مسعود لواساني
مجموعه سازي در نشر حرفه اي امروز جايگاه ويژه و خاصي دارد هم از آن جهت كه هزينه و انرژي زيادي از ناشر مي گيرد و هم از اين بابت كه آثار ارزشمندي به صورت مجموعه و سري وارد بازار كتاب شده اند. سلسله كتابهايي كه در توالي با هم و به دنبال هم يعني يكي پس از ديگري وارد بازار مي شوند يا همزمان با هم از سوي يك موسسه نشر پيدا مي كنند اصطلاحا سري كتاب يا مجموعه ناميده مي شود.
تعريف كتابهاي سري و مجموعه اي كمي دقيق تر است. اما پيش از اينكه به اين تعريف بپردازيم بد نيست اشاره اي به جايگاه اين كتابها در نشر حرفه اي دنيا داشته باشيم. به اعتقاد عبد الحسين آذرنگ مجموعه سازي در نشر حرفه اي امروز دنيا سازوكارهاي بسيار پيچيده اي دارد. بسياري از ناشران بزرگ ترجيح مي دهند به جاي اينكه در طول سال چندين عنوان مشخص كتاب وارد بازار كنند سرمايه خود را صرف انتشار مجموعه اي سودمند كنند.
مجموعه هايي كه در جوامع فرهنگ دوست به راحتي از سوي كتابخانه هاي عمومي، دانشگاه ها و مجموعه داران خصوصي و حتي مردم طبقه متوسط خريداري مي شود، بر اساس سازوكاري كه در برخي از ايالت هاي آمريكا تعريف شده است .علاقه منداني كه مايل به تهيه سري كتابها و يا مجموعه ها باشند و پول كافي براي خريد آنرا به صورت يكجا نداشته باشند مي توانند اين كتابها را به صورت اقساط تهيه كنند و اصلا اين روش در كتابفروشي هاي ايالات متحده وجود دارد كه براي علاقه منداني كه نمي توانند يك مجموعه را به صورت يكجا تهيه كنند شرايطي در نظر گرفته مي شود از جمله اينكه كتابهاي دوره اي را به صورت اقساطي به مردم مي فروشند.
البته روش ديگري هم از سوي ناشران ابداع شده است كه بر اساس آن كتابهاي دوره اي و بيش از چهار مجلد را در كتابفروشي ها پيش فروش مي كنند و علاقه مندان با خريد سهام كتاب پيش از زمان انتشار آن هر ماهه مبلغ مشخصي را به حساب ناشر واريز مي كنند و پس از مدتي بعد كتاب به صورت تك تك برايشان ارسال مي شود.
از اين گذشته اگر بخواهيم نگاهي به نشر حرفه اي امروز دنيا بياندازيم مي بينيم كه بيشتر موسسات مطرح در نشر امروز دنيا بخشي از توان توليدي خود را معطوف به مجموعه و سري سازي و انتشار كتابهاي دوره اي كرده اند. از جمله اين ناشران در اروپا مي توان به پنگوئن در انگلستان، زوركامپ در آلمان، گاليمار و زولما در فرانسه و همچنين لوسنت بوك، رندوم هاس و شعبه آمريكايي پنگوئن در ايالات متحده اشاره كرد.
و البته برخي از اين ناشران مانند شعبه غربي پنگوئن، گاليمار و لوسنت بوك تخصص شان فقط در مجموعه سازي است، البته برخي مانند گالمار فرانسوي ها به جز اين ، كتابهاي ديگري منتشر مي كند اما برخي ديگر مانند لوسنت بوك به جز مجموعه هاي چند ده گانه خود اصلا كتاب ديگري ندارد.
برخي بر اين اعتقادند كه عمر مجموعه سازي در دنياي امروز به سر آمده است، چه اينكه ديگر كمتر شاهديم كه حتي رمان هاي منتشر شده در غرب از 200 يا۰۰۳ صفحه تجاوز كند و در معدود مواردي رماني را خواهيم ديد كه 400 صفحه يا بيشتر داشته باشد و عموما نويسندگان و مولفان به سمت گزيده گويي و كوتاه نويسي روي مي آورند. اگرچه شايد اين سخن در مورد ادبيات داستاني و رمان صحت داشته باشد و به آن اذعان كنيم اما در مورد كتابهايي كه طبيعت آنها اين است كه به صورت سري، دوره اي و مجموعه منتشر مي شوند اين گفته صحيحي به نظر نمي رسد. به هر حال در شرايطي كه همه اعتقاد دارند مردم تمايلي به مطالعه كتابهاي بزرگ را ندارند مجموعه هاي بزرگ همچنان منتشر مي شود.
