Hamshahri Newspaper

مساوات و برابري يكي از مهم ترين آموزه هاي دين مبين اسلام است و آيات و روايات بسياري وجود دارند كه قرآن كريم و ائمه اطهار(ع) در آنها بر حفظ حقوق و تساوي تمام مردم در برابر قانون و نفي تبعيض و ظلم تاكيد بسيار دارند.
عدالت در اسلام بر اركان عميقي استوار است، زيرا عالم هستي و كائنات به كلي تحت نظر خداوند حكيم هستند كه تمام كردار و رفتار ما در دادگاه عدل او مورد قضاوت قرار مي گيرد. همه ما از خاك هستيم و همه به سوي خاك بازمي گرديم و تمام افراد بندگان خدا هستند. اين تلقي از جهان و انسان مساعدترين زمينه براي پذيرش عدالت است كه از نظر قرآن فطري است. قرآن مي فرمايد كه ما آشنايي با خوبي ها و بدي ها را به طور فطري در انسان قرار داده ايم: فألهمها فجورها و تقويها (شمس‎/۸ )
در فطري بودن عدالت همين بس كه حتي ظالمان نيز مي كوشند تا ظلم خود را توجيه كرده و عادلانه جلوه دهند.
مسأله عدالت از نظر پيامبر(ص) نيز از اهميت فراواني برخوردار است، چنانكه ايشان فرموده اند: عدل ساعه خير من عباده سبعين سنهً قيام ليلها و صيام نهارها (جامع السادات، ج،۲ ص 223) يعني: يك ساعت عدالت از هفتاد سال عبادتي كه روزهاي آن روزه و شب هاي آن احيا داشته باشيد، بهتر است.
حضرت علي(ع) نيز درباره اهميت عدالت فرموده اند: العدل حيات و الجور ممات يعني: عدالت، زندگي و ظلم، مرگ است. از نظر امام علي(ع) مردمي كه تسليم ظلم و ستم شده اند در واقع مرده هستند. اصلاً يكي از مهم ترين دلايل بعثت پيامبران و يكي از مهم ترين وظايف و مسئوليت هاي آنان همانا استقرار عدالت در اجتماع است. قرآن درباره دعوت امت به بندگي خداوند و مخالفت با ظلم و طاغوت مي فرمايد: ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت (نحل‎/۳۲)
يعني: بندگي خدا كنيد و از طاغوت دوري نماييد.
همچنين قرآن در مبارزه با انواع اسارت ها و زدودن موهومات و خرافات كه از مهم ترين وظايف پيامبر(ص) است، مي فرمايد: و يضع عنهم اسرهم و الاغلال التي كانت عليهم (جمعه‎/ 3) يعني: پيامبر(ص) سنگيني و زنجيرهايي را كه بر مردم نهاده شده برمي دارد و آنان را آزاد مي كند. هدف نهايي و عالي انبيا اين است كه آن چنان ايمان به خدا و معاد را در مردم احيا كنند و چنان اخلاق و طرز تفكر الهي را در تار و پود فرد و جامعه به وجود آورند كه مردم خودشان به عدل و قسط قيام كنند.قرآن در اين باره مي فرمايد: لقد أرسلنا رسلنا بالبينات و أنزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط (حديد‎/۲۵)يعني: ما پيامبران خود را با در دست داشتن دلايل روشن و كتاب آسماني و معيار سنجش حق و باطل براي مردم فرستاديم تا مردم در پرتو اين رهبران و قوانين آسماني با آگاهي و انتخاب به عدل قيام كنند.در اين آيه شريفه به هر دو قدرت مادي و معنوي يعني كتاب و بينات و ميزان اشاره شده، زيرا هر يك از آنها قدرت و پشتوانه اي معنوي براي استقرار عدل است و عبارت و أنزلنا الحديد كه در ادامه اين آيه است اشاره به قدرت مادي دارد تا عاصيان بدانند كه اگر با عدالت الهي مخالفت كنند با قدرت تمام سركوب مي شوند. در زمان خلافت اميرمومنان حضرت علي(ع)، گروهي بر ايشان ايراد مي گرفتند كه شما چرا اموال بيت المال را به طور يكسان تقسيم مي كنيد؟
مولاي متقيان(ع) پاسخ فرمود: لو كان المال لي لسويت بينهم فكيف و انما المال مال الله خطبه 126 نهج البلاغه.
