گروه شهري- اسدالله افلاكي: «عشاير همواره مورد بي توجهي و بي مهري مسئولان و برنامه ريزان بوده اند.» اين جمله اي است كه مهندس حسن ايرانپاك مدير كل «امور تعاوني ها و مشاركت هاي مردمي سازمان امور عشايري ايران»، سخنش را با آن آغاز مي كند.
كمتر از يك ميليون و ۵۰۰هزار نفر از جمعيت كشور را عشاير تشكيل مي دهند، مردماني كه شيوه زندگي و آداب و رسوم شان با ساير اقوام ايراني متفاوت است، تفاوتي كه مي تواند عاملي مؤثر براي جذب گردشگران خارجي باشد و به يكي از منابع ارزآوري تبديل شود كه به دليل بي كفايتي و بي تدبيري مسئولان امور گردشگري كشور طي ساليان هرگز بدان پرداخته نشده است. در بعد داخلي هم به رغم آنكه عشاير يكي از گروه هاي مولد محسوب مي شوند، همواره با مشكلاتي مواجه بوده اند كه ريشه در يكسونگري در برنامه هاي سازمان ها و نهادهاي مرتبط با عشاير دارد. ايرانپاك در اين باره مي گويد: «با آنكه شمار جمعيت عشاير كشور حدود يك ميليون و ۳۰۰ هزار نفر برآورد مي شود اما همين شمار اندك با در اختيار داشتن ۲۵ ميليون واحد دامي، ۲۵ درصد از توليدات گوشت قرمز كشور را به خود اختصاص داده اند. به عبارت ديگر از ۸۰۰ هزار تن گوشت قرمزي كه در كشور توليد مي شود ۲۰۰ هزار تن آن را عشاير توليد مي كنند و توليدات عشايري ۱۰ برابر توليدات جمعيت روستايي است. با اين همه، اين جمعيت كم شمار با توانمندي هايي كه در توليد مواد پروتئيني و صنايع دستي دارند همواره مورد بي مهري مسئولان كشور واقع شده اند.»

يكسونگري در طرح تعادل دام و مرتع
طرح تعادل دام و مرتع به رغم توجيهات سازمان جنگل ها و مراتع، به دليل عدم جامع نگري براي دامداران كشور به خصوص عشاير كوچ نشين مشكلات فراواني را سبب شده است. ايرانپاك معتقد است: «با اجراي اين طرح عشاير به شدت دچار مشكل شده اند چرا كه اين طرح مبتني بر برنامه ريزي منطقي نيست و در تدوين آن مسائل به طور يك طرفه در نظر گرفته شده است. ديدگاه مدافعان اين طرح، حفظ مرتع به هر قيمتي است، اما اينكه عشاير در اين ميان چه مي شوند، در اين طرح جايي ندارد. برنامه ريزي بايد به گونه اي باشد كه هم مرتع حفظ شود هم دام. چطور مي خواهيم در توليد گوشت قرمز به خودكفايي برسيم حال آنكه چاره اي براي مشكلات دام نينديشيده ايم. آيا بدون دام اين هدف قابل دستيابي است؟» وي مي افزايد: «در بحث تعادل دام و مرتع بدون ساماندهي دام و جايگزين مناسب، عرصه مرتع بر عشاير تنگ مي شود به طوري كه در مواردي براي جلوگيري از ورود دام عشاير، نيروي انتظامي وارد عمل مي شود.»