هم اكنون انتشارات لوسنت بوك در ايالات متحده مجموعه هاي خود را به 60 عنوان رسانده (1) و هنوز هم دارد اين كار را ادامه مي دهد. مجلدات مجموعه تاريخ هان اين ناشر تاكنون از 120 عنوان گذشته و مجموعه ملل امروز هم تاكنون از 60 جلد فراتر رفته است.
***
از تاريخچه انتشار مجموعه كتابها، اطلاعاتي در دسترس ما نيست و ما به منابعي در اين حوزه دسترسي نداريم. دقيقا مشخص نيست كه اين حوزه در نشر چگونه و چرا فعال شد اما به اعتقاد عبدالرحيم جعفري به طور قطع مجموعه سازي در سده هاي نوزدهم يكي از بخش هاي جدي نشر محسوب مي شده است. اين مساله ارتباط نزديكي با سنت اشرافي در اروپا و ايالات متحده داشت. در بناهاي اشرافي بخشي از ساختمان و عموما مهم ترين بخش آن به كتابخانه اختصاص مي يافت. سالن بزرگ كتابخانه كه همه طبقات آن با چوب گردو ساخته شده، چون اين چوب مقاومت زيادي در برابر رطوبت هواي مناطق حاشيه ايالت هاي پرباران و حاصلخيز جنوبي امريكا، دارد، اين كتاخانه ها همگي طبقات يكسان و منظمي داشت كه الزاما بايد كتابهايي يكسان در آنها چيده شوند و از اين پس كلكسيوندار هاي كتاب مانند كلكسيوندارهاي پروانه، عتيقه و چيزهاي ديگر سراغ صحاف ها رفتند و به آنها كتابهايي يك اندازه دادند كه چرم روي جلد آنها هم بايد رنگ خاصي داشته باشد.
اگرچه شايد به نظر برسد كه اين موضوع زياد از حد مبتذل است اما اين اتفاقي است كه واقعا رخ داده است. حتي در ايران ناشران بزرگ و سرشناس هنوز هم نسخه هاي محدودي از كتابهايي را كه منتشر مي شود به صورت سفارشي براي كتابخانه هايشان صحافي مي كنند تا همه كتابها يك دست و يكرنگ باشد. اين واقعيتي است كه سنت مجموعه سازي و توليد كارهاي دوره اي و سري در نشر كتاب، خاستگاه اصلي اش طبقات بالاتر جامعه بوده اند.
تفاوت مجموعه و سري كتاب چيست؟
سلسله كتابهايي كه در توالي يكديگر و در ارتباط با يكديگر منتشر مي شود سري نامگذاري مي شوند. يعني هر كدام از اين مجلدات به صورت جزئي از يك مجموعه بزرگ تر محسوب مي شوند. ناشران بر اساس روش كار خود در نام گذاري اين كارها هر كدام به گونه اي خاص عمل مي كنند. برخي ممكن است مجموعه شعر هايي را كه از شاعران جوان منتشر مي كنند با يونيفورم واحدي و با لوگو و يا طرحي خاص به عنوان مجموعه ادبيات امروز منتشر مي كنند، به اين نوع كارها بيشتر سري مي گويند. اما مجموعه سازي از نظام مندي دقيق تري برخوردار و تابع شرايط خاصي است. در اين خصوص بيشتر صحبت خواهيم كرد، پيش از آن نگاهي به مجموعه سازي در نشر حرفه اي ايران مي اندازيم. سري سازي در نشر حرفه اي امروز از لوازم توليد مدرن است و فروشنده كتاب هم وقتي با اين مجموعه مواجه مي شود مي داند كه محتواي كار چيست و به چه شكلي مواجه است. مجموعه سازي با سري سازي فرق دارد در اين نوع از كتابها يك نفر به عنوان مديريت مجموعه فعاليت مي كند و اين مديريت به دو بخش مديريت محتوا و مديريت هنري تقسيم مي شود كه هر كدام وظيفه جداگانه اي دارند و هر مديريت وظيفه توليد بخشي از كتاب اعم از محتوا و قالب كار را بر عهده دارند.
