Hamshahri Newspaper

ناصر نادري
آنچه در اين نوشتار آمده است، نگاهي گذرا به بايسته ها و ضرورت هاي آموزش و پرورش امروز ايران است؛ نهادي كه مي تواند بيشترين تأثير را در ايجاد نشانگرهاي توسعه انساني (اميد به زندگي، سطح آموزش و سطح زندگي) داشته باشد. مبناي ارايه اين موارد، برداشت ها، مطالعات و تجربه هاي شخصي نويسنده است؛ گرچه براي پرداخت هريك از موضوعات، قطعاً جاي تأمل و پژوهش عميق تر احساس مي شود، اما همين مقدار نيز براي مخاطبان اصلي اين نوشته (مديران و برنامه ريزان آموزش و پرورش و فرهنگيان) مفيد خواهد بود.
ناصر نادري، مؤلف اين مقاله، از كارشناسان آموزش و پرورش و از فعالان حوزه ادبيات كودك و نوجوان، به ويژه در زمينه ادبيات ديني و تاريخي است.
۱- ايجاد تفكر راهبردي (استراتژيك) و آينده گرايانه در برنامه ريزي ها
ماهيت آموزش و پرورش كه يكي از حوزه هاي اثرگذار و بنيادين فرهنگ هر كشور است، يك ماهيت «آينده گرايانه» است. لذا هرگونه برنامه ريزي و طراحي در اين نهاد، بايد مبتني بر نگرش سيستمي و جامع و لحاظ عوامل اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي باشد و در مراحل تكوين و پيرايش طرح ها، همراه با مطالعه عميق و بهره مندي از تجربه هاي گذشته، رعايت اصول علمي و يافته هاي نوين، تأمين منابع (انساني و فيزيكي) بايد با «واقع بيني» و «تحليل علمي» اقدام كرد. خصوصاً در دنياي معاصر، براي مديريت پديده «جهاني شدن» پيش بيني چالش هاي آينده ايران و جهان، براساس مطالعات دائمي، بهره مندي از عقلانيت و اتخاذ راهبردهاي منطقي، بسيار ضروري به نظر مي رسد. در اين مسير، استقرار مباني نظري و فلسفي صحيح، نظارت بر طراحي استانداردها، استقرار استانداردها، كنترل عملكردها بر مبناي مديريت «كارايي محور» ، در چارچوب «برنامه جامع يا سند ملي آموزش و پرورش» از بنيادي ترين اقدامات اين حوزه خواهد بود.بديهي است برخورد با هر طرح و برنامه- ايجابي يا سلبي- در آموزش و پرورش، اگر بدون تأمل و تعمق و نگاه آينده گرايانه و تفكر راهبردي صورت پذيرد، قطعاً آسيب زا و خطرآفرين خواهد بود. شتابزدگي، سطحي انگاري و نگاه افراطي يا تفريطي- به ويژه از روزنه تنگ و تيز سياست- باعث آشفتگي اوضاع در آموزش و پرورش و فرصت سوزي خواهد شد در اين ميان، نقش حياتي «شوراي عالي آموزش و پرورش» ، نقش بي بديلي است. اگر اين شورا، با جذب كارشناسان و متخصصان شايسته و با طراحي ساختار مطلوب و ايجاد كميته هاي كاري، بنابه ضرورت هاي عصر حاضر، به نقش سازنده خود بپردازد. در طراحي برنامه ريزي راهبردي (استراتژيك) آموزش و پرورش بيشترين تأثير را خواهد داشت.بديهي است در چارچوب طراحي اين سند ملي، توجه به رويكردهاي اساسي و فلسفه آموزش و پرورش و اهداف آن، شرايط اقتصادي و تجاري، اجتماعي و فرهنگي و سياسي (داخلي و خارجي)، نگرش هاي فناورانه و ارتقاي تكنولوژي، ارتقاي منابع انساني و آموزش و توسعه مديريت علمي نوين و... از مؤلفه هاي اساسي قلمداد خواهد شد. براي مثال، در طراحي ساختار جديد «معاونت تربيتي» ، بايد همراه با واقع بيني و تحليل علمي و جامع، تجربه هاي گذشتگان و ملاحظات دنياي امروز و پديده هاي تربيتي آن، با ديدگاه علمي و تفكر و راهبردي و بدور از بدبيني و خوشبيني و بر مبناي نگاه متعادل علمي و ارزشي اقدام كرد.
