علي اصغر محمدي
انا انزلناه في ليله القدر، و ما ادراك ماليله القدر ليله القدر، خير من الف شهر تنزل الملائكه والروح فيها باذن ربهم من كل امر سلام هي حتي مطلع الفجر
شب قدر، از هزار ماه بهتر است، براساس روايات در اين شب سرنوشت افراد براي سال آينده رقم مي خورد. اين تقدير حكيمانه در انسان هيچ گونه اجبار و سلب اختياري به وجود نمي آورد.
امام صادق(ع) در اين زمينه فرموده است: تقدير امور و سرنوشت ها در شب نوزدهم، تحكيم آن در شب بيست ويكم و امضا (تاييد) آن در شب بيست و سوم انجام مي شود.
امام باقر(ع) درباره ثواب قرائت سوره اناانزلناه در ماه رمضان مي فرمايد: هركس سوره اناانزلنا را با صداي بلند بخواند، مثل كسي خواهد بود كه شمشيرش را به دوش گرفته و در راه خداوند جهاد مي كند و هركس آن را با صداي پنهان و آهسته بخواند مثل كسي است كه در راه خداوند به خون خود غلتيده است.
مؤمنان براي عبادت و درك فضيلت و فيض شب قدر، عموماً به مساجد مي روند و خويشتن را آماده درك عظمت و فضايل عميق شب قدر مي كنند.در وصف شبي كه قرآن در آن نازل شد در روايات اهل بيت(ع) آمده است: «فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمين پخش مي شوند، بر مجالس مومنان گذشته، بر آنان سلام مي كنند و براي دعاهاي آنها« آمين» مي گويند، تا آنگاه كه سپيده دم طلوع كند.»«در اين شب دعاي كسي رد نمي شود مگر دعاي عاق والدين، قطع كننده صله رحم، كسي كه شراب بنوشد و كسي كه دشمني مومني در دلش باشد.»
شب هاي قدر آداب و اعمالي دارد كه به انجام آنها سفارش و توصيه شده است. از سويي ماه رمضان و شب قدر در نقاط مختلف كشورمان آداب و آيين ويژه اي دارد كه در اين نوشتار به برخي از آن ها پرداخته شده است. البته اين ها گوشه هايي از اين آداب و رسوم است كه در بعضي مناطق هنوز هم به چشم مي خورد.
ماه رمضان و شب قدر در خراسان
در طول ماه مبارك رمضان مردم تقريبا در تمامي مناطق استان خراسان هر روز با حضور در مساجد و يا در جلسات داخل منازل ختم قرآن را انجام داده و بعد از نماز مغرب با حلوا و خرما از روزه داران پذيرايي مي كنند.
در اين ميان آنان كه نذري دارند و يا از توان مالي برخوردارند، همسايگان، اقوام و افراد مستحق را به افطاري در خانه و يا مسجد دعوت مي كنند. اين سفره هاي افطاري در طول شبهاي احيا بسيار زياد است كه عموما در مساجد برگزار مي شود.
در گذشته در برخي مناطق استان هم هر كس نذري داشت نان جو مي پخت و بعد از اقامه نماز بين نمازگزاران پخش مي كرد تا روزه خود را با نان جو افطار كنند.آن روزها كه چندان هم دير نبوده و هنوز هم در برخي از روستاها ديده مي شود زمان صرف افطار را از تاريكي و سرخي مخصوص بعد از غروب آفتاب و اذان موذن و «شوخوني» موذن روستا بر بالاي بام مسجد و يا در كوچه پس كوچه ها و صداي طبل و شيپور مي فهميدند.
زمان افطار را هم براساس تاريكي هوا مشخص مي كردند، چنانكه به قول خودشان افطار وقتي است كه فرد سايه خود را در تاريكي نبيند و برخي روستاها هم وقتي كاهگل روي ديوار قابل رويت نباشد.
هنگام اذان مغرب بزرگترهاي خانواده پس از خواندن چند آيه از قرآن و اداي نماز همه دور سفره گرد آمده و با خواندن دعا و خوردن يك خرما روزه خود را باز مي كنند.
