|
مرور
روانشناسي رشد نوجوان، ديدگاهي تحولي
دوره بلوغ، دوره اي از رشد است كه طي آن انسان از موجودي غيرجنسي به موجودي جنسي تبديل مي شود. دوراني است كه با تغييرات جسماني، تغييرات در ظاهر فرد، گستره انتخابها، نگرش ها و روابط همراه است و به عنوان دوره اي كه با كودكي و نوجواني همپوشي دارد مورد توجه است. و اما، واژه نوجواني از واژه adolescene گرفته شده و به معني «رشد كردن به سوي رسش» است. (هارلوك، ۱۹۶۸). در ميان جوامع بدوي و فرهنگ هاي اوليه و جوامع غيرصنعتي، بلوغ و نوجواني همزمان بودند و كودك زماني كه توان توليد مثل پيدا مي كرد بالغ تلقي مي شد؛ ولي امروزه، واژه نوجواني معناي وسيع تري داشته و دربرگيرنده بلوغ و رسش عاطفي، اجتماعي، ذهني و اخلاقي است.
دير زماني است كه نظريه هاي متعددي از سوي روانشناسان درباره عوامل رشد نوجوان مطرح شده است. تمامي نظريه پردازان معتقدند كه انسان در طول زمان تغيير مي كند و تكامل، ناشي از تغييرات زيستي، روان شناختي و اجتماعي است. نظريه پردازان بر مبناي نگرشي كه نسبت به طبيعت انسان دارند از نظر تأكيد بر سه عامل ذكر شده متفاوتند. برخي از آنها مانند استانلي هال، عوامل زيستي را در رشد مهم مي دانند. گروهي به نقش عمده عوامل زيستي و رواني اهميت مي دهند كه از جمله آنها، مي توان به زيگموند فرويد، آنا فرويد و بلاس اشاره كرد. بعضي از نظريه پردازان از جمله بندورا، ميد و بنديكت، بر نقش عوامل اجتماعي تأكيد مي ورزند. اريكسون تأكيد خود را بر جنبه هاي رواني و اجتماعي مي گذارد و در نهايت، لرنر به عنوان نظريه پرداز معاصر به تعامل عوامل زيستي، رواني و اجتماعي توجه دارد.
يافته هاي پژوهشي پيوندهاي معناداري بين رفتار در دوران نوجواني، كودكي و بزرگسالي نشان داده اند (كلاسن، ايكورن، هان، هنزيك و موسن، ۱۹۸۱؛ الدر، كاسبي، برتن، ۱۹۸۸؛ ليوسن و پسكين، ۱۹۸۰؛ راف، سلز، گلدن، ۱۹۷۲). براي پي بردن به اين پيوندها، پژوهشگران به مطالعات طولي مبادرت مي ورزند كه طي آن مي توانند افراد خاصي را در طول زمان مورد مطالعه قرار دهند. نتايج به ما كمك مي كند تابه ارتباط بين دوره هاي مختلف زندگي پي ببريم. براي مثال، چند مطالعه طولي نشان داده است كه تعداد دوستان محدود و عدم مقبوليت در ميان همسالان در دوران كودكي با ميزان بالاي اختلالات رفتاري در دوران نوجواني و بزرگسالي ارتباط دارد(پاركر و آشر، ۱۹۸۷؛ راف و همكاران، ۱۹۷۲).در عين حال، مطالعات ديگر نشان داده اند كه توانايي برنامه ريزي و انتخاب هاي واقع بينانه طي نوجواني، با موفقيت و ثبات در مراحل ديگر زندگي ارتباط دارد (كلاسن، ۱۹۹۳) يكي از دلايل درك چرايي اين پيوندها، اين است كه نوجواني نه تنها به عنوان يك دوره متمايز رشد، بلكه در عين حال به عنوان دوره اي در دامنه زندگي بايد مورد توجه قرار گيرد.
كمبود منابع معتبر به ويژه در زمينه مباني نظري و پژوهشي رشد در دوره نوجواني، مقوله بسيار مهمي است كه مسئوليت تدريس درس روانشناسي رشد نوجوان در دانشگاه هاي كشور را با دشواري روبه رو مي سازد. ترجمه و تأليف كتاب «روانشناسي رشد نوجوان، ديدگاهي تحولي» از سوي دكتر مهرناز شهرآراي، داراي درجه دكترا در آموزش و پرورش با گرايش روانشناسي رشد از دانشگاه كاليفرنيا در لس آنجلس، در همين راستا، انجام شده است.
اين كتاب از ويژگي هايي برخوردار است كه در ساماندهي مطالب و در نتيجه، يادگيري بهينه بسيار مؤثر است. هر فصل با فهرستي تفصيلي آغاز مي شود. مباني نظري در جدولي خلاصه شده است و چكيده اي از هر فصلي نيز ارائه مي شود.
هدف كتاب، ارائه يك ديدگاه تحولي در روانشناسي نوجوان است. كتاب داراي ۱۳ فصل است كه از نظر مفهومي در چهار مقوله عمده جاي مي گيرند: مباني نظري و خصوصيات جسماني و رواني نوجوان، تأثير عوامل اجتماعي كننده بر رشد نوجوان، مشكلات رفتاري و عاطفي نوجوان و رشد شغلي. مباني نظري رشد نوجوان با تأكيد بر ديدگاه هاي روانكاوي، انسان شناسي فرهنگي، تأثير تفاوتهاي جنسيتي و قومي بر رشد نوجوان، روابط خانواده و تغييرات آن، تعاملات و عواطف، تغييرات اجتماعي، شناختي و روابط والد- كودك از مهم ترين مباحث اين كتاب است.
دوران مدرسه و تأثيرگذاري آن بر روند رشد نوجوان، مقوله بسيار مهمي است كه كمتر از سوي روانشناسان به طوري جدي بررسي شده است. و در فصل دهم اين كتاب، به آن پرداخته شده است. در اين فصل، اثر خصوصيات مدرسه از جمله ابعاد مدرسه، سازمان كلاس براي يادگيري، رفتار معلمان، روحيه و ارزش هاي مدرسه بر رشد يادگيري نوجوان مورد بحث قرار گرفته است.
در سراسر اين كتاب بر تعامل بين فرد و زمينه زندگي او تأكيد شده است. اين گونه تعامل ها مي توانند اثرات مثبت يا منفي بر رشد داشته باشند. در نوجواني دو زمينه مهم كه بر رشد فرد اثر مي گذارند، مدرسه راهنمايي و پس از آن دبيرستان است. تأثير اين عوامل گاه مثبت و گاه منفي است. از طرفي انتقال از دوره ابتدايي به دوره راهنمايي و همچنين انتقال از دوره راهنمايي به دبيرستان گاه با فشارهايي همراه است. اين فشارها، بر حسب شخصيت و موقعيت افراد و همچنين ويژگي هاي مدرسه، پيامدهاي مختلفي را پديد مي آورد
در اين كتاب با هدف بررسي اثرات مدرسه بر رشد نوجوانان، به سه پرسش عمده جواب داده مي شود.
۱- جابجايي در محيط مدرسه براي نوجوانان با چه پيامدهايي همراه است؟
۲- ويژگي هاي مدرسه كه بر ابعاد مختلف رشد نوجوانان اثر مي گذارند كدامند؟
۳- با توجه به چشم انداز رشد فراگير (جامع)، آموزش و پرورش مناسب نوجوانان چيست؟
اين كتاب را انتشارات «نشر علم» در۵۱۰ صفحه و به قيمت ۴۵۰۰ تومان منتشر كرده است.
|
