دكتر اصغر نصيري
مديريت شهري از اواسط قرن بيستم به عنوان رويكرد علمي براي اداره جامعه مورد توجه قرار گرفت و يكي از مهمترين محورهاي آن استفاده از خردجمعي براي هدايت و برنامه ريزي شهرهاي داراي اهميت شد. از اين رو بسياري از شهرهاي بزرگ جهان خيلي زود به استفاده از اين روش روي آورده و با بهره مندي از تجارب شهروندان به اتخاذ روش هاي نوين در اداره شهرها روي آوردند.
تهران از سال ها پيش به عنوان شهري بزرگ كه داراي مشكلات و معضلات گوناگوني است، همواره مورد توجه خاصي بوده. توجه به نحوه مديريتي اين شهر بزرگ و لزوم استفاده از تجارب و دستاوردهاي ديگر كلانشهرها اجتناب ناپذير مي نمايد. از اين رو تكيه بر بهره گيري از توانايي افراد مختلف و همچنين دخالت شهروندان در اداره پايتخت مي تواند زمينه هاي جديدي از همكاري را در ميان مديريت شهري و كساني كه در آن زندگي مي كنند به وجود آورد.
مديريت شهري قدرتمند زماني شكل مي گيرد كه مشروعيت مبتني بر مشاركت مردم داشته باشد و زماني قدرت چانه زني به نمايندگي از شهروندان را دارد كه خاستگاه و مقبوليت مردمي داشته باشد. امروزه قدرت سياسي برخلاف گذشته از غلبه سياسي ناشي مي شود كه برخاسته از انتخاب مردم است. براين اساس مساله محوري زمانه جامعه ما مشاركت مردم در تعيين سرنوشت خويش است. البته اين امر فقط براي جامعه ممكن است كه ارزش انساني شهروندان را برتر از قدرت و آزادي را برتر از مهار انسان بشمارد.
در اين الگو توسعه مستلزم دموكراسي و آموزش و استقلال واقعي شهروندان است. كافي نيست كه فقط زباله هاي شهروندان را جمع آوري كرد. بلكه بايد به آنها به قدر كافي اختيار داد تا ديدگاهشان را به عنوان انسانهاي غير موثر در اداره دنيايي كه در آن زندگي مي كند عوض كنند.
مسلما يكي از تازه ترين و مهمترين نوآوري هاي اجتماعي جهان امروز مفهوم مشاركت همه جانبه مردم است؛ مشاركتي كه به مردم امكان مي دهد با شركت مستقيم در فرآيند تصميم گيري يا تاثيرگذاري بر كساني كه قدرت تصميم گيري دارند عرصه انتخابهايشان را گسترده تر كنند. تكيه بر مردم و جامعه شهروندان در يك فرآيند مشاركت آگاهانه و همه جانبه استراتژي برتر و مطمئن است. مسلما شيوه ناكام حذف مردم كه حتي اگر " درميان مشك آن را جا شود - روز آخر گند آن پيدا شود." پايان يافته است زيرا داده ها و دانستني هاي جاري در جامعه و مشكلات انبوه و پيچيده چنان سيل وار در شهر جاري است كه هيچ مدير تيزبين و باتدبيري به تنهايي نمي تواند آنها را صيد كند.
درك كردن، جمع كردن، سنجيدن، غربال كردن و تجزيه و تحليل اين همه مساله در وسع و طاقت و امكان و قدرت هيچ آفريده اي نيست. در نتيجه شوراي شهر و مديريت شهري نبايد تسليم اين وسوسه باطل شوند كه تنها راه حل جمع آوري اطلاعات و شيوه هاي لازم براي اداره شهر مي تواند فقط در يك مغز مركزي يا دسته اي از مغزها متمركز شود. زيرا در قرن بيستم و يكم يك نفر كه به تنهايي بتواند يك سازمان و سيستم را مديريت و اداره كند، گذشته است. بايد بر اين توهم قلم بطلان كشيد كه ميتوان به جاي مردم و به اندازه مردم فهميد و به شيوه هايي به دور از دست و چشم شهروندان شهر را اداره كرد.