در طول تمام ماه نزديك افطار و بعد از آن در مساجد مراسم ختم قرآن برگزار مي شود و زنان نيز در مجالس روضه شركت مي كنند اما با نزديك شدن شبهاي قدر و شهادت حضرت علي(ع) مردم چون ساير نقاط به عزاداري و احيا و تلاوت قرآن و خواندن ادعيه هاي خاص اين شبها از جمله جوشن كبير مي پردازند.
در اين مناطق رسم است در مجلس روضه خواني در حين قرائت دعاي جوشن كبير كه صد بند دارد به ازاي هر بند كه خوانده مي شود مردم نخي را در دست گرفته و گرهي برآن مي زنند تا صد گره تمام شود بعد آن را برگردن خود مي آويزند تا از بلا دور باشند.
همچنين بعد از خواندن هر بند از دعاي جوشن همزمان با گره زدن نخ، فوتي هم به قند و شكر، برنج و يا شكلات و آجيل را كه در ظرفي و يا در مشت دارند مي كنند و در پايان آن را با آذوقه ذخيره منزل مخلوط مي كنند تا با بركت و سلامت پخش شود.
در بسياري از اين مناطق مردم كاركردن، خياطي نمودن، آرايش به هر شكل را در روز شهادت حضرت علي(ع) حرام مي دانند و از خنديدن در اين شبها پرهيز مي كنند.
در برخي روستاها نيز در دهه آخر رمضان بعضي از اهالي روستا اعتكاف مي گيرند به اين شكل كه از امام جماعت محل خود مي خواهند تا براي آنان مراسم اعتكاف را بجا بياورد .
در اين مراسم امام جماعت به مدت ۱۰روز در مسجد مي نشيند و از مسجد بيرون نمي آيد و به خواندن قرآن و نيايش مي پردازد و فقط هنگامي كه كسي فوت نمايد مي تواند در تشييع جنازه شركت كند. سحري و افطاري او را در اين مدت كساني كه از او خواسته اند اين كار را انجام دهد و يا كساني كه نذر دارند مي برند.
غزل ويژه شب قدر در ميان تركمن ها
نكوداشت شب قدر (قدرگيجه) نيز يكي از مراسمي است كه تركمن ها با شور و شعف بسيار نسبت به برگزاري آن اقدام مي كنند.
هر چند شب قدر دقيقاً مشخص نشده است ولي در بين تركمن ها از قديم الايام و با استناد به شواهدي خاص اين مراسم در شب بيست و هفتم ماه مبارك رمضان برگزار مي شود.
تركمن ها معتقدند كه در اين شب دو پيامبر الهي يعني حضرت خضر و حضرت الياس ظاهر مي شوند و هركس با آنها برخورد كند خوشبخت مي شود.در اين شب كه براي تركمن ها بسيار مقدس است زنان در خانه «بيشمه» (نوعي شيريني خانگي)، «بورك» (نوعي سمبوسه) و ساير مأكولات از قبيل نان برنجي و فرني مي پزند و سفره پهن كرده و شب نشيني مي كنند.
در اين شب همه به ديدار همسايه ها و خويشاوندان مي روند و نذري مي دهند و همچنين بعد از نماز عشا و تراويح هر كس در خانه خودش نماز شب قدر را هم مي خواند.
در اين شب همچنين براي نوعروس يا دختري كه تازه نامزد شده از طرف خانواده داماد هديه اي برده مي شود كه به آن «قدر ايمش» مي گويند.
تركمن ها در ايام ماه مبارك رمضان آداب و رسوم مخصوص خود را برگزار مي كنند. آداب و رسومي چون؛ نماز تراويح، روز خانه تكاني، روز شيريني پزان و نماز عيد سعيد فطر كه خود آيين ويژه اي دارد.
يكي از جالب ترين رسوم تركمن ها، تهيه جهيزيه دختران در شب هاي ماه مبارك است. در اين شب ها دختران جوان و دم بخت تركمني تا سحر بيدار مي مانند و به دوخت و دوز جهيزيه مشغول مي شوند. هر دختر بايد ۴۰ عدد پيراهن بلند تركمني و ۴۰ عدد «نقش بالاق» يا شلوار هفت تكه تركمني به عنوان جهيزيه به خانه شوهر ببرد و همه اين ها را بايد با دست هاي خود دوخته باشد.