مجموعه سازي بدون تدوين شيوه نامه اي مشخص ممكن نيست و در صورت فقدان شيوه نامه - كه يكي از مهمترين اركان توليد مجموعه ها است- كار دشوار مي شود. عناصري جدا از هم كاري گروهي را شكل مي دهند و براي توليد كتاب ستادي مشخص مستقر مي شود.
شيوه هاي مختلف توليد مجموعه ها
ممكن است ناشر نخست شيوه نامه اي مشخص داشته باشد و كار را به تحريريه اي مشخص بسپارد. حتي ممكن است بخشي از هر جلد را به نويسنده اي بسپارند. اين شيوه كار مانند دائره المعارف نويسي است كه هر مقاله را به يك نويسنده مي سپارند. همچنين برخي از ناشران از همان ابتدا تحريريه را مامور تدوين شيوه نامه مي كنند و پس از آن كتاب را به مولفان مشخصي سفارش مي دهند. يعني شيوه نامه يك طرف كار قرار مي گيرد و تاليف مجموعه در سوي ديگر. همچنين بر مبناي اينكه تصويرگري اهميت بيشتري پيدا مي كند كتاب را بر اساس تصاوير تدوين مي كنند.
پيش از تدوين شيوه نامه نخست بايد منابع شناسايي شود. به عنوان مثال مي گويند در صحت موضوع، اين منابع ملاك است؛ در روش بحث، اين كتابها و تجربه ملاك استناد است. درمورد داستان فكر ايراني كتابها به مولفان سفارش داده مي شود بعد متن هاي تاليفي در تحريريه مورد بررسي قرار مي گيرد همين پروسه درمورد تصاوير هم تكرار مي شود و طبق شيوه نامه تدوين خواهد شد. مجموعه هايي كه صاحب شيوه نامه و وحدت رويه هستند بر دو گونه اند: ساده ترين شكل اين است كه ناشر منتظر نويسنده مي شود و يا سراغ او مي رود. در جايي كه ناشر در تدوين مجموعه نقشي ندارد سري است.
نوع دوم كار گروهي از ابتدا در دومين كتاب ها نقش دارد و منابع و نوع مراجعات و رفرنس ها روشن است و جلد به جلد و يا بخش به بخش نويسندگاني مشغول تاليف هستند ولي كار دوباره به تحريريه باز مي گردد.
***
هاشمي نژاد (ناشر) در مورد ويژگي و تفاوت سري كتاب و مجموعه كتاب مي گويد: خيلي از ناشران تعدادي از كتابهاي خود را با طراحي جلد و يونيفورم واحد و با مشخص كردن يك نام طراحي و منتشر مي كنند. اين گروه از ناشران در تبليغات خود هم از نام اين مجموعه استفاده مي كنند. به اين نوع كار انتشار سري كتاب مي گويند.
احمدسميعي گيلاني: انتشار مجموعه فرهنگ آثار يك كار عادي نبود بلكه يك حادثه مهم محسوب مي شود كه ترجمه آن بيش از ده سال به طول انجاميد. اين كتاب دريايي از معارف است و آثار همه ملل از ايراني و يوناني، شامل مقالاتي در معرفي كتاب هاي مهم ادبي، فلسفي، ديني و علمي جهان كه در زمينه هاي علمي و در رشته هاي گوناگون معرفت بشري منتشر شده در اين دائرة المعارف معرفي و تحليل شده است.
ويژگي سري كتابها از نظر محتوايي اين است كه اديتور و يا سرپرست بخش در توليد كتابهاي سري هم نقش دارد. به اين معني كه در شكل گيري خود مجموعه نقش ندارند در واقع در جذب و گزينش آثار و در كنار هم قرار دادن آن نقش دارند.
