كساني كه به زهرآگين ترين نوع ويروس آنفلوانزاي مرغي يعني H5N1 مبتلا شوند، ممكن است دچار بيماري هاي خطرناكي شوند، مانند سينه پهلوي ويروسي و اختلال تنفسي شديد كه شايع ترين عامل مرگ بر اثر آنفلوانزاي مرغي است. هر قرن سه يا چهار بار بيماري آنفلوانزا در سراسر جهان شايع مي شود و جان ميليون ها نفر را مي گيرد
شيوع گونه اي مرگبار از آنفلوآنزاي مرغي در سراسر جهان تا به حال به مرگ صدها ميليون مرغ و ۶۰ نفر در آسيا انجاميده است. انتشار گونه H5N1 آنفلوآنزاي مرغي از سال ۲۰۰۳ از كره جنوبي آغاز شد. اكنون كشورهاي مختلفي از قبيل چين، ويتنام، روسيه، روماني و تركيه وجود اين بيماري را در صنعت مرغداري كشورشان تأييد كرده اند. به نظر مي رسد حركت پرندگان مهاجر در سفرهاي فصلي از قاره اي به قاره اي ديگر، محتمل ترين عامل گسترش جهاني اين بيماري است. مقامات اتحاديه اروپا براي بررسي اقدامات لازم براي مقابله با اين بيماري خطرناك كه مي تواند صنعت مرغداري را نابود كند يا پس از جهش، به صورت يك ويروس انساني درآيد، چند نشست برگزار كرده اند. در آلمان و اتريش به مرغداري ها دستور داده شده است از خروج مرغ ها و ورود آنها به فضاي باز جلوگيري شود. دولت بوش هم قرار است گزارش مهمي را در مورد طرح اضطراري مقابله با شيوع آنفلوآنزا منتشر كند. كانادا نيز به زودي ميزبان نشستي بين المللي براي هماهنگي تلاش هاي جهاني براي مقابله با اين بيماري خطرناك خواهد بود. هر چقدر كه احتمال بروز آنفلوآنزا در ميان ماكيان بيشتر شود، احتمال جهش ويروس و تبديل آن به ويروسي كه به راحتي بين انسان ها منتقل شود يا تركيب آن با گونه اي موجود از ويروس آنفلوآنزاي انساني، مي تواند فاجعه اي انساني در ابعاد جهاني پديد آورد. چنين دگرگوني مرگباري به خصوص در كشورهاي فقير محتمل است كه نظام بهداشتي و نظارتي آن ضعيف تر است و شمار بيشتري از مردم در مجاورت ماكيان و ساير دام ها زندگي مي كنند. دانشمندان معتقدند H5N1 ويروس مستعدي براي تبديل به گونه انساني است، چون به سرعت جهش پيدا مي كند و به جذب ژن از ويروس هاي ساير گونه هاي جانوري گرايش دارد. كشورهاي فقير بايد ضمن تقويت اقدامات بهداشتي، صندوق مالي جهت جبران خسارت مرغداراني كه به كشتار مرغ ها ناچار مي شوند، ايجاد كنند. در اين حال، كميسيون اروپا از ۲۵ كشور عضو خواسته است داروهاي ضد اين ويروس را ذخيره كنند. سازمان بهداشت جهاني نيز از همه كشورها درخواست كرده است طرح هاي اضطراري براي مقابله با انتشار بيماري تدوين كنند. شيوع بيماري سارس در سال ۲۰۰۳ در آسيا با حدود ۸۰۰۰ مورد ابتلا همراه بود. حدود يك دهم از مبتلايان به اين بيماري تنفسي جان باختند. اين بيماري حدود ۶۰ ميليارد دلار به اقتصاد كشورهاي جنوب شرق آسيا به خصوص بخش گردشگري لطمه زد. شيوع آنفلوآنزاي انساني مي تواند فشار زيادي به نظام بهداشتي كشورها وارد كند. چه بسا براي جلوگيري از گسترش ويروس، تعطيلي مدارس و ممنوعيت گردهمايي هاي بزرگ ضروري باشد. در كوتاه مدت بايد داروهاي ضد ويروس در كشورهاي داراي توان مالي ذخيره شود. توليد واكسن ضد ويروس هاي جديد آنفلوانزاي انساني چند ماه طول مي كشد. در دراز مدت يعني پنج تا ده سال آينده، ممكن است وضع تغيير كند، يعني بعيد نيست كه واكسني براي انواع قديمي و جديد ويروس آنفلوانزا توليد شود. اما تا آن زمان تمام كشورها بايد خود را براي مقابله با بدترين وضع آماده كنند.
|
|
|
چگونگي عملكرد ويروس هاي آنفلوانزا
ويروس ها استاد انتقال بين انواع گونه هاي جانوري هستند. آنها اغلب مي توانند با جهش سريع و كسب ماده ژنتيك ساير ويروس ها، از جانوران به انسان انتقال يابند. گاهي مانند بيماري تب نيل غربي، اين انتقال از طريق يك ميزبان ميانجي مانند پشه رخ مي دهد. اما ويروس مي تواند مستقيماً نيز منتقل شود.