امروز مفهوم جديدي به نام حقوق شهروندي و مشاركت شهروندان متولد شده است كه توسعه مديريت شهري تحول مشاركتي، آموزش، تحول و پايداري شهري و توسعه يافتگي را بايد در آن جستجو كرد. متاسفانه هنوز نگاه مديران ما به شهروندان نگاه تكليف مدار است و به شهروندان به عنوان ساكنان منفعل نگريسته و به آنها اجازه نمي دهند كه در تصميم گيري ها دخالت و از آنچه در شهر مي گذرد با خبر شوند. در چنين شرايطي است كه فرهنگ ضرب المثل "چهار ديواري اختياري" در ميان شهروندان شكل مي گيرد و شهروندان بر همين اساس فضاهاي عمومي شهر را متعلق به خود نمي دانند.
ما وارث سازمان هايي هستيم كه آواي مشاركت در آن كمتر شنيده مي شود و روحيه مشاركت پذيري به معني شهروند مداري و شهروند محوري در آنها ناچيز است. قدر مسلم راهي دشوار براي نهادينه كردن تفكر مشاركت در ادارات و سازمان هايمان از جمله شهرداري ها داريم.
و دراين ميان شهرداري بايد تسهيل گر جامع و زندگي شهر باشد و براي اين كار بايد خودش هم كاملاً متحول شود، قدر مسلم نگاه مشاركت جو تمركززدا و حركت به سوي جلب اعتماد مردم و شفاف سازي و گسترش بهره برداري از ظرفيت هاي متنوع و موثر محلي هم براي شوراهاي اسلامي شهر و هم براي مديران شهري به ويژه كلان شهرها كليد پايداري است. اگر هر شهروند براي اداره محيط زندگيش يك مساله و يك راه حل ارايه بدهد، آنگاه بايد انتظار داشت كه چهره شهر عوض شود. بايد يقين بداريم كه جهان بر پايه مشاركت مي چرخد و مديريت شهري راهي جز تن دادن به مدار مشاركت ندارد. بر اين اساس بايد:
۱ - انجمن هاي مطيع، شوراياري ها، دولتهاي محلي و پارلمان هاي محلي براي اداره هر چه بهتر و سازمانمند شهرها بايد بيش از پيش توسعه يابد.
۲ - ساختار مديريت شهري از نظام تكليف مداري به نظام حق مدار شهروندان تغيير رويكرد دهد.
۳ - آموزش تحول در مديريت شهري مورد توجه قرار گيرد
۴ - فرهنگ سكوت و حاشيه نشيني شهروندان شكسته شود و تفويض اختيار به محلات ناحيه هاي شهري و انجمن هاي محلي به رسميت شناخته شود.
۵ - توسعه و حمايت از سازمانهاي غير دولتي و مردم نهاد در دستور كار مديريت شهري قرار گيرد.
۶ - انتخاب شهردار كلان شهرها به صورت مستقيم توسط شهروندان انجام پذيرد.
۷ - فراگيري فرهنگ شهرنشيني در دستور كار آموزش و پرورش و توسعه نهاد شهردار مدرسه مورد اهتمام جدي قرار گيرد. براي هم افزايي و هم سويي در جلب مشاركت فرهنگي و اجتماعي سرمايه هاي شهري و شهروندان حوزه معاونت اجتماعي و سازمان فرهنگي و هنري شهرداري تهران به صورت مديريت واحد و يكپارچه اقدام و اداره شود.

گروه شهري- حمل و نقل عمومي در شهر تهران همواره با مشكلات بسياري روبرو بوده است. به ويژه اينكه اين شهر بزرگ در طول دوران پايتختي اش هر روز گسترش بيشتري يافته و جمعيت آن نيز افزون تر شده است. از اين رو ايجاد يك سيستم حمل و نقل عمومي فراگير در اين شهر با مشكلات بسياري روبه رو بوده است. سيستمي كه علاوه بر تأمين نياز شهروندان براي سفر راحت درون شهري مشكلاتي نظير آلودگي هوا و آلودگي هاي زيست محيطي را افزايش نداده و شهري امن براي شهروندان ايجاد كند.