يعني: اگر اين اموال، ملك شخصي خودم بود به طور يكسان تقسيم مي كردم تا چه رسد كه اينها مال خدا و مربوط به همه مردم است.
يكي از امتيازات عالي مكتب اسلام اين بود كه در دوره جاهليت، تمام اختلافات و تبعيض ها را ميان افراد و نژادها و قبايل از بين برد و با تمام قوا امتيازات ستمگران را نابود ساخت. قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: ان اكرمكم عندالله أتقيكم (حجرات‎/۱۳)يعني: همانا گرامي ترين افراد نزد خداوند با تقوي ترين آنهاست. همچنين در سوره روم مي فرمايد: و من آياته اختلاف السنتكم و ألوانكم (روم‎/۲۲)يعني: اين تفاوت شكل ها و رنگ ها و زبان هاي شما همه از نشانه هاي قدرت خداست. پيامبر گرامي اسلام در حجه الوداع مردم را جمع كرد و فرمود: تمام مسلمانان از هر قبيله و نژاد و زباني كه هستند با هم برابرند . (سفينه البحار،ج،۲ ص 348)
قبيله قريش به اين دليل كه سرپرست خانه كعبه بودند دچار خودبرتربيني و غرور شده بودند، از اين رو در مراسم حج، يكي از اعمال را - رفتن به صحراي عرفات- ترك مي كردند و به جاي آن به مزدلفه مي رفتند و مي گفتند ما اهل حرم خدا هستيم و از حرم جدا نمي شويم. قرآن در سوره بقره در اين باره فرمود: ثم أفيضوا من حيث أفاض الناس (بقره‎/ 198)
يعني: شما از همان جايي كه مردم ديگر مي روند، برويد.
خود شخص پيامبر اسلام(ص) آنچنان ساده و بي آلايش مي زيست كه گاهي يك فرد ناشناس كه وارد مسجد مي شد، ايشان را نمي شناخت و پس از مدتي كه در چهره ها مي نگريست، مي پرسيد: كدام يك از شما پيامبر هستيد؟
پيامبر(ص) به هنگام نشستن با اصحاب همواره دايره وار مي نشست و به بالا و پايين جلسه بي تفاوت بود.
عدالت در اسلام و اجراي آن به حدي حائز اهميت است كه نه تنها درباره دوستان، بلكه با دشمنان- و حتي در ميدان جنگ- نيز مورد سفارش و تاكيد واقع شده است. قرآن مي فرمايد: فان قاتلوكم فاقتلوهم كذالك جزاء الكافرين (بقره‎/ آيه 191)يعني: اگر دشمن شما را مي كشد، آنگاه شما هم آنها را بكشيد.همچنين در زمان جاهليت، رسمي احمقانه وجود داشت، يعني اگر شخصي از يكي از قبايل كشته مي شد، تمام آن قبيله به پا مي خواستند و تا چند نفر را به انتقام همان يك نفر نمي كشتند، آرام نمي گرفتند. قرآن درباره اين تعصب كور مي فرمايد: و من قتل مظلوماً فقد جعلنا لوليه سلطاناً فلايسرف في القتل (اسراء‎/ 33)
يعني: هر كس مظلومانه كشته شود، براي او سرپرستي قرار داديم كه داراي اختيار است (كه اگر خواست قصاص كند و اگر خواست ديه بگيرد) ولي حتي سرپرستان مقتول نيز حق ندارند در انتقام و كشتن اسراف و زياده روي كنند و عبارت: فلا يسرف في القتل در اين آيه ناظر به همين معنا است.