سال هاي دهه ۱۹۸۰ فهرست بيماري هايي كه مستقيماً از جانوران به انسان منتقل شده اند، به سرعت افزايش يافته و شامل مواردي همچون سارس و اين اواخر آنفلوانزاي مرغي كه آنفلوانزاي پرنده نيز خوانده مي شود. به غير از ايدز، شايد هيچكدام از اين بيماري ها نتواند به اندازه آنفلوانزاي مرغي به انسان لطمه بزند.
در انسان، آنفلوانزاي مرغي مانند آنفلوانزاي معمولي با تب، سرفه، گلودرد و درد ماهيچه شروع مي شود، اما ممكن است به وضعيت هاي تهديد كننده زندگي بينجامد. در اوايل سال ،۲۰۰۵ كارشناسان بهداشت در مورد خطر بالقوه بروز بيماري آنفلوانزاي مرغي هشدار دادند. بدترين حالت شيوع جهاني اين بيماري به مانند سال هاي ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ است كه دست كم جان ۲۰ ميليون نفر در جهان را گرفت. در اين حال، پژوهشگران روي راه هاي پيشگيري يا جلوگيري از شيوع اين بيماري كار مي كنند.
علائم و نشانه ها
ويروس هاي آنفلوانزاي مرغي پيچيده و داراي زيرگونه ها و گونه هايي است كه با هم تفاوت زيادي دارند. اما به طور كلي اين ويروس ها را به دو دسته داراي امكان بيماري زايي اندك يا بيماري زايي بالا تقسيم مي كنند. در بين پرندگان، تأثيرات ويروس هاي كم بيماري زا معمولاً اندك است و شامل مواردي همچون به هم ريختگي پرها يا كاهش توليد تخم مي شود. اما انواع بيماري زاي شديد باعث بيماري سخت و علائمي همچون ناراحتي تنفسي مي شود. تقريباً ۱۰۰ درصد موارد ابتلا به مرگ مي انجامد. در برخي موارد مرغ و خروس ها در همان روز پيدا شدن علائم مي ميرند.
دانشمندان هنوز نمي دانند چگونه اين زيرگونه هاي ويروس ها بر انسان تأثير مي گذارد، اما به نظر مي رسد ويروس هاي بيماري زاي شديد سخت ترين موارد بيماري و بيشترين تعداد مرگ را در انسان و جانوران ايجاد مي كنند. با وجودي كه دوره نهفته ماندن ويروس آنفلوانزاي مرغي در انسان هنوز دقيقاً معلوم نيست، اما به نظر مي رسد بيماري حدود يك تا پنج روز پس از در برابر ويروس قرار گرفتن، بروز مي كند. گاهي اوقات تنها نشانه بيماري عفونت نسبتاً خفيف چشم است. اما اغلب، علائم و نشانه هاي آنفلوانزاي مرغي مانند علائم آنفلوانزاي معمولي است، يعني سرفه، تب، گلودرد و درد ماهيچه ها.
كساني كه به زهرآگين ترين نوع ويروس آنفلوانزاي مرغي يعني H5N1 مبتلا شوند، ممكن است دچار بيماري هاي خطرناكي شوند، مانند سينه پهلوي ويروسي و اختلال تنفسي شديد كه شايع ترين عامل مرگ بر اثر آنفلوانزاي مرغي است. هر قرن سه يا چهار بار، بيماري آنفلوانزا در سراسر جهان شايع مي شود و جان ميليون ها نفر را مي گيرد. توانايي ويروس آنفلوانزاي مرغي براي ايجاد آسيب در اين مقياس گسترده، ناشي از خاصيت اين ويروس براي تغيير سريع و غيرمنتظره است كه باعث مي شود بهترين واكسن ها هم از آن عقب بمانند و دستگاه ايمني زير فشار شديد قرار بگيرد.