۲- تحقق شايسته سالاري بر مبناي ايجاد «بانك اطلاعات منابع انساني» و اصلاح سيستم مديريت
در دنياي امروز، اقدام به هر تحول و دگرگوني و طراحي برنامه كوتاه مدت يا ميان مدت، نياز به شناخت دقيق از «وضعيت موجود» دارد تا طي فرايندي حسابگرانه به «وضعيت مطلوب» دست يافت.متأسفانه بخش عمده اي از منابع انساني و قابليت ها و توانايي هاي آنان در آموزش و پرورش از نگاه مديران سطوح بالاي آن دور افتاده است. اگر بناي مديريت كلان بر «شايسته سالاري» و «شايسته گزيني» باشد، بايد «شايسته يابي» به نحو صحيح صورت پذيرد.ايجاد «مركز اطلاعات منابع انساني» ، قدم اول براي بطلان شيوه گزينش مديران بر مبناي «سليقه» و «رابطه» و «باند» است؛ يعني حذف انحصار طلبي (رانت).طراحي و اجراي نظام مديريت شايستگان، بر مبناي اصول راهبردي بهبود مستمر وضعيت سيستم، و اجراي الگوي دقيق برنامه ريزي، سازماندهي، هماهنگي و ارزشيابي در مراحل آن، نقطه عطفي در اصلاح بنيادين و كيفيت بخشي آموزش و پرورش خواهد بود.
۳- ايجاد «بانك استانداردهاي آموزش و پرورش» در آموزه هاي مختلف
تحقق كيفيت در هر سيستم، جز با تطبيق ورودي ها، فرايند و خروجي هاي آن با استانداردها (نشانگرهاي مطلوبيت) استقرار نخواهد يافت و اين در حالي است كه، استاندارد سازي، ابزار بهبود كيفيت و ارتقاء «بهره وري» است. آموزش و پرورش ايران در همه عرصه ها نياز به تعيين و تبيين و پايبندي به «استانداردها» دارد.با اين اقدام ارزشمند، كليه مناسبات و فعاليت ها طبق برنامه اي جامع طراحي خواهد شد و تغيير و دگرگوني در مديران كه از پديده هاي رايج سيستم مديريت است- در كليت برنامه ها (خط مشي و راهبردها) تغييري رخ نخواهد داد.
فرايند استانداردسازي بايد شامل كليه مؤلفه ها، عناصر و اركان آموزش و پرورش: سيستم مديريت در سطوح مختلف، مراكز مديريت پژوهش و طراحي و برنامه ريزي آموزشي، فرايند يادگيري _ ياددهي، آموزش و تربيت معلمان، تجهيزات و فناوري آموزشي، فضاي مدارس، مهارت هاي زندگي و محتواي برنامه درسي و ... گردد. در طراحي استانداردها، بايد علاوه بر تأكيد بر اهداف و ابعاد تاريخي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي كشور، به رعايت اهداف و شرايط منطقه اي و جهاني نيز توجه داشت. در اين مسير، استفاده از تجربه ها و يافته هاي علمي و عملي كشورهاي پيشرفته گاهي مفيد خواهد بود.
۴- ايجاد «سيستم كنترل كيفيت» بر مبناي استانداردهاي تعريف شده
در آموزش و پرورش، خلأ عدم كنترل و نظارت كيفي به خوبي احساس مي شود. اين نياز هم در حوزه هاي ستادي و هم در حوزه هاي ... (اجرايي) وجود دارد. استانداردسازي بدون «ضمانت اجرايي» بي معنا خواهد بود و تأثيري در بهبود وضعيت سيستم نخواهد داشت. ايجاد مركز بهره وري آموزش و پرورش (كنترل كيفيت) در ساختار آموزش و پروش و تطبيق وضعيت عملكرد بخش هاي مختلف با استانداردها و نشانگرهاي مطلوبيت و ترسيم اثربخشي سيستم در ابعاد مختلف، ضروري به نظر مي رسد.