حضرت امير- علي(ع)- پس از ضربت خوردن به فرزندانش مي فرمايد: لاتقتلن بي الا قاتلي، فاضربوه ضربهً بضربه (نهج البلاغه صبحي صالح‎/ ص۴۲۲)يعني: هرگز به خاطر شهادت من دست به قتل عام نزنيد و تنها قاتل را بكشيد. او يك ضربه به من زد، شما هم فقط يك ضربه به او بزنيد.
علي(ع)- شهسوار اسلام- و خليفه مقتدر وقت درخون خود مي غلطد، ولي از مدار عدالت بيرون نمي رود.
قرآن مجيد نيز درباره رعايت عدالت با دشمنان مي فرمايد: فمن أعتدي عليكم فاعتدوا عليه بمثل ما اعتدي عليكم و اتقوا الله (سوره بقره‎/ آيه 193)يعني: اگر بر شما تعدي و ظلم كردند، شما نيز به همان مقدار حق تعدي به آنها را داريد.
به راستي، دين اسلام، دين عطوفت و اعتدال است. دين اسلام حتي مومنان را به صبركردن و عدم انتقام از دشمنان دعوت مي كند. قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ماعوقبتم (نحل‎/ آيه 126)يعني: اگر اهل عفو و صبر نيستيد و مي خواهيد حتماً عقوبت و مجازات نماييد، پس عقوبت كنيد همانند آنچه خودتان مورد عقوبت قرار گرفته ايد نه سخت تر. و در اين مورد ادامه مي دهد: و لئن صبرتم لهو خير للصابرين يعني: اگر صبر كنيد بهتر است.ماجراي زير موضع اسلام را در مورد رعايت انصاف به خوبي نشان مي دهد: پيامبر گروهي را براي روشن شدن تكليف يهوديان خيبر فرستاد. يكي از آنها اموال خود را در پناه كوهي قرار داد و به استقبال مسلمانان آمد و اظهار اسلام كرد. بعضي از مسلمانان عجله كردند و گفتند اسلام او تزوير و حيله است، او به خاطر ترس از جان و حفظ اموال خود چنين اظهار مي كند و بالاخره او را كشتند، اين آيه نازل شد:
لا تقولوا لمن القي اليكم السلام لست مؤمنا تبتغون عرض الحيوه الدنيا (نساء‎/ 94)قرآن در اين آيه توصيه مي كند به شخصي كه اظهار اسلام مي كند نگوييد تو مسلمان نيستي تا بدين وسيله راه كشتن او را نزد خود هموار و او را به ناحق بكشيد و اموال او را به غنيمت برداريد، از اين قضاوت هاي عجولانه دوري كنيد. البته معناي اين حرف زودباوري و تسليم در برابر هر نوع حيله دشمن هم نيست، زيرا در پايان همين آيه سفارش شده در اين قبيل موارد لازم است تحقيق كنيد نه در كشتن عجله كنيد و نه ساده لوحانه به هر اظهاري دل ببنديد، بلكه راه ميانه كه همان حفظ عدالت اجتماعي است تحقيق و بررسي است و اين است مكتب ما و عدالت اجتماعي ما درباره جنگ ها و برخورد با مخالفان كه نسبت به افراد بي آزار عدالت و محبت و نسبت به افراد موذي عقوبت و جزاي به مثل شود.دين اسلام حتي در مورد عبادت كردن نيز دستور به عدالت مي دهد.
اما صادق(ع) مي فرمايند: لاتكرهوا الي انفسكم العباده (اصول كافي، ج،۲ ص۸۶)
يعني: عبادت را برخود تحميل نكنيد.