الفباي ويروس هاي آنفلوانزا
ويروس هاي آنفلوانزا برحسب ساختار به سه دسته A، B و C تقسيم مي شوند. نوع A عامل شيوع مرگبار آنفلوانزا است، اما نوع B باعث شيوع بيماري در مقياس كوچكتر مي شود. علائم و نوع C خفيف تر است. آنفلوانزاي نوع A و B فقط در انسان يافت مي شود.
ويروس هاي A آنفلوانزا براساس دو پروتئين سطحي زير به زير گونه هايي دسته بندي مي شود. هماگلوتينين (HA) و نورامينيداز(NA). پانزده زير گونه HA و نه زير گونه NA وجود دارد، اما اين زيرگونه ها مي توانند با هم تركيب شده و زيرگونه هاي بيشتري را تشكيل دهند. مثلاً زيرگونه هاي H1N1، H1N2، H1N3 معمولاً باعث آنفلوانزا در انسان مي شوند، در حالي كه H7N7، H3N8 باعث بيماري در اسب مي شود. دست كم ۱۵ زيرگونه پرندگان را بيمار مي كند كه زهرآگين ترين آن H5N1 است. ويروس هاي آنفلوانزاي A نيز به گونه هايي تقسيم مي شود كه دائماً در حال تكامل است. همين خاصيت و تغيير ساختار ژنتيك و معاوضه ژن هاست كه باعث مي شود اين بيماري غيرقابل پيش بيني و مرگبار باشد.
انسان چگونه آنفلوانزاي مرغي مي گيرد؟
پرندگان آبي مهاجر به خصوص اردك ناقل ويروس هاي اين بيماري هستند. اين پرندگان كه اغلب به رغم انتقال ويروس بيمار نمي شوند، آلودگي را به ساير گونه هاي جانوري به خصوص مرغ و خروس و بوقلمون منتقل مي كند. ويرو س هاي مرغي عموماً انسان را بيمار نمي كند، اما در سال ۱۹۹۷ آنفلوانزاي مرغي در هنگ كنگ ۱۸ نفر را مبتلا كرد كه شش نفرشان مردند. از آن زمان مواردي از آنفلوانزاي مرغي در انسان از هلند، كانادا و سراسر آسيا گزارش شده است. بيشترين افراد با مرغ هاي آلوده يا مكان هاي آلوده در تماس بوده اند. اغلب انتقال ويروس از جانوران به انسان در مناطقي صورت مي گيرد كه انسان در مجاورت مرغ و خروس و خوك زندگي مي كند. خوك مي تواند به راحتي به ويروس انساني و جانوري آنفلوانزا آلوده شود. اما بيشترين انتقال ويروس به انسان از طريق مرغ و خروس صورت مي گيرد. انتقال مستقيم ويروس از پرندگان به انسان چنين مسيري را طي مي كند: پرندگان آبي مهاجر كه ناقل طبيعي ويروس آنفلوانزاي مرغي هستند، ويروس را از طريق فضله، آب دهان، ترشحات بيني دفع مي كنند. ويروس از طريق آب، غذا يا خاك به مرغ و خروس ها و بوقلمون انتقال مي يابد. تنفس ويروس از طريق ذرات هوا نيز مي تواند اين ماكيان را مبتلا كند. گرما ويروس را نابود مي كند، اما در دماي پايين ، ويروس به حيات خود ادامه مي دهد. بازارهاي سرباز كه تخم مرغ و گوشت مرغ در شرايط غيربهداشتي فروخته مي شود، بهترين نقطه براي انتقال ويروس در جامعه انساني است. در هر نقطه اي از اين خط سير، انسان مي تواند با تماس با مرغ آلوده يا سطح آلوده مبتلا شود.
در شيوع فعلي، دو زيرگونه ويروس آنفلوانزاي A خطرناك بوده است: H7N7 وH5N1. زيرگونه دوم به خصوص به اين دلايل نگران كننده است: انتقال مستقيم، شدت زهرآگيني (حدود ۱۰۰ درصد پرندگان و ۵۰ درصد انسان هاي مبتلا از بين مي روند.)، انتشار سريع وتركيب پذيري ژنتيك (اين ويروس مي تواند به راحتي با يك زيرگونه ويروس آنفلوانزاي انساني تركيب و ويروس جديد مرگباري توليد كند.)
عوامل خطرزا
بزرگترين عامل خطرزاي ابتلا به آنفلوانزاي مرغي تماس با مرغ هاي بيمار يا سطوح آلوده به پر، آب دهان يا فضله آنهاست. سازمان بهداشت جهاني موارد معدودي از انتقال انسان به انسان اين ويروس را نيز گزارش كرده است. اما در حال حاضر انتقال از مرغ هاي آلوده بزرگترين خطر است. به نظر مي رسد بچه ها در معرض بيشترين خطر باشند. در عين حال هزاران نفر از كساني كه در كار كشتار مرغ هاي بيمار فعال بوده اند، به آن مبتلا نشده اند.
