بهاره نصيري
در طول تاريخ، افراد همواره به دنبال كسب توانايي بيشتر براي دريافت اطلاعات لازم در مورد محيط پيرامون خود و رفع نيازهاي متنوع از جمله دانستن بيشتر و پاسخ به سؤالات خود بوده اند. انسان در مراحل مختلف و با تناسب ميزان پيشرفت و برخورداري از امكانات و وسايل ارتباطي تلاش كرده است تا به انتقال پيام و برخورداري ارتباط بپردازد. با اينكه تصاوير و نوشته ها نخستين بار در حدود ۲۵۰۰ سال پيش با استفاده از حكاكي و كنده كاري روي چوب تكثير شد ولي مي توان گفت كه تاريخ عصر ارتباطات از اختراع چاپ آغاز شد، فني كه در چين در قرن هشتم ميلادي و در اروپا در قرن ۱۵ ميلادي پديد آمد و سرانجام اين امكان فراهم شد تا تعداد زيادي از نسخه هاي يك كتاب بدون توسل به جريان سخت نسخه برداري دستي انجام شود. به دنبال اختراع ماشين چاپ، كار انتشار نشريات به سادگي صورت گرفت و مباحث و مجادلات زيادي پيرامون آزادي انديشه رخ داد ولي اين امر باعث گسترش علوم و بالارفتن سطح سواد و بينش  عمومي شد. كشف نيروي برق و به وجودآمدن رسانه هاي ديگري مثل تلگراف، تلفن، راديو و تلويزيون تحول عظيمي در صحنه ارتباطات به وجود آورد.
اختراع راديو در نخستين دهه قرن ۲۰ انقلابي بزرگ بود و توانست با اكثريت مردمي كه مشكل بيسوادي داشتند نيز رابطه برقرار كند. راديو در روزهاي نخست يك سرگرمي بود اما به زودي رهبران سياسي مزاياي صبحت مستقيم با مردم را از طريق اين رسانه كشف كردند و طي جنگ جهاني دوم دولت هاي متخاصم بيشترين استفاده را از اين وسيله ارتباطي به عمل آوردند. به فاصله چند دهه يعني در اواخر دهه ۱۹۴۰ و اوايل دهه ۱۹۵۰ تلويزيون به صورت بخش مهمي از زندگي مردم در آمد .اين وسيله به بهره گيري از جاذبيت هاي صوتي و تصويري به زودي مخاطبان بي شماري يافت و در نتيجه بهبود تصاوير تلويزيوني، استفاده از تلويزيون و تأثير آن به طور قابل ملاحظه اي چند برابر شد. امروزه علاوه بر جنبه هاي ديگر بدون استفاده از تلويزيون پيروزي در انتخابات و كسب آراء بيشتر حداقل در كشورهاي غربي قابل تصور نيست. همچنين طي سال هاي اخير سيستم هاي عظيم پيشرفت ماهواره هاي بين المللي باب امكانات تازه اي را براي ارتباطات گشودند.