همچنين در شب هاي قدر براي دختراني كه تازه نامزد شده اند و يا نوعروساني كه پيش از ماه مبارك رمضان به خانه بخت رفته اند شيريني مخصوصي فرستاده مي شود. علاوه بر اين در شب «يا رمضان» امام جماعت مسجد يا يكي از طلبه ها همراه گروهي از جماعت به خانه ها سر مي زند و مقابل در هر خانه ۳ بار غزل مخصوص شب قدر را مي خواند.
آئين ماه رمضان در خراسان جنوبي
ماه مبارك رمضان در نظر مردم خراسان جنوبي همچون ساير مسلمانان برجستگي، اهميت و اعتباري خاص دارد زيرا ماه ضيافت آفريدگار و عبادت خداوند است.
همچنين به اين دليل كه قرآن مجيد در ماه مبارك رمضان بر رسول اكرم(ص) نازل و شب قدر نيز در اين ماه واقع شده همه مسلمانان براي آن احترام و اهميت خاصي قائلند و آن را «مبارك» دانسته و هميشه عزيزش مي دارند.
در گويش بيرجندي كلمه رمضان «رمزا» [ن] [remazo[n تلفظ مي شود و يازده ماه ديگر سال «سالگان» گفته مي شود و با اين نامگذاري «رمضان» را از ماه هاي ديگر ممتاز مي نمايند.
در اين ديار مردم با «پيشواز» كه روزه گرفتن در روز پاياني ماه شعبان است به استقبال رمضان مي روند تا ثوابي بزرگ را كسب كنند.
از گذشته هاي نه چندان دور مردم بيرجند و روستاهاي اين شهرستان از فرداي شبي كه هلال ماه رمضان رويت مي شود با مراسم و آيين هايي روزه داري را آغاز مي كنند.
با آغاز نخستين روز رمضان در وضع زندگي مردم تغييراتي حاصل مي شود، زيرا مردم بيشتر از هر كاري به عبادت پرداخته و مساجد رونق ديگري مي يابند.
مناجات و شب خواني (شوخاني) از نخستين شب رمضان آغاز مي شود، بدينسان كه هر شب برخي از مردان خوش صدا پس از نيمه شب سه نوبت بر بالاي بام خانه خود رفته و با صداي بلند به خواندن ادعيه و نيايش مي پردازند كه با اين عمل، مردم با شنيدن صداي آنان از خواب بيدار شده و تدارك سحري خود را مي بينند.
اين آيين هنوز در روستاهاي بيرجند رواج دارد.
مجالس پر رونق افطاري به ويژه دعوت افراد مسكين، فاميل و همسايگان دور و نزديك از نمودهاي بارز احياي سنت زيباي «صله رحم» طي ماه مبارك رمضان در اين شهرستان است.
شب نشيني هاي معنوي همراه با ختم قرآن و قرائت نهج البلاغه در قبل و بعد از اذان صبح، اقامه نماز مستحبي و صرف سحري در جمع نيز جلوه اي از پاكي و نورانيت را طي اين شب ها در منظر هر بيننده نمايان مي سازد.
علاوه برآن در اين مجالس بزرگان خانواده بعد از افطار با بيان رشاد ت هاي مولاي متقيان و فضايل اخلاقي حضرت علي(ع) به مجلس حال و هواي معنوي مي بخشند. رفت و آمدهاي خانوادگي و شب نشيني تا سحر طي ماه رمضان در اين منطقه رونق بيشتري مي يابد.
جمع آوري خيرات و كمك هاي نقدي مردم هر منطقه براي كمك به يتيمان و بي سرپرستان و تعمير و توسعه مساجد از ديگر برنامه هاي ماه مبارك رمضان در مناطق مختلف بيرجند است.
مردم اين شهرستان در زمان افطار از آش رشته، نان، پنير و سبزي، حلوا، خرما، فرني، شله زرد، زولبيا و باميه براي افطاركردن استفاده مي كنند.
ساكنين برخي مناطق روستايي بيرجند نيز به ياد حضرت علي(ع) روزه خود را با نمك افطار مي كنند.