او تأكيد مي كند: اين شيوه توليد كتاب از نظر اقتصادي هم مزايايي دارد. وقتي كتاب به اين شكل توليد مي شود در تبليغ، بسته بندي و ارسال، كار ناشر را راحت تر مي كند و كتاب هاي سري و مجموعه اي تكليف ناشر را مشخص مي كند. در امر توليد ناشر مي داند كه كاغذ مورد نياز او، سلفون، مقوا، قطع و ديگر موارد فني مربوط به توليد كتاب چگونه است.
ناشران چرا به مجموعه سازي
روي مي آورند؟
جدا از جنبه اقتصادي و توجه ناشران به اين بخش از كار كه در جاي خود انگيزه قوي نيز محسوب مي شود از سوي خوانندگان هم اقبال زيادي به سوي خريد مجموعه ها وجود دارد. اين انگيزه طيف وسيعي از كساني كه به دنبال كتابخانه هاي كادويي و همچنين كتابهاي لوكس و چند جلدي هستند را شامل مي شود.
معمولا ناشران بعد از به پايان رسيدن مجموعه هاي موفق خود كه بر چندين جلد بالغ مي شود اقدام به چاپ آنها با شيوه اي لوكس و نفيس مي كنند. از سوي ديگر كتاب هاي مجموعه اي اين حس را براي خواننده بوجود مي آورد كه ناشر به جاي او انديشيده و زحمتي را متحمل شده است. مانند اينكه اگر ناشري اعلام كند كه 30 رمان برتر جهان را در 300 سال اخير در مجموعه اي گرد آوري كرده است براي خوانندگاني كه تخصص بالايي در ادبيات ندارند شيوه اي براي مطالعه و تهيه سيري مطالعاتي است و ناشر با اين كار خواننده را از اينكه برود 500 كتاب بخواند و از ميان آنها 30 عنوان برتر را انتخاب كند بي نياز كرده است.
نگاهي به پيشينه مجموعه سازي در ايران
به گفته ايرج باباحاجي مجموعه سازي در ايران با انتشار كتابهاي جيبي آغاز شد، اولين ناشري كه اقدام به انتشار اولين مجموعه كتابها كرد بنگاه چاپ و نشر برياني در سال 1325 اطراف ميدان فردوسي نزديك به كلوپ حزب توده بود. بعد از شهريور۰۲۳۱فضاي سياسي و فرهنگي كشور به نسبت دو دهه قبل كمي بازتر شده بود.
ايرج افشار در خاطرات خود مي نويسد: انتشارات حزب توده يكي از فعال ترين ناشران آن سالها بود كه بيشترين كتاب هايش ترجمه بود.
وي ادامه مي دهد هر كس با توجه به زباني كه مي دانست اقدام به ترجمه كتابي مي كرد و اين كتابها به مرور چاپ مي شد. البته اين كتابها ويرايش نمي شد. منشورات و نشريات بنگاه نشريات و مطبوعات برياني در دكه اي به فروش مي رفت و در اين دكه انواع مجموعه هاي پليسي مانند داستان هاي شرلوك هلمز و ماجراهاي آرسن لوپن و... به صورت مجموعه (سري) كتاب منتشر مي شد. اين ماجرا دو سال ادامه داشت يعني تا سال 7231 و بعد از آن فعاليت بنگاه مطبوعاتي برياني كمرنگ تر شد.
از ديگر موسسات فعال در انتشار مجموعه كتابها انتشارات آسيا بود كه در دهه 40 و بعد از آن در دهه 50 اقدام به انتشار سري كتابهاي پليسي كرد كه اغلب شخصيت هاي آنان ذهني بود و به قلم پرويز قاضي سعيد منتشر مي شد. بعد از آن ر. اعتمادي پاورقي هاي خود را به صورت سري كتاب وارد بازار كرد.
تا پيش از سال 1328 و ترور شاه - كه فعاليت حزب توده در ايران ممنوع شد - بخش عمده اي از سري كتابها توسط ناشران مرتبط با حزب توده منتشر مي شد و حتي فضاي ادبي كشور هم به شدت متاثر از فعاليت اين حزب بود. پس از آن و در سالهاي بعد مهم ترين ناشراني كه اقدام به انتشار سري كتاب مي كردند نشر گوتنبرگ و ابن سينا بودند.