۵- تقويت «مديريت منابع انساني» و تمركز زدايي در وضعيت كلان آموزش و پرورش
مهم ترين قابليت و مؤلفه هر سيستم، منابع انساني آن قلمداد مي شود. اگر منابع انساني، از يادگيري يافته هاي علمي و پژوهشي نوين و رفتار حرفه اي شغلي بهره مند نباشند، به لحاظ رضايت شغلي، انگيزش دروني نداشته باشند و زمينه توسعه علمي و اخلاقي و شغلي آنان فراهم نگردد، قطعاً اهداف كلان سيستم تحقق نخواهد يافت. در اين مسير، بهبود مهارت هاي منابع انساني در حوزه هاي مختلف و ارتقاي سطح دانش و مهارت كاركنان (مديران، معلمان و ..) در قالب برنامه هايي مانند: دوره هاي آموزشي كوتاه مدت و ميان مدت، ايجاد امكان استفاده از منابع آموزشي در حوزه هاي مديريتي آموزشي و برنامه ريزي آموزشي، فرايند يادگيري _ ياددهي، رسانه هاي آموزشي، شناخت تطبيقي سيستم هاي آموزش و پرورش كشورهاي جهان، روان شناسي تربيتي رشد و يادگيري و ... با توجه به نقش شغلي و مسئوليت افراد در آموزش و پرورش، به صورت پيوسته، لازم و ضروري است.
در بخش «انگيزش» علاوه بر تكريم معنوي شخصيت كاركنان آموزش و پرورش و خصوصاً معلمان و مديران، با روش هاي مطلوب، ايجاد سيستم مطلوب براي ارتقاي شغلي، بهبود وضعيت معيشتي، حقوق، درآمد و امور رفاهي (تسهيلات وام، مسكن، امكانان درماني و بهداشتي و ...) و ادامه تحصيل با قواعد منطقي و عادلانه و منصفانه تأكيد مي شود. به نظر مي رسد تا معضلات مربوط به «اقتصاد آموزش و پرورش» به صورت كلان و جدي حاصل نشود، بسياري از گره ها همچنان باقي بماند.
علاوه بر مديريت منابع انساني، ايجاد زمينه تمركززدايي در وضعيت كلان آموزش و پرورش در بهبود سيستم مديريت آموزش و پرورش تأثير غيرقابل انكار خواهد داشت. تفويض اختيارات بيشتر به مراكز آموزش و پرورش استان ها، در پويايي و رشد و بالندگي استان ها تأثير خواهد داشت و تصميم سازي ما را واقع بينانه تر و مطابق با شرايط فرهنگي و سياسي و وضعيت جغرافيايي و بومي استان ها خواهد ساخت. البته در اين تفويض اختيار، بايد در سازماندهي و هدايت كلان و رعايت جنبه هاي مهم فرهنگي و امنيتي و رعايت مصلحت هاي ملي، به منظور جلوگيري از تشتت و آشفتگي مجموعه، توجه جدي داشت. به عبارت ديگر، لازمه اجراي بهينه تمركززدايي، تقويت و تعميق هسته مركزي برنامه ريزي با نگاه علمي، منطقه اي و جهاني است.
۶- تعامل بيشتر با سيستم هاي پيشرفته آموزش و پرورش در جهان، با تأكيد بر ارزش هاي ديني و فرهنگ ملي
بايد پذيرفت كه كشورهاي پيشرفته داراي ايده ها، مباني نظري و تجربه هاي مفيد خصوصاً در بعد «روشي» هستند. اين تجربه ها را بايد از راه هاي مختلف (سفرهاي كاري خارجي، شبكه هاي اينترنت، حضور در مجامع علمي بين المللي، دعوت از صاحبنظران خارجي و تشكيل جلسه ها و كارگاه هاي آموزشي) بدست آورد. البته در همه اين ارتباطات، بايد با برنامه ريزي اصولي و به دور از شيفتگي يا انكار مطلق به صورت واقع بينانه و رعايت اصول ديني و آموزه هاي وحياني و تأكيد بر فرهنگ اصيل ايراني، اقدام كرد. گستره انتقال دانش و تجربه ديگران، بايد شامل كليه اركان علمي و اجرايي آموزش و پرورش باشد.