برخي مردم اين شهرستان با رفتن به آسايشگاه ها و پرورشگاه ها دست محبت بر سر كودكان بي سرپرست مي كشند و دل هاي چشم به راه مادران و پدران بزرگسال را شاد مي كنند.
آداب رمضان در بندر انزلي
مردم ساحل نشين بندرانزلي هرساله با فرارسيدن ماه رمضان كه در گويش محلي به آن «ماروزه» مي گويند در اين ضيافت الهي شركت مي كنند.
در گذشته آيين هاي رمضان در اين منطقه ويژگي هاي خاصي داشته كه آن را از ساير نقاط متمايز مي كرده است اما امروزه اين آيين ها به مرور مانند اغلب مناطق ديگر كشورمان يكدست شده است.
سالخوردگان مي گويند در قديم(سالهاي قبل از جنگ جهاني دوم) كه عموم مردم به ساعت دسترسي نداشتند راه بانها و ده بانها با شليك تفنگ ، وقت را براي مردمي كه در مزارع و اطراف شهر كار مي كردند تعيين مي نمودند. همچنين حمام هاي شهر مجهز به سوت هايي بودند كه همانند معادل روسي به آن سيستپ مي گفتند و به صدا درآمدن اين سوت ها زمان مغرب و سحر را به مردم يادآوري مي كرد.
تهيه آذوقه مورد مصرف در ماه رمضان از ديگر آداب اين ماه بود و مردم حبوبات، قند و شكر، آرد و ديگر اقلام ضروري را از قبل خريداري مي كردند.مومنان متمول در كنار تهيه اين مواد براي خانواده خويش، مستمندان را نيز فراموش نمي كردند و كيسه اي از اين اقلام به در خانه فقرا پيشكش مي فرستادند.
رسم زيباي توزيع غذا كه بيشتر شامل آش ، فرني ، حلوا و شله زرد مي شد نيز در آن هنگام متداول بود.
آنها كه توان مالي داشتند خوان رمضان را وسيع تر از ديگر ايام سال مي گشودند و مومنان را نيز در طعام خود شريك مي كردند.
درب مساجد شب ها تا سحر بر روي مردم باز بود و بسياري تا سحر در مسجد مي ماندند و اوقات خود را به نماز و نيايش مي گذراندند.
ماه رمضان در ميان مردم استان مركزي
شركت در ليالي قدر ، برتن كردن جامه سياه در اين ايام و شب زنده داري و عبادت در مساجد، تكايا، منازل و نصب پرچم هاي عزا بر سردر اماكن از آداب حسنه ماه مبارك رمضان در استان مركزي است.جلسات ختم قرآن مجيد در ايام پربركت و معنوي رمضان كه با حضور اقشار مختلف مردم در مساجد و مجالس خانگي تشكيل مي شود از ديگر آدابي است كه طي مراسم سحرخواني، طول روز و پس از افطار جريان دارد.
افطاري دادن به دوستان ، خويشان و آشنايان از ديگر امور پسنديده و متداول در سطح استان است و در اين «شب نشيني ها» ضمن پذيرايي با چاي و ميوه و ساير تنقلات مطالبي در مورد آداب و فضايل و بركات مختلف اين ماه روحاني و مسايل ديني مطرح مي شود. «بيداركردن» همسايگان ، دوستان و خويشان به هنگام سحر يكي ديگر از سنت هاي رايج در ميان مردم اراك و ديگر شهرهاي استان است.
كمك به مستمندان در ماه مبارك رمضان نيز نسبت به ديگر ايام سال فزوني يافته و افراد خيّر به صورت وجه نقد، جنسي و يا بردن طعام به دستگيري افراد بي بضاعت مي شتابند.
معمولاً بر سر سفره رمضان هر شهروند استان يكي از طعام ها شامل آش رشته، شله زرد، رنگينك، مسقطي، شيربرنج، خرمافتير و نان كنجدزده يافت مي شود.
سنت ديرينه «اهواهو» يكي ديگر از آداب متداول در اين منطقه است كه شامگاه چهاردهم ماه رمضان شب تولد امام حسن(ع) در روستاي خورهه از توابع شهرستان محلات برگزار مي شود.