با ايجاد بنگاه ترجمه و نشر كتاب(2) ( 3331) وضعيت نشر كتاب در ايران شكل ديگري به خود گرفت و نشر ايران پس از آن دچار تغييرات محتوايي شد. درست از اين تاريخ به بعد سازمان تحريريه در نشر ايران راه اندازي شد و مجموعه سازي در دستور كار موسسات نشر ايران قرار گرفت.
باباحاجي تصريح مي كند: تا پيش از بنگاه ترجمه و نشر كتاب در ايران انتشار مجموعه كتابها را شاهد نيستيم و بيشتر ناشران اقدام به انتشار سري كتابها مي كردند. پس از آن موسسه انتشارات اميركبير به مديريت عبدالرحيم جعفري و فرزند او در مجموعه اي با عنوان كتابهاي طلايي دست به انتشاركتابهاي مجموعه اي زدند و با استقرار يك تحريريه حرفه اي اين مجموعه ها را منتشر مي كردند. در كمتر از دو دهه بعد نشر حرفه اي و ناشران جدي شيوه نامه اي را تدوين كردند و از اين پس انتشار مجموعه ها جدي تر شد. در اواخر دهه چهل موسسه فرانكلين به همت همايون صنعتي زاده، راه اندازي شد. در اين موسسه انتشار كتاب صورت ديگري به خود گرفت زيرا كتابهايي را كه فرانكلين چاپ مي كرد با هدف و برنامه مشخص و بر اساس شيوه نامه و رژيمي خاص بود.
تا پيش از اين ناشران منتظر مي ماندند كه نويسنده و يا مترجم كتابي را به آنها سفارش دهد و اقدام به چاپ آن مي كردند اما از اين پس توليد كتاب معني ديگري پيدا كرد و ناشر ديگر خود سفارش دهنده بود و در حقيقت نقش تحريريه در توليد كتاب پررنگتر شد.
از مهمترين مجموعه هايي كه در اين دهه به چاپ رسيد مي توان به اين موارد اشاره كرد: از نيما تا يوش، از استرآباد تا آستارا، مجموعه ايرانشناسي بنگاه ترجمه و نشر كتاب كه انتشار آن تا سال 1357 ادامه داشت و كساني مانند دكتر محمد معين، دكتر محسن صبا، ذبيح الله صفا، محمد علي موحد، رضا زاده شفق و ديگران در ترجمه و تاليف اين مجموعه دخيل بودند. گردونه تاريخ مجموعه كتابهايي بودند كه انتشارات نيل و گوتنبرگ با هم منتشر مي كردند. مجموعه كتابهاي زمرد انتشارات معراجي و مجموعه ايرانشناسي بنگاه ترجمه و نشر كتاب به 20 جلد مي رسد و هم اكنون هم به عنوان يك منبع مهم و مورد اعتماد در زمينه مطالعات ايراني و اسلام شناسي در داخل و خارج از ايران مورد استناد است. (3)
***
پيش از انقلاب مجموعه هاي موفقي منتشر شد كه از آن ميان مي توان به مجموعه اي با عنوان آثار ملي ايران اشاره كرد كه در هر مجلد از آن يكي از مهمترين آثار ملي ايران معرفي و بررسي شده است. انتشار اين مجموعه تا سال 1358 ادامه داشت و پس از آن مجلد ديگري به مجموعه افزوده نشد.
همچنين در دوره شكوفايي نشر كتاب در ايران انتشارات بنياد فرهنگ ايران كه از سال 1345 تا 1357 فعاليت مي كرد بيش از 20 مجلد كتاب را در يك مجموعه گرد آورد. اين كتابها در زمينه ايرانشناسي و حوزه هاي مختلف، فرهنگ عامه، ادبيات كهن و فرهنگ ايرانزمين به قلم افرادي مانند آرين پور، ايرج افشار، ابراهيم شكورزاده، شفيعي كدكني، عبد المحمد آيتي، ابوالفضل طباطبايي و حسين خديو جم تصحيح، تاليف و ترجمه شده است. در اين زمان دائره المعارف ها و فرهنگ هاي مهمي آغاز به كار كرد و مجموعه هاي مهمي منتشر شدند كه بررسي آنها در حوصله اين مقال نمي گنجد و نياز به فرصتي ديگر دارد.
