حسين لطفي
ايران چهارمين توليدكننده بزرگ نفت خام، هشتمين توليد كننده گاز طبيعي و چهارمين صادركننده بزرگ نفت خام و محصولات نفتي در سطح جهان است و همواره نقشي مهم در بازار جهاني انرژي بر عهده دارد. آژانس بين المللي انرژي كه بازوي تحقيقات انرژي سازمان توسعه و همكاري اقتصادي و يكي از مهم ترين نهادهاي بين المللي در زمينه انرژي محسوب مي شود، در گزارش زير به بررسي بخش هاي نفت و گاز ايران طي سه دهه آينده پرداخته است.
ايران با سرمايه گذاري كافي، هم براي افزايش ظرفيت حوزه هاي موجود و هم براي توسعه حوزه هاي جديد كه ظرفيت آنها طي سه دهه آينده به ۸/۲ميليون بشكه در روز خواهد رسيد، مي تواند تا سال ۲۰۳۰ ظرفيت توليد نفت خام خود را به ۸/۶ ميليون بشكه در روز افزايش دهد.
اين در حالي است كه پيش بيني مي شود ايران طي دو دهه آينده بيش از ۴۳ درصد نفت توليدي خود را به مصرف داخلي برساند.
تقاضاي نفت ايران طي ۲۰ سال آينده نسبت به سال ۲۰۰۵ حدود ۵۰ درصد افزايش خواهد يافت و از
۳/۱ ميليون بشكه در روز در سال ۲۰۰۵ به ۳/۲ ميليون بشكه خواهد رسيد، كه در صورت عدم سرمايه گذاري كافي براي افزايش توان توليد، صادرات نفت ايران طي دهه هاي آينده كاهش قابل توجهي خواهد يافت.
پيش بيني مي شود، در صورت فقدان سرمايه گذاري كافي در بخش توليد، توان توليد نفت ايران طي دو دهه آينده به ۴ميليون و۵۳۰ هزار بشكه در روز برسد.
اين در حالي است كه در همين مدت تقاضاي نفت ايران به يك ميليون و ۹۶۰ هزار بشكه در روز خواهد رسيد كه معادل ۲/۴۳ درصد كل نفت توليدي ايران خواهد بود، بنابراين ايران طي ۲۰ سال آينده كمتر از ۵۷ درصد نفت توليدي خود را صادر خواهد كرد.
طي چند سال گذشته ايران تقريباً از ۴ ميليون بشكه نفت توليدي خود ۷/۲ ميليون آن را، كه معادل ۶۷ درصد نفت توليدي مي شده است، صادر و مابقي را صرف مصرف داخلي نموده است. در صورت عدم سرمايه گذاري كافي، توليد نفت ايران طي ۵ سال آينده و تا پايان سال ۲۰۱۰ به ۴ ميليون و۲۰۰ هزار بشكه در روز خواهد رسيد كه ۶/۱ميليون بشكه آن صرف مصرف داخلي و مابقي صادر خواهد شد. طي ۱۵ سال آينده نيز توليد نفت ايران به مرز ۵/۴ ميليون بشكه در روز افزايش خواهد يافت، كه نزديك به ۲ ميليون بشكه آن براي مصرف داخلي و مابقي آن براي صادرات تخصيص خواهد يافت.
در مقابل، آژانس بين المللي انرژي برآورد مي كند در صورت انجام سرمايه گذاري هاي كافي، توان صادرات نفت ايران نيز از سطح فعلي ۸/۲ ميليون بشكه اي تا سال ۲۰۳۰ به ۴/۴ ميليون بشكه در روز افزايش خواهد يافت، كه از ديد آژانس بين المللي انرژي ايران براي نيل به اين هدف نيازمند سرمايه گذاري ۸۰ميليارد دلاري است.
در صورتي كه چنين سرمايه گذاري از سوي ايران انجام نپذيرد، توليد نفت ايران تا سال ۲۰۳۰ فقط به ۹/۴ ميليون بشكه در روز افزايش خواهد يافت و توان صادراتي اين كشور با افزايش قابل توجهي مواجه نخواهد بود. همچنين ايران براي رسيدن به هدف افزايش صادرات گاز طبيعي نيز نيازمند ۸۵ ميليارد دلار سرمايه گذاري است، اين در حالي است كه ايران در حال حاضر سالانه ۳/۲ ميليون متر مكعب گاز وارد مي كند.
در صورت سرمايه گذاري كافي ايران، ظرفيت توليد گاز اين كشور از سطح فعلي۸۰ ميليارد متر مكعب در سال تا سال ۲۰۳۰ به ۲۴۰ ميليارد متر مكعب افزايش خواهد يافت و پيش بيني مي شود صادرات ايران به اروپا و آسيا به سالانه ۶۰ ميليارد متر مكعب برسد.
براساس برآوردهاي آژانس بين المللي انرژي، اگر سرمايه گذاري ۸۵ ميليارد دلاري فوق از سوي ايران صورت نگيرد، توان توليد گاز ايران طي سه دهه آينده فقط ۸۰ ميليارد متر مكعب افزايش خواهد يافت.
آژانس بين المللي انرژي با اذعان بر توان بالقوه بخش نفت و گاز ايران، بر ضرورت و فوريت سرمايه گذاري در اين دو بخش تأكيد دارد: «جذب سرمايه گذاري خارجي، دستيابي به فناوري هاي مدرن، و مديريت اثربخش و كارآي پروژه هاي نفتي مهم ترين عوامل موفقيت ايران در عرصه انرژي جهان خواهند بود.»