۷- تجهيز مدارس، ابزار و فناوري آموزشي نوين (IT) و ارتقا دانش و فرهنگ بهره مندي از فناوري آموزشي
گرايش امروز آموزش در جهان، گرايش به آموزش الكترونيك (آموزش مجازي) است. لازمه استفاده از فناوري آموزشي ايجاد زمينه فرهنگي و تغيير در نگرش مديران و معلمان، تحول و ارتقاء سطح دانش و بهبود مهارت ها و توانايي هاي آنان است.
لازمه توسعه در اين حوزه و عدم ايجاد شكاف ديجيتالي در آموزش الكترونيك نسبت به ساير كشورها، ايجاد نگاه سيستمي در مديريت متخصص و آموزش معلمان و مديران به فناوري نوين آموزشي است. با تبديل برنامه مكتوب آموزشي به برنامه آموزشي ديجيتالي (الكترونيكي)، نابرابري آموزشي در مناطق شهري و روستايي از بين مي رود، البته لازمه اجراي آن، ايجاد زيرساخت هاي فني، مخابراتي و مديريتي در كليه استان ها و مراكز آموزشي شهري و روستايي است.
ارتقاء سطح دانش زبان انگليسي از ضرورت هاي امروز است كه برنامه اي خاص را مي طلبد. البته اگر ايجاد بستر آموزش الكترونيك در مدارس و استفاده معقول از رايانه در آموزش و برنامه آموزشي، همراه با بازشناسي و استانداردسازي فضاي مدارس، با توجه به اهداف آموزش و پرورش و نيازهاي متفاوت دانش آموزان و رويكردهاي جديد آموزش و پرورش همچون : خلاقيت و تفكر انتقادي، مشاركت و كار گروهي و ... باشد، اقدامي شايسته تر و ماندگارتر خواهد بود.
ضمن اين كه بهره مندي از فضاي مجازي در آموزش، در عين كاركردهاي مثبت، داراي آسيب هايي خواهد بود. شناسايي تهديدها، خصوصاً در حوزه تهديد هويت فردي و كلي دانش آموزان، كاري مهم و حساس مي باشد.
۸. توليد «برنامه ملي آموزش» با توجه به معيارهاي جهاني و تأكيد بر مباني نظري و فرهنگ بومي كشور
در حوزه آموزش، طراحي و توليد «برنامه ملي آموزش» (نقشه كلي يادگيري _ ياددهي)، با لحاظ عناوين مختلف دروس، در مقاطع، دوره ها و پايه هاي تحصيلي، با لحاظ رسانه هاي متنوع و مكمل آموزشي (كتاب درسي، كتاب آموزشي، كتاب كمك درسي، شبكه آموزش، CD آموزشي، مجله آموزشي و...) و سهم بندي و ارتباط طولي و عرضي آنها، با رعايت اصول ارزشيابي آموزشي، روان شناسي، جامعه شناسي، زيبايي شناسي و اهداف آموزش و پرورش و تفاوت هاي فردي دانش آموزان و... اساسي ترين اقدام است.در اين مسير، ضمن تأكيد بر رويكردهاي تلفيقي و بين رشته اي، مهارت در زندگي و كار در جامعه امروز (زندگي در قرن ۲۱)، استفاده از تجربه هاي جهاني و سيستم هاي مترقي آموزش و پرورش در جهان، نبايد از نيازهاي آتي جامعه در حوزه هاي صنعتي و تجارتي، فرهنگي و سياسي غافل ماند.
بديهي است، بررسي علم تناسب محتواي برنامه درسي _ آموزشي و عناوين برخي رشته هاي تحصيلي با نيازهاي جامعه فعلي و كم توجهي به آموزش و مهارت هاي زندگي در برنامه آموزشي، از نكات مهم اين بخش خواهد بود.