در دوره معاصر ارتباطات فعاليت هاي مختلف اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي را دربرمي گيرد.در اين ميان پيچيده ترشدن و گسترش جوامع اهميت ارتباطات را در بعد سياسي هر روز افزون مي كند. در شرايط فعلي ارتباطات مايه اصلي زندگي سياسي است و بدون بهره گيري از وسايل ارتباطي و رسانه هاي گروهي نظام هاي سياسي قادر به نظم بخشيدن در جامعه و شريك ساختن مردم در زندگي سياسي نيستند. همچنين اعضاي جامعه براي ايفاي نقش فعال، شركت در انتخابات و ارتباط متقابل با سياستمداران به رسانه هاي جمعي نيازمندند. ارتباطات سياسي را مي توان به معناي انتقال اطلاعات سياسي از يك بخش نظام سياسي به ديگر بخش ها از جمله نظام اجتماعي دانست. با اين تعريف ارتباطات سياسي مي تواند امري حياتي در يك جامعه محسوب شود. پيام هاي سياسي ويژه اي وجود دارند كه به روشني قابل تشخيص هستند نظير سخنراني هاي سياسي، مواضع انتخاباتي، تصميمات حكومتي و مذاكرات سياسي و همچنين مجراهاي ارتباطي وجود دارد كه در سطحي وسيع يا منحصر به فرد، سياسي هستند از قبيل بحث هاي قانونگذاري، مذاكرات و مباحثات جدي و جلسات سياستگذاري ارتباط سياسي نيز همانند ارتباط در ساير زمينه ها هم به شكل افقي و هم به شكل عمودي مورد استفاده قرار مي گيرد. در ارتباط سياسي آنچه اهميت دارد، تأثير بر رفتار است. ارتباط گر سياسي كه در اين نوع ارتباط به طور عمده سياستمدار است سعي مي كند با بهره گيري از ابزارهاي مختلف ارتباطي و قوانين و تكنيك هاي لازم بر مخاطب تأثير گذارد و مخاطب را همواره هماهنگ با برنامه ها و ايده هاي خود سازد و با كسب نفوذ، جلب افكار و آراء عمومي مردم موقعيت خود را تحكيم بخشيده و به گسترش دايره قدرت خود بپردازد. شايد بتوان گفت ارتباط سياسي نوعي ارتباط اقناعي است، زيرا در اين نوع ارتباط هدف مشخصي مد نظر است و پيام نيز به صورت ويژه اي ارسال مي شود و هدف از ارتباطات سياسي ايجاد نظم در جامعه است. در كل مفهوم سياست، مفهوم بسيار پيچيده اي است. نخست به دليل نامعين بودن و نامشخص بودن محدوده آن و دوم به دليل غيرقابل تفكيك بودن آن است كه تفكيك سياست از غير آن مشكل است. سومين دشواري از آنجاست كه همه مردم اعم از باسواد، بي سواد، عوام و خواص نسبت به سياست مفهومي در ذهن خود دارند و اين كلمه را هر روز در مكالمات خود بكار مي برند. احساسي كه از اين همه پراكندگي و تنوع از مفهوم سياست به وجود مي آيد، به خاطر وسعت آن است و هر اندازه موضوع يك مسأله وسيع باشد و اجزاء و آحاد مختلفي را دربرگيرد، بويژه آنكه اين افراد ناهمگون باشند، ارائه يك تعريف جامع و كامل كه تمام آحاد را دربرگيرد مشكل تر خواهد بود. چون نخستين شرط ساختن يك تعريف و نظريه كلي درباره يك موضوع علم به عناصر سازنده آن است و مي دانيم تا چه ميزان سياست وسيع و تسلط به عناصر متشكله آن دشوار است. اما در معناي خاص هر امري كه مربوط به دولت، مديريت، مقاصد و چگونگي فعاليت دولت باشد از مقوله امور سياسي است. بنابراين هر گاه از سياست به معناي خاص سخن مي گوييم، همواره با دولت يعني سازمان قدرت جامعه كه نگهبان نظم موجود يا پيش برنده آن است، سر و كار داريم. امور سياسي شامل مسايلي مربوط به ساخت دولت، ترتيب امور كشور، رهبري طبقات، كشاكش بر سر قدرت سياسي ميان احزاب، گروههاي بانفوذ و غيره است. همچنين روابط ميان ملت ها و دولتها، دولتها با دولتها كه همان سياست خارجي است نيز موضوع علم سياست است. مجراهايي كه صاحب منصبان سياسي استفاده مي كنند شامل تماس هاي رسمي و غيررسمي، چهره به چهره در سطح بين افراد، تماس هاي مستقيم و غيرمستقيم با رسانه هاي جمعي در سه مجراي اصلي به كار مي رود:
۱ _ رسانه هاي جمعي ۲ _ گروههاي فشار و احزاب سياسي ۳ _ تماس هاي غيررسمي بين افراد و گروههايي از افراد كه در اينجا ما به توضيح رسانه هاي جمعي بسنده مي كنيم.
