كودكان امروز، گذشته هاي دور و نزديك ما هستند. ما نيز آنها را به خواست خود به دنيا آورده و مي آوريم؛ اما پس از رسيدن به اين خواسته، مي توانيم به خوبي پاسخگوي نيازهاي آنها از هر جهت باشيم...
آنچه در پي مي آيد، نگاهي است به درد و رنج بسياري از كودكان در سراسر جهان كه با هم مي خوانيم.
براساس آمار يونيسف، در حال حاضر چهارده ميليون نوجوان زير 15 سال در سراسر جهان حداقل يكي از والدين خود را (اغلب هر دو را) در اثر ابتلا به بيماري هاي سخت به ويژه ايدز از دست داده اند و اكنون بي سرپرست و يا با يك سرپرست بيمار خود زندگي مي كنند، كه اين تعداد تا سال 2010 ميلادي به حدود 25 ميليون نفر خواهد رسيد.
عمده ترين لطمه ناشي از مرگ والدين، فقر به جا مانده در خانواده است و كودكان پس از مرگ آنها در بدترين شرايط ممكن زندگي مي كنند.
امروزه، شايع ترين عامل آسيب رسان به خانواده ها به ويژه خانواده هاي فقير آسيايي، آفريقايي و حتي اروپايي و آمريكايي، مرگ والدين، ناشي از ابتلا به ايدز است. اين آسيب زماني شكل وحشتناكي به خود مي گيرد كه كودكان يتيم در معرض انواع آسيب ها، تبعيض ها و تعرض ها قرار مي گيرند.
آسيب ها و بيماري والدين
نخستين آسيب ناشي از بيماري والدين (به ويژه ايدز) از كارافتادگي آنها و به دنبال آن قرار گرفتن خانواده در وضعيت نابسامان اقتصادي است و كودكان براي جبران اين كمبود، راهي جز كاركردن ندارند. اما نكته قابل تأمل كار كردن دختران اين خانواده ها است، چرا كه اغلب كارفرمايان، دختران را زودتر از پسرها براي كار مي پذيرند.
ترك تحصيل، لطمه ديگري به اين كودكان است، چرا كه اشتغال به كار فرصت تحصيل را از آنها مي گيرد.
نگهداري از والدين و به دنبال آن خواهرها و برادرهاي كوچك تر (عموماً اين خانواده ها پرجمعيت هستند) بخش ديگري از مسئوليت تلخ و زود هنگام آنها است كه اگر به همه اين مشكلات، مسئوليت تأمين خوراك و پوشاك و... خانواده را نيز بيفزاييم، به راحتي به عمق فاجعه پي مي بريم.
گذشته از مشكلات اقتصادي، كه بي ترديد بخش اعظمي از فكر و تلاش كودكان را به خود معطوف مي كند، از دست دادن والد يا والدين و افتادن در ورطه تلاش و كوشش سخت و بي وقفه براي تأمين معاش خانواده، كودكان را از نظر روحي- رواني و جسمي تخريب مي كند.
اكثر اين كودكان به سرعت از جمع دوستان طرد مي شوند و همسالان آنها ديگر حاضر به ادامه دوستي با آنها نيستند. اين فشارهاي روحي كودكان را تا معرض خودكشي و فرار از منزل پيش مي برد.
براساس آمار يونيسف، فرار از منزل يكي از شايع ترين رفتارهاي تدافعي اين كودكان است؛ اما فرار، زمينه ساز قرار گرفتن آنها در معرض انواع آسيب ها اعم از سوء استفاده جنسي (به ويژه دختران)، بيگاري؛ بهره برداري از آنها براي قاچاق انواع كالاها به ويژه مواد مخدر، قاچاق اعضاي بدن، كار در بدترين شرايط در مراكز توليدي و... است.
گزارش هاي دريافتي حاكي از آن است كه حتي كودكاني كه شرايط نابسامان اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و... خانواده خود را تاب آورده و از منزل نمي گريزند؛ در اثر ابتلا به ايدز، سوءتغذيه، كار بيش از حد توان خود، به هم خوردن تعادل روحي- رواني و... به تدريج و با مرگي دردناك از بين مي روند.
جهان در تلاطم
مروري بر بخشي از آمارهاي يونيسف بي هيچ توضيح بيانگر وضعيت نابسامان بسياري از كودكان، به ويژه كودكان متعلق به كشورهاي فقير است.
- در زامبيا بخش اعظمي از دختران خياباني (زير 15 سال)، متعلق به خانواده هاي فقير و يا خانواده هاي فروپاشيده ناشي از مرگ والد يا والدين است. اكثر اين دختران ناقل ويروس HIV و يا مبتلا به بيماري ايدز هستند.