براساس برآوردهاي آژانس بين المللي انرژي در حالي كه ظرفيت فعلي توليد نفت ايران ۴ ميليون و ۱۴۹ هزار بشكه در روز است، اين رقم با انجام سرمايه گذاري هاي كافي در سال ۲۰۱۰ به ۴ ميليون و ۴۵۰ هزار بشكه تا سال ۲۰۲۰ به ۵ ميليون و ۵۴۹ هزار بشكه و تا سال ۲۰۳۰ به ۶ ميليون و ۷۵۰ هزار بشكه در روز خواهد رسيد.
براين اساس، انتظار مي رود حوزه هاي نفتي جديد ايران تا سال۲۰۲۰ به بهره برداري برسند و تا آن زمان يك ميليون و۴۲ هزار بشكه در روز بر توان توليد نفت ايران بيفزايند.همچنين پيش بيني مي شود ظرفيت توليد حوزه هاي نفتي جديد ايران تا سال ۲۰۳۰ به ۲ ميليون و ۸۱۶ هزار بشكه در روز برسد، كه تقريباً۴۰درصد كل ظرفيت ۷/۶ ميليون بشكه اي توليد نفت ايران را شامل خواهد شد.
در زمينه حوزه هاي فعلي، آژانس بين المللي انرژي معتقد است حتي در صورت انجام سرمايه گذاري هاي كافي ظرفيت توليد اين حوزه ها طي سه دهه آينده كاهش خواهد يافت.
آژانس بين المللي انرژي برآورد مي كند توان توليد اين حوزه ها با تزريق گاز طبيعي طي ۱۰ تا ۱۵ سال آينده افزايش يابد، اما از آن پس روند نزولي توان توليدي آنها شدت خواهد يافت؛ البته در صورتي كه سرمايه گذاري هاي كلان در اين بخش انجام نگيرد، روند كاهشي توليد نفت اين حوزه ها طي سال هاي نزديك آينده نيز شدت خواهد گرفت.
با اين حال، برآورد مي شود در صورت انجام سرمايه گذاري هاي مناسب، ظرفيت حوزه هاي فعلي نفت ايران از سطح كنوني ۴ ميليون و ۱۴۹ هزار بشكه در روز تا سال ۲۰۱۰ به ۴ميليون و ۴۵۰ هزار بشكه و تا سال ۲۰۲۰ به ۴ ميليون و ۵۰۷ هزار بشكه افزايش يابد، اما تا سال ۲۰۳۰ توان توليد آنها به ۳ ميليون و ۹۳۴ هزار بشكه در روز كاهش خواهد يافت.
بنابر تخمين آژانس بين المللي انرژي، بيشترين كاهش توليد در سه دهه آينده به حوزه نفتي اهواز تعلق دارد، به طوري كه پيش بيني مي شود ظرفيت توليد نفت اين حوزه از سطح فعلي ۷۶۱ هزار بشكه در روز تا سال ۲۰۳۰ به ۴۰۸ هزار بشكه كاهش يابد.
آژانس بين المللي انرژي همچنين كاهش ظرفيت توليد حوزه نفتي دورود را طي مدت فوق ۱۶۵ هزار بشكه در روز، مارون ۱۳۰ هزار بشكه در روز، سروش- نوروز ۱۲۶ هزار بشكه در روز، و گچساران ۱۰ هزار بشكه در روز تخمين زده است.
در مقابل، ظرفيت توليد حوزه پارس جنوبي طي سال هاي آينده افزايش قابل توجهي خواهد يافت و از ۸۷ هزار بشكه در روز كنوني تا سال ۲۰۳۰ به ۴۲۲ هزار بشكه در روز افزايش خواهد يافت، كه ۳۳۵ هزار بشكه رشد مي كند.
همچنين پيش بيني مي شود ظرفيت توليد حوزه نفتي آغاجري تا سال ۲۰۳۰ با رشدي ۲۴۸ هزار بشكه اي از سطح فعلي ۱۵۷ هزار بشكه در روز با ۴۰۵ هزار بشكه در روز افزايش يابد.
آژانس بين المللي انرژي در ادامه اين گزارش مي افزايد: با توجه به اين كه بخش نفت ايران شديداً نيازمند سرمايه گذاري كلان است، اما با توجه به سرعت كند سرمايه گذاري ها و پروژه هاي نفتي به نظر نمي رسد ايران قادر باشد طي سال هاي آينده ظرفيت توليد خود را به طور قابل ملاحظه اي افزايش دهد. براين اساس، شايد مهم ترين وظيفه بخش نفت ايران طي سال هاي آينده حفظ ظرفيت پايدار توليد ۴ ميليون بشكه در روز باشد.
در حالي كه مسئولان نفتي دولت سابق ايران از هدف رسيدن به ظرفيت توليد ۵۵ ميليون بشكه در روز طي پنج سال آينده سخن مي گفتند، شرايط فعلي چاه هاي نفتي ايران و نواقص فني موجود در پروژه هاي نفتي همانند آنچه كه در حوزه هاي سروش- نوروز پيش آمد، نشان مي دهد، هدف اصلي مسئولان فعلي نفت ايران بايد حفظ ظرفيت فعلي۴ميليون بشكه در روز باشد.
با توجه به شرايط فعلي حوزه هاي نفتي ايران، يك نگاه واقع بينانه نشان مي دهد در صورتي كه مسئولان شركت ملي نفت ايران بتوانند سطح توليد نفت ايران را در همين سطح ۴ ميليون بشكه در روز حفظ نمايند، به وظيفه خود عمل كرده باشند.