كليه افرادي كه از تاريخ ۲۸/۵/۱۳۳۲ تا ۱۶/۱۱/۱۳۵۷ با الهام از مبارزات و مجاهدات امام خميني(ره) به دلايل امنيتي، مذهبي يا اتهامات سياسي ديگر حداقل به مدت ۶ ماه در بازداشت يا حبس قطعي بوده اند، جزو آزادگان به شمار مي روند.
مسكن
با تصويب لايحه خدمات رساني به ايثارگران در مجلس شوراي اسلامي، خانواده هاي شهدا، جانبازان و آزادگان از امكانات و خدمات در زمينه هاي مسكن، معيشت و رفاه، آموزش و بهداشت و درمان بهره مند مي شوند. در اين بخش از گزارش امكانات رفاهي بنياد شهيد پس از مصوبه مجلس در زمينه مسكن براي افراد تحت پوش به قرار زير است:
خدمات مسكن به ايثارگران از روش هاي ذيل ارائه مي  شود:
تأمين و واگذاري زمين و مسكن، واگذاري منازل اجاره به شرط تمليك، ارائه تسهيلات بانكي بلندمدت با كارمزد حداكثر ۴ درصد با بازپرداخت ۲۰ ساله، وديعه مسكن استيجاري، كمك بلاعوض و پرداخت هزينه تعمير منزل و تبديل به احسن نمودن مسكن نامناسب. در اين لايحه همچنين معافيت از هزينه هاي آماده سازي زمين، خدمات و تسهيلات مهندسي و شهري از ديگر خدمات مسكن ويژه ايثارگران است. در اين لايحه ايثارگران واجد شرايط دريافت خدمات مسكن عبارتند از: همسران، فرزندان و والدين شهدا، جانبازان ۲۵ درصد و بالاتر و آزادگان، كه فاقد مسكن بوده يا داراي مسكن نامناسب مي باشند.
در لايحه يادشده همچنين ميزان تسهيلات بانكي اين فصل براي هريك از مشمولين به ازاء هر واحد مسكوني، ۱۲۰ ميليون ريال در شهرهايي با بيش از يك ميليون نفر جمعيت و در ساير شهرها و روستاها ۱۰۰ ميليون ريال مي  باشد. افزايش سقف تسهيلات موضوع اين ماده در سال هاي آينده با تصويب هيأت وزيران ميسر است.
بهداشت و درمان
در لايحه خدمات رساني به ايثارگران كه هم اكنون در كميسيون اجتماعي مجلس شوراي اسلامي به تصويب رسيده است، بخش بهداشت و درمان و رسيدگي به مسائل درماني جانبازان و خانواده آنها مورد توجه ويژه واقع شده تا جايي كه هزينه ارائه خدمات خاص درماني به جانبازان صددرصد بر عهده دولت بوده و در اين زمينه دولت مكلف به اجراي مصوبه مجلس خواهد بود.
در اين لايحه حدود خدمات بيمه درمان همگاني و تكميلي طبق مفاد قانون بيمه همگاني خدمات درماني كشور مصوب ۳/۸/۱۳۷۳ مجلس شوراي اسلامي و قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمين اجتماعي مصوب ۶/۸/۱۳۸۲ مجلس شوراي اسلامي و اصلاحات اين قوانين و آيين نامه هاي اجرايي ذيربط ملاك عمل مي باشد.
در اين لايحه تأمين صددرصد هزينه ارائه خدمات خاص درماني به جانبازان و ۱۰ درصد والدين شهدا به عهده دولت بوده و اعتبارات آن هرساله در قوانين بودجه سنواتي منظور مي شود.
در لايحه خدمات رساني به ايثارگران همچنين تأمين صددرصد هزينه بيمه درمان همگاني و مكمل خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و خانواده آنان به عهده دولت بوده و اعتبارات آن هرساله در قوانين بودجه سنواتي منظور مي شود.
بر اساس اين لايحه، كليه دستگاه هاي اجرايي موظفند از محل اعتبارات مصوب و در قالب تخصيص اعتبار ابلاغي نسبت به تأمين و پرداخت كسورات بيمه درمان همگاني و مكمل سهم كاركنان ايثارگر شاغل در دستگاه مربوطه و خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و خانواده آنان اقدام كنند.