- در اتيوپي، كودكان كار به ويژه در شهرهاي بزرگي چون آديس آبابا ،پايتخت اين كشور، متعلق به خانواده هاي فقير و يا كودكان يتيمي هستند كه والدين شان را در اثر ابتلا به ايدز از دست داده اند.
- دختران يتيم اوگاندايي به دو صورت مورد سوءاستفاده قرار مي گيرند؛ 1- سوء استفاده جنسي با فروش دختران به گروه هاي مورد نظر و 2- به كار گرفتن آنها به عنوان پرستار كودك، سالمند و يا كار در شرايط بسيار نامناسب به عنوان خدمتكار منزل، رستوران ها و... و يا كار در مراكز توليدي كوچك و كم درآمد با حداقل دستمزد و يا بدون دستمزد.
- پژوهش هاي انجام شده در مناطق مختلف آسيا نيز نشان مي دهد كودكان فقير و يتيم آسيايي نيز در شرايط بسيار نابسامان از جهت آموزشي، بهداشتي، اقتصادي، اجتماعي و... قرار دارند.
- در منطقه صحراي آفريقا، ايدز به عنوان بيماري اپيدمي يا همه گير شناخته شده است و اكثر خانواده ها حداقل يك يا دو و يا بيشتر، بيمار مبتلا به ايدز و يا ناقل ويروس HIV دارند. اين بيماري در منطقه صحراي آفريقا بحراني جدي است. نوزادان متولد شده در اين منطقه به طور مادرزادي ايدز داشته و يا در اثر ابتلا به ايدز به سرعت از بين مي روند.
- در سوازيلند: از هر 10 نوجوان (بيشتر دختر) يك نوجوان به دليل فقر، خانواده را ترك كرده و به جمع دختران خياباني يا كار مي پيوندد.
با ادامه اين روند، در دوازده كشور آفريقايي تا سال 2010 ميلادي تعداد نوجوانان فقير و يتيم زير 15 سال به پانزده درصد افزايش مي يابد.
طرح هاي پيشين
از آنجايي كه بين زمان آلودگي با ويروس HIV تا بروز بيماري گاه تا 10 سال زمان لازم است، بنابراين كودكاني كه اكنون به اين ويروس آلوده شده اند، 10 سال ديگر در زمره بالغين بيمار قرار مي گيرند. از طرفي به دليل فاصله زماني بين ابتلا به بيماري تا مرگ بيمار نيز زماني خاص وجود دارد، بنابراين امكان آلودگي اطرافيان از اين طريق نيز وجود دارد. از اين رو ميزان مرگ و مير ناشي از ايدز و كودكان آلوده به ويروس HIV حتي در كشورهايي كه از مدت ها پيش، مهار جدي ايدز را آغازكرده اند، تا مدت ها منتفي نيست.
در ژوئن 2001 ميلادي UN در گزارشي درباره ايدز و كودكان، شاخص ترين حركت سازمان هاي جهاني را مهار ايدز و در نتيجه كاهش تعداد كودكان بيمار، فقير و يتيم اعلام كرد. در اين گزارش آمده بود كه كشورهاي عضو UN، با برنامه ريزي و تخصيص بودجه اي خاص، به صورت جدي مبارزه با ويروس HIV را آغاز خواهند كرد و افراد در معرض خطر چون خانواده هاي فقير و نيازمند را نيز تحت پوشش حمايت خود درخواهند آورد.
اين برنامه در نخستين مرحله تا سال 2005 ميلادي به اجرا گذاشته شد و عمده اين برنامه ها روي حمايت از خانواده هاي نيازمند از جهت تامين نيازهاي تحصيلي، جلوگيري از سوءاستفاده از كودكان به شيوه هاي مختلف، امكان دريافت كمك هاي مالي و بهداشتي - درماني و تحت پوشش قراردادن كودكان پس از مرگ والدين به دليل ابتلا به بيماري هاي مختلف به ويژه ايدز متمركز شده بود.
كودكان و تلاش هاي كنوني
اكنون بسياري از نهادهاي مسئول به ويژه يونيسف،UN و... عمده فعاليت خود را روي حمايت از كودكان نيازمند متمركز كرده اند؛ به اين ترتيب مي توان اندكي به آينده كودكان اميدوار بود.
- برقراري ارتباط مؤثر؛ يونيسف اكنون به عنوان سازماني شاخص در زمينه حمايت از كودكان نيازمند سراسر جهان با بسياري از دولت ها به ويژه دولت هاي ثروتمند مرتبط است. اين هماهنگي در زمينه وضع قوانين، برنامه ريزي براي حمايت كودكان در زمينه هاي مختلف و... است.