در صورت بروز علائم آنفلوانزا، از جمله تب، سرفه و كوفتگي بدن، شخص بايد به سرعت به پزشك مراجعه كند. اگر اين اتفاق پس از سفر به نقطه اي از جهان رخ داده است كه آنفلوانزاي مرغي شايع شده است، به پزشك حتماً اطلاع دهيد. پزشك مي تواند با انجام آزمايش هايي به سرعت ويروس آنفلوانزا را شناسايي كند اما اين آزمايش ها نمي تواند ويروس هاي آنفلوانزاي مرغي و ساير ويروس هايA را از هم تشخيص دهد. بيشتر افراد مبتلا به آنفلوانزاي مرغي داراي علائم و نشانه هاي آنفلوانزاي معمولي هستند. برخي دچار بيماري هاي خطرناكي مانند سينه پهلوي ويروسي و اختلال تنفسي شديد مي شوند. در اين حالت كيسه هاي هواي داخل شش پر از مايع مي شود. اما مهمترين خطر آنفلوانزاي مرغي يعني ظهور گونه اي ويروس جديد كه به سادگي از شخصي به شخص منتقل شود، هنوز در حد گمانه زني است. اگر شخصي هم زمان به آنفلوانزاي انساني و مرغي مبتلا شود، تركيب مواد ژنتيك اين دو نوع مي تواند زيرگونه كاملاً جديدي را با غلبه مواد ژنتيك انساني توليد كند. در اين صورت، ويروس بيمار همه گيري به وجود خواهد آمد كه بدليل نبود مصونيت طبيعي در انسان بسيار مرگبار خواهد بود.
در حال حاضر گزينه درماني اصلي داروي Tamiflu است كه از خروج ويروس از سلول ميزبان جلوگيري مي كند. هنوز معلوم نيست اين دارو چقدر در برابر ويروس H5N1 كارآمد خواهد بود. ممكن است اين ويروس خيلي سريع به آن مقاوم شود. مهمتر آنكه مصرف اين دارو را بايد تا دو روز پس از بروز علائم آغاز كرد. به علاوه اين دارو گران قيمت است.
پيشگيري
تلاش بين المللي براي جلوگيري از انتشار آنفلوانزاي مرغي چند وجه دارد و تأكيد اصلي آن بر بهداشت مرغ و انسان است. از جمله اقدامات لازم براي كنترل انتشار ويروس در ميان ماكيان مي تواند از اينها نام برد:
* كشتار: از سال ۱۹۹۷ كه اولين موارد آنفلوانزاي مرغي در انسان مشاهده شد، صدها ميليون پرنده بيمار نابود شده است. در بسياري موارد، مرغداري ها قرنطينه شده است. سازمان بهداشت جهاني اين رويكرد را اولين خط دفاع در برابر ويروس مي داند، هر چند كه اين كشتارها به صورت سوزاندن يا دفن زنده ماكيان بوده است.
* برنامه هاي نظارت: در برخي كشورها برنامه هاي مايه كوبي گسترده و اقدامات ضد قاچاق ماكيان اجرا شده است.
* ممنوعيت واردات مرغ: برخي كشورها واردات مرغ يا تخم مرغ را از مناطق آلوده جهان ممنوع يا محدود كرده اند. مثلاً در سال ،۲۰۰۴ آمريكا واردات مرغ را از بيشتر كشورهاي آسيايي ممنوع كرد.
توصيه هايي براي مسافران
- از تماس باپرندگان و مرغ بپرهيزيد.
- از حضور در بازارهاي سر باز خودداري كنيد.
- دست ها را خوب بشوئيد.
- مواظب بچه ها باشيد.
- از مواد غذايي حاوي تخم مرغ خام مانند مايونز، بستني و غيره دوري كنيد. تا به حال گزارشي از انتقال ويروس آنفلوانزاي مرغي به انسان بر اثر خوردن گوشت مرغ گزارش نشده است. از آنجايي كه حرارت ويروس آنفلوانزاي مرغي را از بين مي برد، مقامات سازمان بهداشت جهاني گوشت مرغ پخته را تهديدي براي بهداشت نمي دانند. با اين حال بهتر است به هنگام تهيه غذا از گوشت مرغ، احتياط لازم را به كار گرفت، از جمله اينكه مرغ را خوب بشوئيد و سپس خوب بپزيد.