براساس اين سنت قديمي با تاريك شدن هوا نوجوانان و كودكان در دسته هاي مجزا به در خانه ها مي روند و يكي از اعضاي گروه كه از همه بزرگتر است با صداي بلند اشعاري را مي خواند و ديگران با صداي بلند «اهواهو» مي كنند.
اين گروهها معمولا به در منازلي مي روند كه داراي فرزند خردسال پسر باشند و وقتي كه اشعار خوانده شد ، معمولا پسر كوچك خانواده مقداري آجيل و تنقلات براي اعضاي گروه مي آورد و اگر پسر خانواده با تأخير اقدام به آوردن تنقلات كند اين گروه اشعارشان را كه حالتي فولكلور دارند تكرار مي كنند.
از ديرباز طبخ انواع شيريني هاي خانگي نظير «زولبيا و گوش فيل» و «فتير» توسط زنان كدبانوي استان مرسوم بوده و اين خوراكي ها به عنوان بخشي از طعام زينت بخش سفره هاي افطاري روزه داران اين منطقه است.
حلواپزان در شب هاي قدر
حلواپزان در شب هاي قدر در نزد اهالي شهرستان تفت استان يزد، از اهميت خاصي برخوردار است و مردم اين شهر سعي مي كنند نذورات خود را در اين شب هاي پرفضيلت به روزه داران بدهند.
شهرستان تفت در استان يزد از جمله مناطقي است كه مردمانش، علاوه بر آداب و سنن خاص روزه داري، همه ساله در ايام اين ماه به پخت انواع غذاهاي سنتي و از جمله نوعي حلوا(شله زرد) اقدام مي كنند.
در اغلب شب هاي ماه رمضان و در مساجد اين شهر، مردم با نان، پنير حلوا و يا آش سنتي، افطار مي كنند.
نحوه تدارك و پخت اين حلوا در اين منطقه كه اغلب زردرنگ و در پاره اي موارد، سفيد رنگ تهيه مي شود، قابل توجه است.
باني پخت اين حلوا براي اداي نذر يا براي شادي روح عزيزي از دست رفته اقدام به پخت آن در ماه رمضان مي كند.
براي اين امر، بانوي خانه، ابتدا همسايه ها را خبر مي كند و همسايه ها نيز او را در آماده نمودن وسايل مورد نياز مانند ديگ پخت، كفگير بزرگ، ظروف يكبارمصرف، برنج، شكر و ادويه لازم ياري مي كنند.
پخت حلوا در اين مواقع بر عهده يكي از همسايه هايي است كه در اين زمينه، تبحر خاص دارد و ديگران او را كمك مي كنند. همچنين اين پخت در اين شهر بر عهده زنان است و مردان براي راحتي زنان از خانه بيرون مي روند و در صورت ماندن در خانه، حق دخالت در پخت آن را ندارند.
هر يك از زناني كه حاجتي دارند در هنگام پخت آن با كفگير به ته ديگ زده و حاجت خود را از خدا درخواست مي كنند و اين سنت نزد ساكنان اين منطقه، از تقدس خاصي برخوردار است.
پس از آماده شدن حلوا، آن را به نسبت مساوي در ظروف يكبار مصرف ريخته و به مسجد محله حمل مي كنند و براي اين كار، كساني كه در همسايگي متولي پخت حلوا، خودرو وانت دارند در انتقال افطار روزه داران به مسجد از يكديگر پيشي مي گيرند تا ثواب بيشتري ببرند.
علاوه بر آن، بانوي خانه، با تهيه سطل هاي مناسب پلاستيكي يا يكبار مصرف، اقدام به فرستادن حلوا براي همسايه ها، اقوام و آشنايان خود مي كند.
هنگام در ظرف كردن اين حلوا، يك نفر از زنان با استفاده از «دارچين» بر روي حلواهاي ظرف شده، نام مبارك ائمه اطهار و به ويژه حضرت علي(ع) را مي نويسد.
آيين هاي ماه رمضان در آذربايجان غربي
آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع اين ماه پر بركت و اعلام روز ورود به ماه ضيافت الله شروع مي شود.