طراحي برنامه ملي آموزش در عصر فناوري اطلاعات و ارتباطات (ICT)، بايد مبتني بر اصول و ويژگيهاي پژوهشي و واقعي باشد؛ اصول همچون تقويت تفكر خلاق و تفكر نقاد، تقويت هويت ملي، تقويت ذوق هنري و زيباشناختي، تأكيد بر استقلال عقلاني و يادگيري مداوم و....
۹ . تأكيد بر «اصل تمركززدايي» در برنامه ها و ايجاد فضاي مشاركت بخش خصوصي به صورت متوازن و با نظارت دقيق
در دنياي امروز، ايجاد فضاي رقابتي در كليه سطوح برنامه ريزي و عمليات در حوزه هاي صنعت، فرهنگ، سياست و... باعث رشد و بالندگي جوامع شده است. در حوزه آموزش و پرورش نيز زمينه و ضرورت بهره مندي از توان بخشي خصوصي بخوبي احساس مي شد. لازمه اجراي اين برنامه، برنامه ريزي دقيق براساس اصولي علمي و اخلاقي و ايجاد زمينه مشاركت فعال و جدي بخش خصوصي، به دور از آفت انحصار طلبي (رانت) و برمبناي صلاحيت و عدالت خواهد بود.
خصوصا در بخش هاي اجرايي، راهي جز اين براي بهبود كاركرد سيستم هاي دولتي باقي نمانده است كه به «حداقل دخالت» و «حداكثر نظارت بينديشند.
۱۰. تعامل بيشتر با خانواده ها در روند آموزش و پرورش
گرچه پيش از اين هم به نقش خانواده ها در شكل گيري شخصيت دانش آموزان تأكيد شده است، اما به نظر مي رسد با توجه به تأثيرگذاري و نقش حساس اين نهاد در روند تعليم و تربيت، بايد بيش از پيش به آن پرداخت و زمينه هاي نقش آفريني فعالتر و ملموس تر آن را فراهم ساخت.
خصوصا با توجه به گرايش سيستم هاي آموزشي دنيا به آموزش و پرورش دوره پيش دبستاني و دگرگوني در شيوه آموزش از شكل سنتي به شكل مجازي و استفاده از رسانه هاي مختلف در فضاي خانواده ها، اين نقش عميق تر و آشكارتر شده است.
۱۱. تعامل بيشتر با رسانه ها و ايجاد فضاي نقد و تفكر نقاد به برنامه هاي آموزش و پرورش
تأثير رسانه ها در عصر اطلاعات، تأثير غيرقابل انكاري است و قطعا يكي از عوامل نشاط و كيفيت بخشي برنامه هاي آموزش و پرورش، تعامل بيشتر آن با رسانه هاست.
ايجاد رويه اعتمادسازي و ارائه گزارش ها و برنامه ها به رسانه ها در ايجاد و تقويت اين فضا تأثير خواهد داشت. استقبال از نقدهاي منصفانه و كاربردي، تقويت روحيه نقدپذيري در مديران و كارشناسان، برگزاري جلسه هاي نقد رخ به رخ خبرنگاران با مديران آموزش و پرورش، توجه جدي به نقش روابط عمومي در لايه هاي مختلف آموزش و پرورش و بهره مندي از ابزار و تكنيك هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي در اين حوزه، به روزرساني سايت هاي مرتبط آموزش و پرورش، بهبود شكل و محتواي نشريه» نگاه «و تبديل آن به روزنامه و ايجاد خبرگزاري آموزش و پرورش و... از برنامه هاي پيشنهادي اين بخش مي باشد.
۱۲. ايجاد فضاهاي مناسب براي فعاليتهاي فرهنگي ، آموزشي، اردويي با برنامه هاي مطلوب
دانش آموزان در فضاهاي غيررسمي، عميق تر و بيشتر مي آموزند. ايجاد فضاهاي اردوگاهي مدرن، پارك _ موزه هاي علمي _ پژوهشي تفريحي، آزمايشگاههاي مجهز، مراكز آموزشي _ پژوهشي در حوزه هاي فني با تجهيزات كافي، موجب گرايش دانش آموزان؛ آموختن مهارتهاي فني و استفاده از توان نهفته آنان در بعد سازندگي شهرهاي كوچك و روستاها مي گردد.