در اين لايحه همچنين شركت هاي دولتي، بانك ها و مؤسسات انتفاعي وابسته به دولت و شركت هايي كه شمول قانون بر آنها مستلزم ذكر نام است، موظفند از محل هزينه عمليات جاري خود نسبت به پرداخت كسورات بيمه درماني همگاني و مكمل سهم ايثارگران شاغل در مؤسسات مربوطه و افراد تحت تكفل آنان اقدام كنند.
همچنين سازمان تأمين اجتماعي موظف است از محل هزينه عمليات جاري خود نسبت به پرداخت كسورات بيمه درمان همگاني و تكميلي سهم جانبازان شاغل در بخش غيردولتي مشمول قانون كار و تأمين اجتماعي اقدام نمايد و دولت مكلف است اعتبار لازم را هرساله در لوايح بودجه سنواتي كل كشور پيش بيني نمايد.
در اين لايحه بنياد شهيد و امور ايثارگران موظف است امكانات بهداشتي، درماني، تشخيصي، توانبخشي، آموزشي، پيشگيري، دارو و تجهيزات مورد نياز را جهت گروه هاي ويژه جانبازان شيميايي، اعصاب و روان، نخاعي و اندام هاي مصنوعي داخلي و خارجي جانبازان را تهيه و تأمين كند، به اين منظور بنياد مي تواند ضمن استفاده از ظرفيت بخش هاي دولتي و غيردولتي حسب ضرورت با تأييد سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور و تصويب هيأت وزيران نسبت به توسعه يا تأسيس مراكز ويژه مورد نياز ايثارگران واجد شرايط اقدام كند.
بر اساس اين لايحه همچنين بنياد موظف است با همكاري وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي به منظور تأمين و ارتقاي سطح بهداشت و درمان و پايش و كنترل وضعيت جسمي و رواني خانواده شاهد، ايثارگران و خانواده آنان به ايجاد بانك جامع اطلاعات پزشكي و پيراپزشكي و تشكيل پرونده سلامت براي ايثارگران اقدام كند. در لايحه مذكور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز موظف است با هماهنگي بنياد نسبت به واكسيناسيون خاص از جمله(هپاتيت) ايثارگران(خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و خانواده هاي آنان) اقدام كند.
ماده ۱۵: بنياد موظف است نسبت به اعزام به خارج جانبازاني كه امكان درمان آنان در داخل كشور وجود ندارد، حسب تشخيص و نظر كميسيون پزشكي و تأييد شوراي عالي پزشكي بنياد و با استفاده از بودجه ارزي و ريالي كه در اعتبارات سنواتي بنياد پيش بيني مي گردد، اقدام نمايد.
ماده ۱۶: بنياد موظف است به منظور تعيين، تدوين و يا اصلاح معيارهاي تشخيص درصد از كارافتادگي به عنوان مبناي ارائه خدمات به جانبازان و آزادگان با در نظر گرفتن وضعيت سلامتي، شرايط اجتماعي، اقتصادي، اشتغال اين گروه و با استفاده از استانداردهاي بين المللي به عنوان معيارهاي جديد در ارائه خدمات و به روز كردن درصد از كارافتادگي جانبازان و تشكيل كميسيون پزشكي اقدام كند.

عكس: مهدي بيات

در لايحه خدمات رساني به ايثارگران دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي موظفند با رعايت مقطع تحصيلي، نسبت به انتقال دانشجويان شاهد، آزادگان از كار افتاده و جانبازان ۲۵درصد و بالاتر نسبت به تأمين محل سكونت خانواده آنها اقدام كنند
اشتغال و كارآفريني
در لايحه خدمات رساني به ايثارگران به اشتغال و كارآفريني فرزندان شاهد و خانواده  جانبازان توجه ويژه شده است.
در اين لايحه وزارت كار و امور اجتماعي و واحدهاي زيرمجموعه موظفند ضمن هماهنگي  با بنياد شهيد در راستاي جذب نيروي انساني مورد نياز كارگاه هاي تابع قانون كار اقدام كنند.
در اين لايحه به منظور تشويق كارفرمايان كارگاه ها جذب مشمولين موضوع ماده ،۲۷ دولت موظف است كارفرماياني را كه با هماهنگي  بنياد اقدام به جذب نيرو در راستاي تأمين نيروي انساني مورد نياز خود مي نمايد تخفيفات و تسهيلاتي را به شرح زير براي آنها پيش بيني كنند.