در شب آغاز ماه رمضان در گذشته هاي نه چندان دور، رويت هلال ماه در شهرها و روستاهاي استان با آيين خاص و آداب ويژه اي همراه بوده است.
اكثر اهالي در آذربايجان غربي، در گذشته، براي اين منظور، در روزهاي پاياني ماه شعبان، براي رويت هلال ماه به پشت بام هاي منازل مي رفتند و با مشاهده هلال ماه به شادماني پرداخته و با ذكر صلوات و دعاخواني ورود به اين ماه را به همديگر تبريك مي گفتند.
بزرگترها بعد از رؤيت هلال ماه رمضان، به چهره يك كودك معصوم يا يك فرد مومن و نمازخوان نگاه مي كردند و اعتقاد داشتند كه نگريستن به صورت آدم هاي بي نماز و روزه خوار، خوش يمني در پي نخواهد داشت.
نگاه كردن به آيينه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رويت هلال ماه هنوز هم به عنوان يك رسم در بين پيرمردان مناطق روستايي استان، مرسوم است.
اين عادت بر اين اعتقاد مبتني است كه بايد در ماه رمضان دل مومن همچون آيينه صاف و روشن باشد و از ناپاكي ها صيقل يابد.
پيرمردان براي اين منظور همواره آيينه كوچكي در درون جيب خود داشتند و بعد از اينكه خود به رويت آيينه مي پرداختند، با فرستادن صلوات چندين بار آئينه را به دور خود و اهل خانواده مي چرخاندند.
در روستاهاي آذربايجان غربي زنان روستايي در ماه رمضان مانند عيد نوروز اقدام به غبارگيري از منازل مي كردند.
زنان مومنه آذربايجان غربي بر اين اعتقاد بودند خانه اي كه براي شروع ماه رمضان پاك و تميز نباشد، خير و بركت ماه مهماني خدا، از آن گريزان مي شود.همچنين زنان روستايي در آستانه ماه رمضان، انواع خوراكي ها و حلوا و شيريني ها را براي اهل خانه و مهمانان خود آماده مي كردند.
حلواي ماه رمضان در بين مردم روستايي به «تره» مشهور است كه آرد آن را با مقداري شير آميخته كرده و پس از آنكه خشك شد با روغن حيواني يا معمولي سرخ كرده و به آن عسل اضافه مي كنند.
پختن نوعي نان محلي با عنوان «ياغلي فتير» (نوعي نان روغني) نيز در ماه رمضان در بين خانواده هاي روستايي آذربايجان غربي رواج داشت. اين نان علاوه بر مصرف در سر سفره خانواده ها، به نيت نذري و هديه به همديگر داده مي شد و معتقد بودند كسي كه از اين نان بخورد در طول روز گرسنه نمي شود.
در روستاهاي استان در ماه رمضان، وسيله آگاه شدن مردم از اوقات شرعي، عمدتا به وسيله موذن هاي روستايي، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهي خروس هاي محلي بوده است.
در بين عامه مردم، زمان سحري خوردن در بين مردم منطقه به «اوباش» يا «اوباش دان» مشهور است و وقت آن نيز يك ساعت مانده به اذان صبح است. موذنين روستايي، با صداي نافذ و گيرايي، وقت سحر را بر پشت بام هاي منازل يا مساجد روستايي با دعايي كه در محل به آن «مناجات» مي گويند، اعلام مي داشتند.
«مناجات» شامل چند قطعه دعا به زبان عربي و تركي و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بوده است.
پيرمردان در سطح روستاها، هنوز هم با حسرت زيادي خاطراتي از شيوه بيان، گيرايي و زيبايي صداي مناجات خوانان نقل مي كنند.
همچنين در گذشته هاي نه چندان دور در مناطق روستايي وقت سحر و اذان صبح از روي حركت ستاره هايي كه اصطلاحاً به آنها «اولكرلر» مي گفتند تعيين مي شد.
شور و حال شركت مردم در آيين هاي عبادي مساجد، در شب هاي قدر اوج مي گيرد كه اين آيين از گذشته وجود داشته و هنوز هم با حالت معنوي خاصي ادامه دارد.