قطعا ترغيب دانش آموزان به نوآوريهاي آموزشي و ايجاد فضاهايي براي شكوفايي استعدادهاي گوناگون آنها (رشد ذهني، معنوي، اخلاقي، هنري، عاطفي و جسمي) موجب آموختن مهارت هاي لازم زندگي و پويايي جنبه هاي شناختي، عاطفي و حركتي _ رفتاري شخصيت آنان مي شود. ضمن اينكه آموزش مهارتهايي كه با تغييرات سريع فناوري و بازار كار سازگار و كارآفرين باشد و دانش آموزان را براي مسئوليت پذيري و خوداشتغالي در جامعه _ كه پيوسته در حال درگرگوني است _ آماده نمايد، باعث تقويت روحيه خودباوري و تحقيق «جامعه پذيري»آنان به نحو شايسته مي گردد.
۱۳. ايجاد موزه و مركز اسناد تاريخي _ پژوهشي آموزش و پرورش و توليد كتابهاي مرجع مناسب
با يك نگاه گسترده، ايجاد «موزه آموزش و پرورش» و مركز تدوين اسناد و مدارك تاريخي _ پژوهشي آن، جهت ثبت تجربه هاي گرانقدر پيشينيان و تدوين «دايرةالمعارف تعليم و تربيت» و نيز توليد مجموعه «پيشكسوتان آموزش و پرورش»، از كارهاي شايسته اي است كه تاكنون مغفول مانده است.
در ضمن، در حوزه توليد كتاب هاي آموزشي، پرداختن به كتابهاي «مرجع» و اساسي در حوزه هاي مختلف دانش ها و علوم، و جايگزين آنها به مجموعه هايي كه در توان توليد بخش خصوصي است، و جلوگيري از كارهاي موازي در مراكز نشر مرتبط با آموزش و پرورش، و سياستگذاري هماهنگ و يكپارچگي اين مراكز، با خط مشي و اهداف روشن، از كارهاي جدي است كه بايد صورت گيرد.
با اين برنامه، از قابليت مراكزي همچون كانون پرورش فكري، انتشارات مدرسه و انتشارات منادي تربيت، به صورت شايسته تري استفاده خواهد شد.
۱۴- سامان بخشي و مديريت پژوهش در آموزش و پرورش
ايجاد مراكز و مؤسسه هاي پژوهشي در برخي معاونت ها، باعث ايجاد رويه هاي موازي و تكراري پژوهشي و نيز كارآمدي و غيراثربخشي پژوهش در كلان آموزش و پرورش شده است.
ضمن اين كه برخي پژوهش ها از چالش ها و مشكلات متن آموزش و پرورش، فاصله دارد و در مطلوب سازي مستقيم آن، تأثيري ندارد. پررنگ ساختن نقش شوراي عالي آموزش و پرورش، تقويت پژوهشكده تعليم و تربيت، تقويت بنيه علمي و تئوريك كارشناسان (در عين ايجاد ارتباط و تعامل بيشتر آنان با بدنه اجرايي)، تأسيس كتابخانه تخصصي آموزش و پرورش، برگزاري نشست هاي علمي- كاربردي پويا و منظم، ايجاد «هفته تفكر» و «هفته نقد» در آموزش و پرورش، توليد كتاب شناسي آموزش و پرورش (معرفي توصيفي كتابهاي مرتبط با حوزه آموزش و پرورش) و مقاله شناسي آموزش و پرورش (معرفي توصيفي مقاله هاي مرتبط با آموزش و پرورش) براي استفاده مديران و كارشناسان و نظارت و كنترل بر كاربست پژوهش ها در عمليات و فرآيند عملكرد مديران و كارشناسان، از كارهاي مفيد اين حوزه خواهد بود.
۱۵- مديريت بحران «كنكور»
موفقيت در آزمون ورودي دانشگاهها (كنكور) چنان تأثيري در ذهن جوانان گذاشته است كه باعث سوگيري كليه فعاليتهاي اين نسل در كانال تنگ تست و آموزش هاي قالبي و حافظه مدارانه شده است. گويي ساير آموزه ها و برنامه ها، كلاً به فراموشي سپرده شده است و حجم فراواني از انرژي، بودجه، زمان و ساير سرمايه هاي ملي، بيهوده صرف مي شود.