رسانه هاي جمعي بويژه براي كسب بخش وسيعي از اطلاعات سياسي داراي اهميت هستند و در بيشتر جوامع منبع مهمي براي چنين اطلاعاتي بشمار مي روند. تلويزيون در اين بين نقش اساسي دارد. رسانه همچنين با عمومي كردن نگرش هاي افراد و گروهها نقش بسزايي در شكل دادن افكار عمومي ايفا مي كند. در اين مورد بايد گفت اهميت رسانه در اين است كه نشان مي دهد چه مسائلي نسبت به مسائل ديگر برتري دارند. اين سؤال مطرح است كه كدام يك از رسانه ها سياسي ترند؟ برخي رسانه ها مثل ويدئو و سينما بيشتر نقش سرگرم كننده دارند اما برخي مانند مطبوعات، راديو، تلويزيون و... سياسي اند.
آنچه رسانه ها انجام مي دهند، محصول فعاليت هاي صنعت ارتباطات سياسي و حاصل ملاحظات، تذكرها و مباحثه هاي ميان رسانه ها به عنوان گرايش هاي روزنامه نگارانه يا اقدام هاي معمول گردآوري خبر است. براي فهم ارتباطات سياسي لازم است آن را از ارتباط اقتصادي يا فرهنگي جدا كنيم. اگر هدف ارتباط سود بود، ارتباط اقتصادي است. اگر هدف انتقال ايدئولوژي و فرهنگ بود، ارتباط فرهنگي است. هنگامي كه خواست آرماني خود را انتقال مي دهيم، شكل ارتباط بيشتر سياسي است. در جوامع غربي ارتباط سياسي بيشتر در انتخابات صورت مي گيرد.
كاركردهاي سياسي وسايل ارتباطي را مي توان در سه بخش تقسيم بندي كرد:
۱ _ كسب اطلاعات سياسي: افراد، امروزه بيشتر مطالب و اطلاعات سياسي خود را از طريق وسايل ارتباطي به دست مي آورند. اين در حالي است كه قبل از پيدايش اين وسايل تنها تجربه شخصي، معاشرت با افراد آگاه و مطالعه كتاب، تنها راههاي كسب اطلاعات سياسي بوده است.
۲ _ جامعه پذيري سياسي: اجتماعي شدن سياسي، فرايندي است مشتمل بر شناخت (يعني آنچه فرد درباره نظام، موجوديت و نوع كاركرد آن مي داند و يا باور مي كند)، احساسي كه فرد نسبت به نظام پيدا كند از قبيل وفاداري، حس درك مسئوليت تكليف، آگاهي بر نقشي كه بايد در نظام سياسي خاص ايفا كند و جامعه پذيري در سراسر زندگي فرد ادامه دارد. جامعه پذيري سياسي موجب انتقال و دگرگوني فرهنگ سياسي يك ملت مي شود. فرهنگ سياسي يك ملت نيز بر رفتار شهروندان و رهبران آن در سراسر نظام سياسي تأثير مي گذارد. فرايند جامعه پذيري سياسي به وسيله كارگزاران متعددي صورت مي پذيرد كه عبارتند از: خانواده، گروه همسالان، مدرسه، محله، گروهها، وسايل ارتباط جمعي (روزنامه ها، مطبوعات، راديو، تلويزيون و وسايل نوين ارتباطي).
۳ _ طرح افكار عمومي: در عصر حاضر همراه با گسترش وسايل ارتباط جمعي و باسواد شدن مردم، افكار عمومي مسائل پيرامون آن به يكي از مباحث اصلي رسانه ها انجاميده است و امروزه كمتر دولتي است كه بتواند از آن سرپيچي كند و يا آن را به حساب نياورد. در واقع از هنگام پيدايش حكومتهاي مردمي (دموكراتيك) افكار عمومي عمدتاً به صورت مرجعي انتقادكننده پا به صحنه گذارده است. از اين رو دولتها تا آنجا كه خود را متكي بر حاكميت ملي مي بينند، موظف به رعايت افكار عمومي هستند. قطعاً در ميان كانال هاي مهم، ابزار و طرح افكار عمومي رسانه ها كم هزينه ترين وسيله براي سالم نگهداشتن سيستم سياسي هستند.