در اسلام و قرآن، رعايت اعتدال و انصاف در تمام شئون حيات فردي و اجتماعي، در قصاص، در مدح و انتقاد، در انفاق، در مخارج، در محيط خانه، در اقتصاد، در كار، در توزيع و مصرف، به شدت مورد تاكيد و سفارش واقع شده است.
قرآن براي برپايي و استقرار عدالت در جامعه، مردم را به پيامبران ارجاع داده و فرموده است: فأن تنازعتم في شيئي فردوه الي الله و الرسول ان كنتم تومنون بالله واليوم الاخر (نسا‎/ 59)يعني: اگر در امري با هم نزاع داشتيد به خدا و پيامبر رجوع كنيد، اگر به خدا و روز آخرت ايمان داريد، قابل ذكر است كه در موارد ديگري كه خطر انحراف از مرز عدالت و تجاوز به حقوق يكديگر پيش مي آيد، بايد به علماي عادل مراجعه كرد تا طبق حكم خدا فرمان دهند.معمولاً دو عامل مهم براي انحراف از مرز عدالت وجود دارد كه قرآن به هر دوعامل توجه فرموده است: اولين عامل انحراف، حب ذات و علاقه ها و روابط است. قرآن در اين باره مي فرمايد: يا ايها الذين آمنو كونوا قوامين بالقسط شهداء لله ولو علي انفسكم او الوالدين و الاقربين ان يكن غنياً او فقيراً فالله اولي بهما (نسا‎/ 135)يعني: اي كساني كه ايمان آورده ايد، كاملاً به عدالت قيام كنيد و گواهي هاي شما فقط براي خدا باشد، گرچه به زيان خود شما يا والدين و بستگان تمام شود و مسأله فقير بودن يا غني بودن در گواهي دادن شما اثر نكند، زيرا خدا سزاوارتر است به اينكه از آنها حمايت كند. يعني مسئوليت شما فقط دفاع از حق است بدون هيچ گونه ملاحظه فاميلي يا اقتصادي.اين آيه به علاقه هاي خطرناك اشاره مي كند كه مبادا آن دوستي ها و مسائل عاطفي و فاميلي شما را از مرز عدالت دور كند.دومين عامل براي اينكه انسان در خط عدالت حركت نكند، مسأله ناراحتي هايي است كه انسان از فردي و يا گروهي مي بيند و در اين زمينه نيز قرآن مي فرمايد: يا ايها الذين امنو كونوا قوامين لله شهداء بالقسط ولا يجرمنكم شنآن قوم علي الا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوي (مائده‎/ 8) يعني: اي كساني كه ايمان داريد، برنامه شما قيام خالصانه و شهادت عادلانه باشد، دشمني قومي سبب انحراف شما از مرز عدالت نشود و خرده حساب هاي سابق را تسويه نكنيد و مكرراً فرمان مي دهد كه به عدالت رفتار كنيد كه به تقوي نزديك تر است. در اين آيه توجه خاصي به مسأله ناراحتي و گلايه ها و دشمني هايي است كه احياناً در قضاوت و رفتار ما اثر مي گذارد.كوتاه سخن آنكه عمل كردن به عدالت و طبق معيارهاي الهي حركت كردن، كار سختي است كه اوليا خدا در عمل به آن از خدا استمداد مي كنند، و شايد مراد از صراطي كه در قيامت از مو باريك تر و از شمشير تيزتر است و بايد همه ما از روي آن عبور كنيم، همين خط الهي در دنياست كه به راستي از مو باريك تر است.قرآن مجيد براي پرهيز از انحراف از مرز عدالت صريحاً دستور مي دهد: يا ايها الذين آمنوا كونوا قوامين بالقسط شهداء لله و لوعلي انفسكم (نسا‎/۱۳۵) يعني: اي كساني كه ايمان آورده ايد، كاملاً به عدالت قيام كنيد و گواهي هاي شما فقط براي خدا باشد، هر چند به زيان شما تمام شود.