در سالهاي اخير براي شب هاي قدر و آيين احيا، برنامه هاي خاصي از سوي هياتهاي مذهبي و نهادهاي متولي چون سازمان تبليغات اسلامي منظور مي شود. يكي از آيين هايي كه در مسجد انجام مي گرفت و هم اكنون نيز در برخي از مناطق روستايي به عنوان يك رسم باقي مانده است دوختن كيسه هاي پول براي بزرگترهاي خانواده بود كه با ترتيب و آيين خاصي انجام مي شد. در آخرين جمعه ماه رمضان، هر يك از زنان و دختران يك تكه پارچه نو و پاك را با خود به مسجد مي بردند و روحاني مسجد در حاليكه دعاي مخصوصي را مي خواند زنان و دختران بايد قبل از پايان دعا كيسه را دوخته و حاضر مي كردند.
در اين كيسه كه به اعتقاد مردم مايه بركت بود يك سكه قرار مي دادند كه قبلا آن سكه توسط افراد مومن متبرك مي شد و در اصطلاح محلي به آن «كيسه ديبي» (ته كيسه) مي گفتند.
ماه رمضان در آذربايجان، طنزهاي خاص خود را دارد كه به تناسب افراد و موقعيت هاي ماه به كار برده مي شود.
در شب هاي مهتابي ماه رمضان، فردي كه روزه نمي گيرد اگر بخواهد از خانه خارج شود به او مي گويند سر و صورت خودت را بپوشان زيرا ماه به صورتت تف مي اندازد.
در بين عوام اين اعتقاد وجود دارد كه ماه به صورت كساني كه روزه نمي گيرند «تف» مي كند. يا از كسي كه روزه نمي گيرد وقتي سوال مي كنند چرا روزه نمي گيري قبل از خود او اطرافيان مي گويند هنوز ماه را نديده است، يا مي گويند صغير است، يا مي گويند زورش به «اروج» نمي رسد. «اروج» لفظي است در زبان تركي كه هم به معني روزه و روزه داري و هم از اسم هاي مردانه است.
آداب و رسوم ماه مبارك رمضان در استان سمنان
اين ماه براي مردم استان سمنان داراي ويژگي ها و آداب و رسوم خاصي است و ياري و كمك به ديگران ،توجه به همنوع ،دادن نذورات ،برگزاري جلسات انس با قرآن و تلاوت آيات وحي و نيز برپايي آئين هاي ويژه شب هاي قدر از اهم اين آداب است.
پخت و توزيع آش رشته، حليم، دادن افطاري، قرائت قرآن كريم، بيداركردن همسايگان به هنگام سحر از جمله آداب و رسوم ماه پرفضيلت رمضان در گذشته بوده است كه برخي از آنها همچنان پا برجاست.
عمده غذاي افطاري مردم روزه دار در سمنان شامل حلواي آرد برنج، شله زرد شيربرنج ،پنيرخيگي و سبزي ،كشك و بادمجان به همراه نان تازه و تخم مرغ عسلي بود كه خانواده ها با توجه به توان اقتصادي از آن استفاده مي كنند.
سنت هاي مردم استان زنجان در ماه مبارك رمضان
در طول ماه رمضان كه به زبان تركي «اوروشليق» خوانده مي شود، مساجد، اماكن مقدس و نمازخانه هاي اين استان مملو از جماعت روزه داري مي شود كه با انگيزه تكميل عبادات و كسب فيض بيشتر، نمازهاي يوميه را به جماعت برگزار مي كنند.
فعاليت هاي ديني و مذهبي در اين ماه در شهرها و روستاهاي استان به اوج خود مي رسد و كلاس هاي ويژه قرائت، تفسير و تعليم قرآن، جلسات احاديث، علوم ديني و فقهي به طور گسترده در اماكن مقدسه و منازل مردم برگزار مي شود.
مردم زنجان روزه گرفتن در دهه اول ماه مبارك رمضان را به حركت در سربالايي تند كوه با بار سنگ «يوقوشا داشينان چيخماق» ، دهه ي دوم را بالا رفتن از دامنه كوه با بار خشت «يوقوشا كرپيجينن چيخماق» و روزه گرفتن در دهه ي سوم اين ايام پربركت را به پايين آمدن از دامنه كوه يا كاري مثل آب خوردن (انيشه قاشماق، سوايچماق كيميندي)، تشبيه مي كنند.