بخشودگي حق بيمه سهم كارفرما براي جانبازان و آزادگان و فرزندان شاهد به ميزان ۱۰۰درصد و ساير مشمولين موضوع ماده ۲۷ به ميزان ۵۰درصد.(به مدت ۵ سال)
كاهش ماليات كارفرمايان اين گونه كارگاه ها از طريق احتساب ۵/۱برابر حقوق پرداختي به ايثارگران جديد الاستخدام به عنوان هزينه هاي قابل قبول مالياتي.(به مدت ۵ سال)
كارفرماياني كه اقدام به جذب و استخدام خانواده شهدا و جانبازان مي كنند به مدت ۱۸ماه از ۷۵درصد يارانه حداقل حقوق و دستمزد، بر حسب نوع شغلي كه در اختيار آنان قرار خواهد گرفت بهره مند مي شوند.
در اين لايحه بنياد شهيد و امور ايثارگران موظف است نسبت به ايجاد صندوق اشتغال و كارآفريني ايثارگران اقدام نموده و اساسنامه آن را تدوين و با تأييد هيأت امناي بنياد به تصويب هيأت وزيران برساند. منابع مالي اين صندوق بودجه عمومي دولت، وجوه برگشتي از محل اقساط وام هاي اشتغال پرداختي به ايثارگران و منابع داخلي بنياد است.
معيشت و رفاه
در بخش معيشت و رفاه خانواده شهدا و جانبازان و آزادگان با تصويب لايحه خدمات رساني ايثارگران دولت نهم به وظايفي ملزم و مكلف مي شود كه با اجراي اين الزامات بخش عمده اي از مسائل و مشكلات خانواده شهدا و جانبازان و آزادگان مرتفع شده و آنان نيز همچون ساير اقشار جامعه مي توانند زندگي آبرومندانه اي را داشته باشند.
در اين لايحه دولت مكلف است نسبت به تأمين و پرداخت ۵۰% هزينه بيمه عمر خانواده هاي شاهد، جانبازان و آزادگان كه توسط هيچيك از دستگاه هاي دولتي، تحت پوشش بيمه مذكور نمي باشند، اقدام كنند.
همچنين دولت موظف است همه ساله مبلغي را به منظور كمك به صندوق ذخيره ايثارگران در بودجه سالانه بنياد پيش بيني كند. ضمن آن كه دولت بايد پس از فوت هر يك از ايثارگران غيرمستخدم دولت كمك هزينه فوت طبق قانون پرداخت پاداش پايان خدمت و بخشي از هزينه  هاي ضروري به كاركنان، مصوب ۲۶/۲/۱۳۷۵ و اصلاحيه هاي بعدي آن، به خانواده  آنان مشروط بر اين كه به موجب قوانين و مقررات ديگري دريافت ننموده اند پرداخت نمايد.
در اين لايحه دولت همچنين به منظور تحكيم بنياد خانواده و پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي به بنياد شهيد مأموريت مي دهد با همكاري دستگاه هاي ذيربط وزارت رفاه و تأمين اجتماعي، وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزيستي و سازمان ملي جوانان نسبت به طراحي و اجراي نظام جامع مددكاري و مشاوره براي خانواده هاي شاهد، جانبازان شاهد، جانبازان و آزادگان و خانواده هاي آنان اقدام نمايد.
در اين لايحه بنياد مكلف است براي مساعدت در امر ازدواج ايثارگران(خانواده شاهد، آزادگان، جانبازان ۲۵% و بالاتر و فرزندان آنان) مبلغي را تحت عنوان هديه ازدواج طبق مفاد قانون پرداخت پاداش پايان خدمت و بخشي از هزينه هاي ضروري به كاركنان، مصوب ۲۶/۲/۱۳۷۵ و اصلاحيه هاي بعدي آن پرداخت نمايد.