يكجانشيني و اسكان عشاير؛ طرحي بدون برنامه ريزي
در حالي كه مسئولان سازمان جنگل ها و مراتع همزمان با طرح تعادل دام و مرتع، از طرح اسكان عشاير به عنوان مكملي براي دستيابي به اهداف اين طرح ياد مي كنند و بر اجراي آن پاي مي فشارند، اما مدير امور تعاوني ها و مشاركت هاي مردمي سازمان عشاير معتقد است طرح اسكان طرحي است بدون برنامه ريزي براي تغيير شيوه معيشت عشاير كه با شكست مواجه است.
در اين طرح قبل از اينكه مشكل دام عشاير برطرف شود و قبل از آنكه براي علوفه دام و براي معيشت عشاير فكري  شود، مي خواهند او را يكجانشين كنند در حالي كه ابتدا بايد اين مشكلات برطرف شود، چرا كه اگر اين مشكلات وجود نداشته باشد عشاير خود به خود و به طور خودجوش يكجانشين مي شوند.
به اعتقاد وي دو مانع اصلي بر سر راه اسكان عشاير وجود دارد: « نخست اينكه، امور مربوط به عشاير از جمله مرتع،  تأمين علوفه، آموزش هاي عام و تغيير شيوه هاي معيشت عشاير، در اختيار دستگاه هايي است كه به زندگي عشاير اشراف ندارند و ديگر آنكه اعتباري كه براي اين موضوع اختصاص يافته بسيار ناچيز است.»
اسكان عشاير و يكجانشيني آنها بدون توجه به ماهيت زندگي آنها همواره بحث برانگيز بوده است چرا كه پويايي و جاذبه هاي توريستي زندگي عشاير ريشه در شيوه زندگي آنها دارد؛ شيوه اي كه سرشت اين قوم به آن عجين شده و دگرگوني آن مي تواند طومار يكي از جذاب ترين شيوه هاي زندگي را در هم بپيچد. تا آنجا كه طرح اسكان عشاير شديدترين نقدها را در پي داشته و كارشناسان متعددي با اجراي اين طرح نسبت به منسوخ شدن يكي از شيوه هاي كهن زندگي هشدار داده اند.
با اين همه، ايرانپاك معتقد است چنانچه بخواهد اين طرح اجرا شود، بايد تمهيدات لازم براي اجراي آن فراهم شود:« وقتي به يكباره مي خواهند يك زندگي مبتني بر دامداري را اسكان دهند مشكلاتي براي دامدار ايجاد مي شود كه حل آن در توان سازمان عشاير نيست. » ايرانپاك با تأكيد بر اين نكته كه اسكان عشاير نيازمند حمايت ساير دستگاه هاي كشوري است، مي گويد:«با اين همه، امور تعاوني ها و مشاركت هاي مردمي برنامه هايي براي گره گشايي از مشكلات اسكان در دست دارد كه از آن جمله مي توان به ساماندهي شبكه هاي تعاوني عشايري اشاره كرد.
بر اين اساس،  تغييراتي در تفكر حاكم بر اين تعاوني ها و ساختار آنها اعم از عشايري و روستايي ايجاد مي شود. چرا كه اين تعاوني ها نخست بر مبناي خواست اعضا تشكيل شدند، اما در روند كار چندين ساله از مسير اصلي منحرف شدند و در حال حاضر به امور حاشيه اي و مشكلاتي مي پردازند كه مشكل اصلي اعضا نيست.»