به اعتقاد مردم زنجان، در ماه مبارك رمضان اعضاي بالغ خانواده ها از ثواب روزه هاي كله گنجشكي كودكان و افراد نابالغ برخوردار مي شوند و به همين خاطر، والدين كودكان خود را به گرفتن روزه ي نصفه روز ترغيب كرده و جوايزي نيز براي تشويق هرچه بيشتر فرزندان نابالغ در نظر گرفته و با پرداخت پول روزه آنان را خريداري مي كنند.
مردم زنجان در شب هاي قدر نيز با برپايي آيين هاي ويژه و خاصي از قبيل دعا و نيايش، شركت در محفل هاي معنوي دعاهاي جوشن كبير و صغير، دعاي فرج امام زمام و ابوحمزه، اقامه نمازهاي صد تا هزار ركعتي و نماز هفت قل هواللهي، حضور درمساجد و تكايا و قرآن سرگرفتن، شب هاي ۱۹ ، ۲۱ و ۲۳ماه مبارك رمضان را زنده نگهداشته و گرامي مي دارند.
خواندن سوره هاي عنكبوت، روم، دخان و قدر از ديگر باورهاي كهن مردم اين استان است كه در شب هاي قدر عملي مي شود.
خواندن نماز مغرب و عشا پس از قرائت دعا و آياتي از قرآن كريم چون سوره ي مباركه قدر به تعداد سه يا هفت بار قبل از خوردن اولين لقمه افطاري از ديگر آداب و رسوم زنجاني ها به شمار مي رود و معمولا افطار خود را نيز با خرما و يا نمك باز مي كنند.
زنجاني ها در سال هاي دور كه وسايل ارتباطي چون راديو و تلويزيون به ندرت و تنها در منازل تعدادي از متمولين شهر يافت مي شد، زمان افطار را با استفاده از رشته هاي نخ سياه و سفيد تعيين مي كردند. به همين منظور دو رشته نخ سياه و سفيد را در مقابل چشم قرار داده و زماني كه چشم قادر به تشخيص اين دو رنگ از هم نمي شد، افطار مي كردند.
آش كشك، آش ترش، شيربرنج، آش بلغور، تاس كباب، فرني، كله پاچه، حلوا، آبگوشت كوفته، كله جوش، پياز آب، سوپ، رنگينك و انواع خورشت ها از جمله غذاهايي است كه بانوان اين استان براي افطار و سحري خانواده طبخ مي كنند.
نان چايي، بربري، فتير، شيرمال روغني و شيرين، زولبياوباميه و پشمك نيز از جمله نان ها و شيريني هاي سنتي است كه بيشتر در ماه مبارك رمضان در اين استان پخت و عرضه مي شود.
تورنا بازي، گل يا پوچ و گرداندن انگشتر توسط اوستا در بين گروه، دبرنا و شاه وزير نيز از جمله بازي هاي سنتي است كه هنوز در ايام ماه مبارك رمضان پس از بازكردن افطاري، در قهوه خانه هاي سنتي يا در منازل و شب نشيني ها توسط نوجوانان، جوانان و حتي بزرگسالان انجام مي شود.
زنجاني ها همچنين عادت دارند در ايام ماه مبارك رمضان، كدورت و اختلاف هاي فيمابين را برطرف و نسبت به هم محبت بيشتري ابراز كنند چراكه معتقدند لطف خدا بيشتر شامل حال كساني مي شود كه دل مومن روزه داري را شاد مي كند.
تهيه و توزيع مايحتاج عمومي از قبيل برنج، روغن، گوشت و آرد بين افراد و خانواده هاي نيازمند در آستانه آغاز ماه مبارك رمضان و همزمان با شب هاي قدر، از ديگر آدابي است كه از ساليان دور بين زنجاني هاي اصيل رايج است.
منابع:
-خبرگزاري جمهوري اسلامي
- واحد مركزي خبر
- بحارالانوار- مفاتيح الجنان
- شرح نهج البلاغه
- فضائل الشيعه- وسائل الشيعه