در ارتباطات سياسي آنچه اهميت دارد تأثير بر رفتار است هدف از اين كار جلب نظر ديگران و ايجاد ارتباط با آنهاست و پيام هاي سياسي مي توانند در شكلهاي مختلف خبر، تفسير، اظهار نظر، طنز سياسي، كاريكاتور سياسي، تبليغ سياسي و آگهي سياسي ارائه شوند.
بنابراين مي بينيم كه ارتباط همواره پايه تمامي فعاليت هاي بشري بوده است و تحول جامعه بر اثر عوامل مختلفي صورت گرفته كه يكي از جنبه هاي مهم آن تحول ارتباط و موجوديت و رشد كاركردهاي آن است.

وضعيت كمي و كيفي برنامه هاي ديني و مناسبتي سيما همواره مدنظر بسياري از اهالي و بينندگان رسانه ملي بوده و با وجود تلاش هايي كه در جهت بالابردن كيفيت اين قبيل برنامه ها صورت گرفته، بازهم در ارتباط با ساختار و محتواي اين برنامه ها شاهد طرح مشكلاتي از سوي كارشناسان،منتقدان و حتي مديران و برنامه سازان صداوسيما هستيم.
اين برنامه ها كه بنا بر ادعاي برنامه سازان سالهاست كه با مشكل كمبود بودجه (در بخش برنامه هاي تركيبي و ميزگردها ) و مشكل كمبود زمان توليد ( در بخش برنامه هاي نمايشي ) دست وپنجه نرم مي كند، هر ساله با فرارسيدن مناسبت هايي همچون ماه رمضان حجم انبوهي از آنتن شبكه ها را به خود اختصاص مي دهد.
به گزارش ايسنا، اهميت ارتقاي كمي و كيفي برنامه هاي ديني در رسانه ملي به حدي است كه رئيس سازمان صداوسيما در روزهاي نخستين مهرماه ۸۴ و در آستانه ي ماه مبارك رمضان از توليد برنامه هاي ارزشمند و فاخر با هدف ارتقاي سطح بينش اعتقادي و ديني مردم به عنوان اولويت هاي رسانه ملي ياد كرد.
عزت الله ضرغامي از مديران و برنامه سازان رسانه ملي درخواست كرد تا معارف ديني را به صحيح ترين شكل در قالب برنامه هاي متنوع به مردم ارائه و با افزايش زمان پخش اين گونه برنامه ها نقش خود را به خوبي ايفا كنند.
در همين ارتباط احمد ميراعلايي خواهان ورود مراجع ديني در عرصه تلويزيون و سينما شده و مي گويد: هرچقدر مراجع از اين عرصه دورتر باشند، دشمن نزديكتر مي شود و آزادي عمل بيشتري مي يابد.
اين تهيه كننده با اشاره به ضرورت تبيين درست ارزش هاي ديني از سوي رسانه ملي تصريح مي كند: به علت برنامه ريزي نارست پس از گذشت ۲۷ سال از پيروزي انقلاب، هنوز در قالب برنامه هاي مذهبي، ارزش هايي چون نماز و روزه به خوبي به مخاطبان معرفي نشده  است ! به گفته ميراعلايي بهره گيري از شيوه هاي غيرمستقيم براي برنامه سازي ديني موثرتر است. مدير گروه معارف شبكه سراسري صدا نيز اوج برنامه هاي ماه مبارك رمضان خصوصا در راديو را در ويژه برنامه هاي سحر متجلي مي داند.