برنامه ۱۵ ساله براي تغيير معيشت عشاير
امور تعاوني ها و مشاركت هاي مردمي سازمان عشاير با اجراي برنامه اي ۱۵ ساله برآن است كوچ نشيني عشاير را به سوي يكجانشيني و زندگي روستايي ايده آل سوق دهد. به گفته ايرانپاك« اين طرح كه طي يك افق ۱۵ساله اجرا مي شود،  متشكل از ۳ برنامه ۵ ساله است، در برنامه اول، هماهنگ با سياست هاي دولت و برنامه هاي معاونت دام كشور، حركت دامداري به تدريج به دامپروري تبديل شود. اين برنامه با تغيير خوراك دام آغاز مي شود و در نتيجه با كيفي شدن خوراك دام، توليد هم كيفي خواهد شد.»
خبرنگار ما به نقل از وي مي نويسد: «در طول اجراي اين طرح، بحث تأمين علوفه، بحث تغيير توليدات صنايع دستي با حفظ الگوهاي عشايري مد نظر قرار گرفته است. در برنامه ۵ ساله دوم دام سبك به دام سنگين تبديل خواهد شد و در برنامه سوم با فرهنگ سازي و آموزش عشاير (با كمك سازمان هاي مختلف از جمله سازمان فني و حرفه اي كشور و معاونت آموزش ترويج كشاورزي)، زندگي عشاير به سمت دامپروري صنعتي سوق داده خواهد  شد و بدين ترتيب زمينه براي اسكان آنها فراهم مي شود.»
وي درخصوص تأمين منابع اجراي اين طرح گفت: «بخشي از منابع اين طرح از تسهيلات بانكي و اعتباراتي كه شبكه هاي تعاوني عشايري دارند و بخشي نيز از صندوق حمايت توسعه سرمايه گذاري عشاير تأمين مي شود. البته در كنار بحث تأمين علوفه و بحث تغيير كيفي دام،  بحث توليدات جانبي نيز در نظر گرفته شده تا وقتي عشاير يكجانشين مي شوند، زندگي آنها متكي به يك شغل نباشد. از همين رو، زنبورداري، توليد داروهاي گياهي، توليد قارچ و صنايع دستي (با توجه به كيفي كردن آن با حفظ الگوي دستباف هاي عشايري) و تقويت اين موارد از ديگر راهكارهايي است كه توسط شبكه هاي تعاوني به انجام خواهد رسيد.
با تحقق اين اهداف، علاوه بر اينكه عشاير در زمينه اشتغال با مشكل مواجه نمي شوند، پذيراي شغل هاي جديد خواهند شد و زمينه فعاليت براي فرزندان و زنان آنها نيز در توليدات جديد فراهم مي آيد.»

راه اندازي مراكز فروش و عرضه مستقيم توليدات عشايري در مراكز استان ها
مدير كل امور تعاوني ها و مشاركت هاي مردمي سازمان عشاير از راه اندازي فروشگاه هاي محصولات عشايري در خرداد ماه خبر داد و گفت: در خرداد ماه امسال اتحاديه مركزي موظف شده چندين مركز فروش براي عرضه مستقيم كالاهاي عشايري در تهران تأمين كند كه با راه اندازي اين فروشگاه ها، توليدات عشايري به ويژه گوشت قرمز زيرقيمت تعاوني هاي مصرف كشور عرضه خواهد شد. همچنين در تهران و مراكز استان ها و شهرستان ها غرفه هايي براي عرضه صنايع دستي عشاير راه اندازي مي شود.

بي توجهي مسئولان سازمان گردشگري
به جاذبه هاي توريستي زندگي عشاير
ايرانپاك معتقد است:« شيوه زندگي عشاير و آداب و رسوم آنها يكي از كهن ترين رسومات برجاي مانده از روزگاران پيشين است كه مي تواند عامل مهمي براي جذب توريست باشد، اما متأسفانه مسئولان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كوچكترين  توجهي به اين مسئله ندارد. در حالي كه صنايع دستي عشاير به ويژه دستباف هاي عشايري مصنوعات بي نظيري است كه در خارج از كشور خريداران بسياري دارد با اين همه بيم آن مي رود بر اثر بي توجهي مسئولان، توليد اين صنايع به مرور زمان منسوخ شود.»
سؤال آخرم از ايرانپاك اين است كه شما چه قدر به بقاي زندگي عشايري در ايران اميدوار هستيد؟
با لبخند مي گويد: «من خودم پيشينه عشايري دارم و به اين شيوه زندگي عشق مي ورزم.مي دانيد كه سازمان ملل از كوچ نشيني به عنوان يك شيوه پايدار براي بهره برداري از منابع طبيعي پراكنده ياد كرده و خواهان حفظ اين شيوه در سراسر جهان است. ما همه تلاشمان را مي كنيم كه كوچندگان مولد ايران به حاشيه نشيناني غيرمولد و بحران زا تبديل نشوند.»