مصائب مجموعه سازي
يكي از مجموعه هايي كه از سال 1357 تاكنون در ايران منتشر شده از طرف نشر توس صورت گرفته است. يونانيان و بربرها مجموعه اي پانزده جلدي است كه انتشار آن از سه سال قبل آغاز شد و با كش و قوس هايي كه داشت هم اكنون مجلدات آخرين آن در چاپخانه و صحافي قرار دارد.
نخستين مجموعه اي كه نشر توس اقدام به انتشار آن كرد تاريخ و فرهنگ ايران بود كه در 6 جلد به چاپ رسيد. انتشار اين كتاب در دهه هفتاد اتفاق افتاد. پس از آن مجموعه هاي كتاب هزاره هاي گمشده، سده هاي گمشده ، مجموعه آثار سيمون دوبووار، و آنتوان پابلويچ چخوف - به عنوان نخستين بار مجموعه كامل آثار يك نويسنده غير ايراني- از ديگر فعاليت هاي اين مؤسسه در مجموعه سازي بوده است.
مدير اين مركز انتشاراتي در مورد مخاطبان مجموعه كتابها و كتابهاي سري مي گويد: مجموعه ها را بيشتر كتابخانه ها، كلكسيوندارها و علاقه مندان به تاريخ و فرهنگ خريداري مي كنند اما بيشترين مشتريان اين مجموعه ها همان دو گروه اول هستند. زيرا اهل فرهنگ و اساتيد دانشگاه پول چنداني در بساط ندارند. اخيرا اينگونه كتابها در خارج از ايران هم خيلي طرفدار پيدا كرده است.
با اين حال، ناشران ايراني تمايل كمتري به چاپ اين گونه كارها دارند. وي درباره دلايل اين امر مي گويد: ناشران اغلب به دنبال كتابهايي هستند كه سريع به پول تبديل شود و كمتر كسي پيدا مي شود كه سرمايه اش را براي مدت طولاني معطل انتشار يك كتاب چندين جلدي كند. دردسر چاپ كتابهاي مجموعه اي و چند جلدي زياد است. جمع آوري چندين مترجم و ويراستار دشوار است و ناشران كمتر ريسك مي كنند و سراغ چنين كتابهايي مي روند. مترجم و مولف بدقولي مي كند و اگر طبق قرارداد قرار است كتاب را سه ماهه تحويل بدهد اگر تاخير كند كار كل مجموعه مختل مي شود.
استقبال مردم از اين كتابها قابل پيش بيني نيست. مدير نشر توس مي گويد: مردم كتابهاي مجموعه اي را كه به مرور منتشر مي شود، دنبال نمي كنند. درباره مجموعه خمسه نظامي مردم از دو جلد اول استقبال كردند و شمارگان كتاب را زياد زديم و مجلدات بعدي را با همان تيراژ نخريدند و سالهاست كه در انبار موجود است. تجربه به ما نشان داده است كه بايد كتابهاي مجموعه اي را پيش فروش كنيم و درمورد يونانيان و بربرها 500 نسخه از 3 هزار نسخه را پيش فروش كرديم و بقيه هم به خوبي به فروش رسيد.
مجموعه سازي در نشر ايران پس از انقلاب
در تحولات پس از انقلاب ناشران كمابيش به كار مجموعه سازي مشغول شدند. از مهمترين مجموعه هاي منتشره در ايران كه دهه 60 سال آغازين فعاليت و انتشار آن بود مي توان به مجموعه موفق و مشهوري مانند فرهنگ جبهه اشاره كرد.