امور فرهنگي، آموزشي، ورزشي و ترويج فرهنگ ايثار و شهادت
يكي از بخش هايي كه در لايحه خدمات رساني به ايثارگران در شرايط حاضر جلوه بروز و ظهور پيدا مي كند و اهميت دارد امور مربوط به مسائل فرهنگي، آموزشي و ترويج فرهنگ ايثار و شهادت است، در اين لايحه دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي دولتي، دانشگاه آزاد اسلامي و مراكز آموزش عالي غيرانتفاعي موظفند با رعايت مقطع تحصيلي، نسبت به انتقال دانشجويان شاهد، آزادگان از كارافتاده و جانبازان ۲۵درصد و بالاتر نسبت به تأمين محل سكونت خانواده آنها اقدام كند. در اين لايحه همچنين يادآور شده است كه استمرار و اجراي طرح ترويج فرهنگ ايثار و شهادت بر اساس مفاد قوانين برنامه هاي توسعه كشور و آيين نامه هاي اجرايي صورت مي گيرد.
در اين لايحه اشاره شده است با توجه به ضرورت تمركز كليه اسناد و آثار شهداء و ايثارگران در بنياد ،كليه دستگاه هاي اجرايي موضوع ماده ۱۶۰ قانون برنامه چهارم توسعه موظفند اصل آثار و اسناد فرهنگي شهدا و ايثارگران را با رعايت اصول طبقه بندي جهت حفظ و نگهداري به بنياد تحويل دهند.
آيين نامه اجرايي اين ماده از سوي بنياد با همكاري سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تهيه و به تصويب هيأت وزيران مي رسد.
در لايحه جامع خدمات رساني به ايثارگران به منظور تجليل از همسر، فرزند، والدين شهدا، مفقودين، اسراء، جانبازان، آزادگان و همسر و فرزندان جانبازان(۲۵درصد) بالاتر، تحت پوشش بنياد نشان ويژه اعطا مي شود. اعطاي نشان ويژه به كليه ايثارگران تحت پوشش بنياد، تابع آيين نامه اجرايي خواهد بود كه در كميته اي متشكل از نمايندگان بنياد، سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور، ستاد كل نيروهاي مسلح با مسئوليت معاونت حقوقي رياست جمهوري حداكثر ظرف مدت۶ ماه تهيه و به تصويب هيأت امناي بنياد شهيد و امور ايثارگران خواهد رسيد. اين نشان به غير از نشان هاي دولتي است كه تحت آيين نامه مربوطه اعطا مي شود.
در لايحه خدمات رساني به ايثارگران بنياد شهيد و امور ايثارگران موظف است نسبت به تأمين و پرداخت صددرصد(۱۰۰ درصد) هزينه شهريه كليه دانشجويان شاهد(همسر و فرزندان شهدا)، جانبازان ۲۵درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنها و آزادگان و همسر و فرزندان آنان را كه در مؤسسات آموزش عالي غيرانتفاعي- غيردولتي، پيام نور، شبانه دولتي، دانشگاه آزاد اسلامي و هر موسسه و دانشگاه آموزش عالي شهريه بگيرد مورد تأييد وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مشغول تحصيل مي باشند، اقدام نمايد.
آخر سخن
هم اكنون لايحه جامع خدمات رساني به ايثارگران در مجلس شوراي اسلامي است و به زودي براي تصويب نهايي به رأي گذاشته مي شود. اين لايحه كه به بررسي مسائل و مشكلات پيش روي نسل وفادار به انقلاب مي پردازد، بيش و پيش از آن كه در پي رفاه، معيشت، مسكن، اشتغال و فرهنگ و آموزش خانواده شهدا و جانبازان باشد، در حقيقت در پي بيمه كردن نظام، انقلاب و دستاوردهاي هشت سال دفاع مقدس است. ممكن است عده اي ناآگاه و بي خبر ازتلاش ها، جانفشاني ها و ايثارگري هاي رزمندگان و خانواده  آنها در هشت سال دفاع مقدس و آزاديخواهان روزهاي نبرد با رژيم ستمشاهي، ارائه اين خدمات را نوعي امتياز ويژه تلقي كنند و بخواهند با نيش و كنايه به مشمولان اين خدمات آنها رابيازارند، اما واقعيت اين است كه خانواده شهدا و جانبازان و آزادگان طلايه داران آرامش و آسايش امروز اين جامعه اند، آنها از بهترين، عزيزترين و گران ترين سرمايه هاي زندگي خود گذشته اند تا ما امروز در هواي آن جانفشاني ها نفس كشيم و روزگار بگذرانيم، ارائه خدمات به خانواده شهدا و جانبازان هر چقدر هم كه زياد باشد حق آنها است و در حقيقت احياي بخشي از حقوق معطل مانده آنها از ديروز تا امروز است.