از سوي ديگر يونيسف با همكاري تشكل هاي غيردولتي (NGO) فعاليت هاي گسترده اي را جهت جلوگيري از آسيب به كودكان و ابتلاء آنها به انواع بيماريها به مرحله اجرا گذاشته است.
به طور مثال در منطقه جنوب شرقي آسيا، يونيسف با كمك گروهي از NGOهاي فعال در زمينه حمايت از كودكان، فعاليت هاي بسيار مثبتي بر افزايش حمايت از كودكان در مقابل ابتلا به ايدز و يا آلودگي با ويروس HIV و حمايت از كودكان يتيم ناشي از مرگ والد يا والدين در اثر ابتلا به ايدز و ساير بيماري ها، آغاز كرده است.
در زامبيا نيز يونيسف با همكاري تعدادي از NGOهاي مرتبط با مراكز مذهبي نظير كليساها، خدمات گسترده اي را در اختيار ميليون ها كودك نيازمند قرار داده است، از عمده اين فعاليت ها مي توان به آموزش كودكان در مقابل ابتلا به انواع بيماري ها به ويژه ايدز، امكان ادامه تحصيل كودكان نيازمند، ارايه خدمات بهداشتي - درماني و... اشاره كرد.
- كمك به والدين بيمار براي طول عمر بيشتر؛ يكي از شاخص ترين شيوه هاي جلوگيري از فقر كودكان و حفظ سلامت جسمي - روحي آنها، افزايش طول عمر والدين بيماري يا نيازمند آنها است. افزايش امكان دسترسي به داروها و حفظ بهداشت اين خانواده ها راهي جهت به تعويق انداختن فقر اقتصادي خانواده ها و بي سرپرست شدن كودكان است.
برنامه شاخص يونيسف در اين زمينه برقراري ارتباط با مراكز بين المللي توليد و عرضه دارو به منظور در اختيار قرار دادن داروي ارزان قيمت و كنترل سلامت داروها است. اين حركت راهي جهت تسهيل مصرف دارو و طولاني تر شدن عمر والدين است؛ در حقيقت مرگ زودهنگام والد يا والدين در اثر عدم دسترسي به دارو منتفي مي شود.
- تشكل هاي حمايت كننده؛ اعضاي يونيسف براين باورند كه كودكان فقير بايد به هر شكل ممكن از حمايت هاي مادي و معنوي برخوردار شوند و تا حد ممكن اين حمايت خود و خانواده آنها را تحت پوشش قرار بدهد. از طرفي سرپرستي مستقيم والدين از فرزندان بسيار موثرتر و كم هزينه تر از حمايت و نگهداري كودكان در مراكز مختلف نگهداري از كودكان است. در حقيقت كودكاني كه كانوني به عنوان خانواده داشته و از حمايت هاي تشكل ها و سازمان هاي مسئول در خانه خود نيز بهره مند شوند، از جهت روحي - رواني و جسمي در شرايط به مراتب بهتري قرار داشته و مي توانند مهارت هاي لازم زندگي را نيز بهتر بياموزند.با توجه به نكات ذكر شده، يونيسف با همكاري مجموعه اي از NGOهاي (تشكل هاي غيردولتي) فعال در زمينه حمايت از حقوق كودكان سعي دارد تا كودكان نيازمند و خانواده هاي آنها به طور همزمان تحت پوشش حمايت هاي خود قرار دهد. اين حمايت ها شامل برآوردن نيازهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، امكان كار و فعاليت والدين، حمايت هاي درماني- پزشكي: امكان ادامه تحصيل كودكان و حتي والدين آنها، پرداخت هزينه هاي درماني، پرداخت كمك هزينه تحصيلي كودكان، مشاوره هاي روانشناسي و... است.به طور مثال در اوگاندا ، امكان راه اندازي فعاليت هاي كوچك اقتصادي براي مادران به ويژه مادران سرپرست خانوار فراهم شده است.
و در نهايت اين كه يونيسف و ساير نهادهاي وابسته و همكار اين مركز، اعم از دولتي و غيردولتي قصد دارند تا با برنامه ريزي صحيح نه تنها سلامت كودكان فقير و خانواده هاي آنها را در سراسر جهان تضمين كنند، بلكه نيازهاي ديگر آنها شامل نيازهاي اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي، تحصيلي و... آنها را نيز فراهم كنند تا اين نيازها زمينه ساز استثمار كودكان بي بضاعت به ويژه دختران نشود...
مهتاب صفرزاده خسروشاهي
منبع:http://www.unicef.org