مهرآبادي از اولين كساني است كه در كار تاليف اين مجموعه دخيل بود. روايت او درباره كتابهاي فرهنگ جبهه اينگونه است: ما ابتدا فكر نمي كرديم اين كار مجموعه اي شود و اگر پيش بيني آن وجود داشت فكر مي كرديم نهايتا اين كار يك كتاب يكي دو جلدي خواهد شد. و اگر خيلي طولاني شود از چند جلد فرا تر نخواهد رفت. اما با گردآوري اطلاعات براي اين مجموعه ديديم دامنه كار گسترش پيدا كرد و از سه موضوع ابتدايي كار به هفت موضوع گسترش پيدا كرد و آن هفت موضوع به 16 گسترش پيدا كرد و كم كم به 22 موضوع رسيد و در نهايت باز هم گسترش يافت.
اين گسترش موضوعات ناشي از تخصصي تر شدن بحث بود كه مولفان را مجبور مي كرد كه در موضوعات قبلي انشعاب ايجاد كنند. اين ناشر در ادامه تصريح مي كند: ما در ابتدا فكر مي كرديم كه در سه عرصه نوشتاري، گفتاري و رفتاري اين فرهنگ را جمع آوري كرديم. بعد از آن موضوعات نوشتاري را تقسيم كرديم به كارهايي از قبيل اصطلاحات و تعبيرات، ديوارنوشته ها، تابلونوشته ها، نامه ها، يادگارنوشته ها و به همين ترتيب، موضوعات جديدي به آن اضافه شد در حالي كه قبلا ما هر دو سه موضوع را تحت يك عنوان مي گنجانديم. اولين جلد از اين مجموعه را سپاه چاپ كرد با همين عنوان فرهنگ جبهه، البته در آن زمان مباحث محدود و نگاه ها هم غير تخصصي بود. وي اينگونه ادامه مي دهد: كليد اين كار در زمان جنگ و از سال 1365 زده شد، مشكلات زيادي داشتيم و براي اينكه فرماندهان را درمورد اين كار فرهنگي توجيه كنيم وقت زيادي صرف مي شد. اين كار در دل مجموعه سپاه شكل گرفت و اگر مي خواستيم اين كار را به صورت خصوصي دنبال كنيم توفيقي نمي يافتيم.
او همچنين به صراحت مي گويد: از ابتدا به اين فكر نمي كرديم كه اين كار بايد به صورت كلكسيوني منتشر شود و آن زمان به اين مسائل توجه نداشتيم. شايد يكي از دلايل آن اين بود كه ما با بودجه دولتي اين كار را منتشر مي كرديم و بعد كه خودمان انتشار اين مجموعه را برعهده گرفتيم توجه به اين مسائل مورد توجه ما قرار گرفت.
اما نقش شيوه نامه در فرهنگ جبهه بسيار جدي است: اين مجموعه از ابتدا شيوه نامه مشخصي نداشت اما طرحي اجمالي و يك صفحه اي در روزنامه اطلاعات در سال 1368 منتشر كرديم كه شيوه تدوين كار را توضيح مي داد. ما اعتقاد داشتيم كه اگر اين كار را انجام ندهيم هيچ كس ديگري آن را انجام نخواهد داد. در سال 1373 اين طرح با توصيه وزارت ارشاد به صورت همكاري مشترك با انتشارات سروش به چاپ رسيد. تا اين تاريخ 23 جلد از كتابها را به صورت خشتي منتشر كرده بوديم.
فرهنگ جبهه، سالها پس از شكل گيري فكر اوليه، وضعيت ديگري پيدا كرد. ما تصميم گرفتيم خودمان ناشر اين آثار باشيم در اين مرحله بايد اطمينان مي يافتيم كه كتابهاي ما اينقدر خريدار دارد كه در بيرون هم مخاطب داشته باشد. چون تا اين تاريخ عمده خريداران فرهنگ جبهه، دولت بود. تصور اين بود كه مردم براي خريدن كتابهاي جنگي هزينه شخصي نمي پردازند. اين كاملا براي ما روشن بود. ما براي اينكه كتابها مشكل توزيع پيدا نكند ناشر دومي را پيدا كرديم كه با همكاري آنها كار را منتشر كنيم و از اين طريق نيمي از شمارگان كتاب از طريق ناشر دوم توزيع شود. به اين شكل با سروش وارد مذاكره شديم و با آنها قرارداد مشاركت در توليد بستيم.