حجت الاسلام عبدالله گودرزي  در گفت وگو با ايسنا، مي افزايد: تعداد بيشتر مخاطبان راديو به نسبت تلويزيون در ساعت هاي ويژه سحر يكي از مزاياي اين رسانه است. بنابراين بايد دقت لازم در ساخت برنامه هاي اين بخش صورت گيرد.يك سردبير برنامه معارفي راديو نيز شناخت ظرفيت  رسانه  در انتقال معارف ديني و آگاهي از تفاوت آن با منبر و تجربه كردن قالب هاي مختلف در بيان اين گونه مطالب و بررسي بازخورد آن از سوي مخاطب را در برنامه سازي برنامه هاي معارفي صدا و سيما ضروري مي داند.
يامين پور همچنين با بيان اين كه از هنر به معناي واقع كلمه در بسط معارف ديني در راديو و تلويزيون استفاده نشده است مي افزايد: بسياري از اوقات نخستين چيزي كه از انتقال معارف ديني به ذهن مي رسد صريح و رك به نمايش گذاشته مي شود.
به گزارش ايسنا ، تهيه كننده برنامه ي تلويزيوني «جزرومد» نيز معتقد است: ساختن برنامه ها ي مذهبي بدون تحقيق، مثل آب در هاون كوبيدن است و انجام پژوهش براي برنامه هاي اين چنيني ضروري است.
علي زاهدي درباره چگونگي جلوگيري از ورود خرافات در برنامه هاي مذهبي اظهار مي كند: عدم استفاده از كارشناسان مذهبي خوب، يكي از مشكلات برنامه هاي مذهبي است. وي با تاكيد بر ضرورت متفاوت بودن برنامه هاي مذهبي، تصريح مي كند: اگر ضرورتي براي ساخت برنامه هاي مذهبي وجود دارد، اين آثار تلويزيوني بايد جذابيت بيشتر هم داشته باشند و با برخورداري از فرهنگ و معارف اسلامي در اجرا متفاوت باشد.
مدير گروه معارف شبكه سراسري صدا، استفاده از نيروهاي خلاق و خوش فكر، كارآمد و به روزكردن برنامه ها، بسته بندي پيام هاي ديني در بسته هاي مناسب و دقت و تامل بيشتر در ارائه يك برنامه مذهبي معارفي را ضروري مي داند.
حجت الاسلام حجت الله بيات، از تشابه نسبتا زياد برنامه هاي معارفي شبكه هاي مختلف صدا و سيما با يكديگر انتقاد مي كندو مي افزايد: سطوح و قالب برنامه هاي معارفي و ديني به درستي و بر اساس تعريف و ماموريت شبكه ها و مخاطبان آن ها برنامه ريزي و تنظيم نمي شود. جواد هاشمي بازيگر مي گويد: استفاده از مشاور ديني در كنار نويسنده در برنامه هاي مذهبي ضروري است و موجب نگارش فيلمنامه با ديدي عالمانه تر و دقيق تر مي شود.وي مي ا فزايد: با انجام اين كار علاوه بر جلوگيري از ورود خرافات در متن برنامه، اثر با مميزي مواجه نمي شود.
هاشمي با اشاره به كارهاي مذهبي ساخته شده اظهار مي كند: بسياري از كارهاي توليدشده، توانسته است، مايه هاي مثبت و اثرگذار داشته باشد البته خيلي وقتها هم اينطور نبوده است. بايد با بهره گيري از موضوعهاي متنوع مذهبي و آموزه هاي ارزشي آثار خوبي را خلق كرد.
به گزارش ايسنا يك عضو كميسيون فرهنگي مجلس در خصوص برنامه هاي اين روزها گفته است كه صدا و سيما بايد داراي بار علمي بيشتري در مورد موضوعات متفاوت مذهبي و ديني باشد.
اميررضا خادم تصريح مي كند: گاه شاهديم كه صدا و سيما در برخي از مراسم از جمله عاشورا، تاسوعا و شب هاي قدر كه مردم به صورت طبيعي شركت مي كنند تنها با پخش مستقيم آن از شبكه هاي مختلف سعي در پر كردن برنامه هاي تلويزيون دارد.