كنكور، باعث تقويت روحيه تجارت علم در مراكز آموزشي و ايجاد پديده «اقتصاد كنكور» در آموزشگاه هاي كنكور و رخ نمايي غول ناشران سودجويي شده است كه آثارشان عمدتاً از يادگيري خلاق و مطابق با اهداف كيفي آموزش و پرورش، بهره اي نبرده است.
آسيب شناسي و بازشناسي اثرات روحي- رواني كنكور، شامل بحران هاي فردي همچون افسردگي، نگراني، تنش و استرس، پرخاشگري، نااميدي، اضطراب، احساس حقارت و آسيبهاي اجتماعي و بحران هاي جسمي همچون اعتياد، فرار از خانه و خودكشي، كه نهايتاً منجر به عدم توسعه اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي جامعه مي شود، بيانگر عمق حادثه و بحران كنكور است.
لذا براي مديريت بحران كنكور، بايد ضمن تعامل جدي با سيستم وزارت آموزش عالي و تأكيد بر نقش اساسي آموزش و پرورش در تربيت و رشد نسل جوان فعال و كارآمد جامعه، به بررسي و ارزيابي كيفيت برون دادهاي آموزش و پرورش به لحاظ جنبه هاي دانشي، نگرشي و مهارتي و انتقال ارزشهاي فرهنگي و ديني و پايبندي آنان به آموزه هاي ديني و اخلاقي پرداخت.
ضمن اين كه، بايد به تقويت و توسعه رشته هاي فني- حرفه اي (بازار كار)، توجه به توسعه نظام اقتصادي و تقويت نقش توليدي در جامعه (تقاضاي جامعه) و توجه به فعاليتهاي علمي و فني و مهارتي دوران تحصيل و نتايج آزمون هاي پژوهشي و تحقيقي در اين دوران، نگاه ويژه داشت.
۱۶- پرورش شخصيت دانش آموزان بر اساس برنامه جامع پرورشي
دانش آموزان به لحاظ جنبه هاي روان شناختي، ورزشي (تندرستي) و بهداشت جسم، نياز به توجه دارند. طراحي «شناسنامه رسته شخصيت دانش آموزان» ، به صورت فردي و در مقاطع مختلف آموزشي و ارائه مشاوره هاي مناسب پرورشي و آموزشي، بنا به ضرورت و با رعايت نيازهاي فردي و بومي و اجتماعي و فرهنگي آنان، از اقدام هاي ضروري است.
تأمل در چالش هاي امروز جهان، در حوزه بهداشت (ايدز)، بحران خانواده (طلاق)، تبهكاري (مواد مخدر)، فقر معنوي (تز جدايي دين از زندگي) و فناوري اطلاعات (اينترنت و ماهواره) و ايجاد آسيب در فرهنگ ملي و ارزشهاي بومي جوامع، بيانگر ضرورت برنامه ريزي اصولي و بنيادين در اين حوزه است.
جلوگيري از فعاليتهاي سازمان هاي موازي در حوزه پرورش شخصيت دانش آموزان، پرهيز از هرگونه سطحي انگاري و شعارزدگي، تعريف و تعيين شاخص ها و خصيصه هاي مطلوب در دنياي امروز، همچون دينداري، عقلانيت، قانون مندي، انضباط، سخت كوشي، خلاقيت، حفاظت از محيط زيست، زيبايي شناختي، پژوهش مداري، صلح، بهره وري، رقابت پذيري و ... و طراحي برنامه جامع براي القاء و تفهيم اين شاخص ها و ايجاد «باورپذيري» و «عادت» در دانش آموزان، از اقدامات لازم اين حوزه است.
سرمايه گذاري در تأسيس كتابخانه هاي پويا در مدارس، نمازخانه هاي جذاب، خانه هاي بهداشت، باشگاه هاي ورزشي مجهز، مراكز مشاوره خانواده و دانش آموز، از ابزار مهم در تحقق اين خواسته ها مي باشد.