بر اساس آمارهاي اعلام شده اين شهر هر روز شاهد 15 ميليون سفر شهري است؛ سفرهايي كه عمدتاً رويكرد اقتصادي و اجتماعي داشته و كمتر جنبه گردشگري و تفريحي دارد. بي ترديد براي ايجاد بستري مناسب براي ساماندهي اين ميزان سفر، در شهري كه مساحت آن در حدود 707 كيلومتر مربع است، نياز به راهكارهاي درستي است تا شهروندان از امكانات مناسب با زياندهي كمتر بهره ببرند. شهر تهران با داشتن 270 كيلومتر شبكه بزرگراهي و 90 كيلومتر خطوط ريلي( با احتساب مترو كرج) و 70 كيلومتر خط ويژه اتوبوس هنوز نتوانسته است سيستم حمل و نقل قابل قبولي را طراحي كند. از سويي شهر لندن با جمعيتي برابر با شهر تهران در سايه شبكه حمل و نقل مناسب شهري توانسته است اين معضل را از سال ها پيش حل و موجب ارتقاي كيفي سفرهاي درون شهري شود. توجه به اين نكته كه در لندن تنها 100 كيلومتر شبكه بزرگراهي وجود دارد و شبكه ريلي اين شهر در حدود هزار و 224 كيلومتر است و 253 كيلومتر نيز خطوط ويژه اتوبوس دارد مي تواند ما را به حقايقي برساند كه شايد قابل تأمل باشد. اينكه تهران جولانگاه خودروهاي شخصي است و سيستم هاي حمل و نقل عمومي در آن جايگاه واقعي خود را ندارند يك واقعيت انكار ناپذير است. تهران امروزه بيشتر به يك پاركينگ بزرگ مي ماند كه انبوهي از خودروها در آن وجود دارد. در اين ميان شايد كمترين سهم از خيابان ها و شبكه هاي بزرگراهي و معابر به سيستم ها حمل و نقل عمومي اختصاص داشته و اين شهر به شهري افسارگسيخته و تحت سيطره بي چون و چراي انواع خودروهاي شخصي درآمده است. تهران از آن روزگاري كه به عنوان شهري دوست داشتني و اشتياق آور براي زندگي بود سال هاست فاصله گرفته و چهره امروزين آن بيشتر در هاله اي از نگراني قرار دارد. اين شهر انگار بيشتر به چاره انديشي مديران نيازمند است. در واقع تهران با گسترش شبكه بزرگراهي نمي تواند براي برون رفت از اين مشكل اقدامي مناسب انجام دهد. بلكه شايد تنها راه حل اين معضل ديرينه در گرو توسعه سيستم حمل و نقل عمومي است؛ سيستمي كه با تكيه بر آن بتوان بسياري از معضلات پايتخت را حل كرد و علاوه بر كاهش آلودگي هاي زيست محيطي كه سالانه موجب صدمات فراوان به شهروندان مي شود در ساماندهي به سفرهاي شهري 8 ميليون نفري موفق بود.

شهري بزرگ، شهري كه مي توان گفت محل برخورد و ملاقات اقوام و مليتهاي گوناگوني است. تورنتو مركز تجاري كانادا است. بزرگترين شهر كشوري كه در شمال قاره آمريكا قرار دارد. تورنتو 7 ساختمان با ارتفاع بيش از 200 متر دارد. در ميان اين ساختمان هايي كه به دليل معماري ويژه شان تحسين برانگيز هستند برج معروف cn با ارتفاع شگفت انگيز و عجيب 553 متر قراردارد. اين برج به عنوان يكي از ساختمانها ي باشكوه و عظيم جهان همواره مورد توجه بسياري از مردم بوده است. جمعيت اين شهر در حدود 1/5 ميليون نفر است و به عنوان يكي از شهرهاي زيباي جهان مورد توجه بوده است. تورنتو شهري  با افق ديدني است.