به مرور كه كار جلوتر رفت، مجموعه كتب فرهنگ جبهه تحريريه اي هم پيدا كرد و سازوكار اقتصادي كتاب به مرور حرفه اي تر شد، تاكنون كه چرخه اقتصادي در توليد اين كتابها حرفه اي شده است. از ابتدا مي دانستيم كه اين كار 50 جلد خواهد بود و بناي ما هم بر اين بود و قرارداد مشاركت با سروش هم بر اين اساس بود. هم اكنون 43 جلد منتشر شده، هفت جلد ديگر كه به اين مجموعه افزوده شود كار فرهنگ جبهه به پايان خواهد رسيد و پس از آن تعليقات فرهنگ جبهه منتشر مي شود.
ترجمه مجموعه هاي موفق در ايران
به دليل اينكه در كشور مجموعه هايي در حوزه هاي مختلف تاليف نكرده ايم، نياز داريم كه اين مجموعه ها را از زبان هاي ديگر ترجمه كنيم. زماني كه قرار است، دست به گزينش بزنيم بايد بسيار دقت كنيم كه گزينش ما از روي منابع دست اول و با ارزش باشد.
خيلي از مجموعه ها شروع شدند كه ناقص و ناتمام ماندند كه همان مجموعه ناقص هم چندان چنگي به دل نمي زد. به اين علت كه از قبل توان آزمايي نكرده بودند كه با كدام نيروي انساني و كدام توانايي قرار است اين مجموعه به پايان برسد.
مجموعه فرهنگ آثار يكي از مجموعه هاي موفق است كه در سالهاي پس از انقلاب به چاپ رسيده است. اين اثر كتابي است 6 جلدي كه به سرپرستي رضا سيد حسيني و با همكاري گروهي از زبده ترين مترجمان در مدت ده سال ترجمه و منتشر شد.
احمد سميعي گيلاني درباره اين مجموعه مي گويد: انتشار اين كتاب يك كار عادي نبود بلكه يك حادثه مهم محسوب مي شود كه ترجمه آن بيش از ده سال به طول انجاميد. اين كتاب دريايي از معارف است و آثار همه ملل از ايراني و يوناني، شامل مقالاتي در معرفي كتاب هاي مهم ادبي، فلسفي، ديني و علمي جهان كه در زمينه هاي علمي و در رشته هاي گوناگون معرفت بشري منتشر شده در اين دائره المعارف معرفي و تحليل شده است.
فرهنگ آثار دائره المعارفي به زبان فرانسه است كه حاوي قريب به پانزده هزار مقاله در معرفي متون مكتوب ملل جهان و تحليل آنهاست. اين مقالات توسط متخصصان رشته هاي گوناگون ادبي نگاشته شده است. آندره موروا در مقدمه اين كتاب نوشته است: گرچه هركسي با معدودي از كتاب ها بسيار آشنا زندگي مي كند، بايد از كتاب هايي كه هرگز نخوانده است، لااقل آگاهي مختصري داشته باشد. اين آگاهي در وهله نخست به قصد برگزيدن كتاب هاي ديگري است كه بايد خواند؛ اينجاست كه پاي فرهنگ آثار به ميان مي آيد .(4)
در مجموعه فرهنگ آثار حدود 200مقاله به معرفي فرهنگ آثار ايراني و اسلامي پرداخته شده به دليل اينكه اين دويست اثر در مقابل آنچه كه در ايران و جهان اسلام تاليف شده عدد بسيار ناچيزي است، پروژه ديگري در انتشارات سروش تعريف شده كه احمد سميعي، متصدي آن است و كارهاي مقدماتي براي گردآوري و انتشار فرهنگ آثار ايراني اسلامي در حال انجام است.
پي نوشت ها:
۱. به نقل از اطلاعات مندرج در تارنماي اين ناشر .
۲. اين موسسه پس از انقلاب با عنوان انتشارات انقلاب اسلامي نامگذاري شد.
۳. اين مجموعه در خارج از ايران و توسط ناشران اروپايي به چاپ رسيده است. بهاي هر مجلد از آن بين 15 تا 26 يورو مشخص شده و دو ناشر آلماني و فرانسوي آنها را به چاپ مي رسانند.
4. فرهنگ آثار، مجلد اول، صفحه 20، تهران سروش، 1378.
