Hamshahri Newspaper

مهشيد سليماني
دخترم روي صندلي نشسته بود و به زمين خيره شده بود. نيمرخش را مي ديدم. من نشسته بودم و به او نگاه مي كردم. عميق براندازش مي كردم. شايد هر دوي ما در آن لحظه به يك چيز فكر مي كرديم؛ به اينكه او به كسي علاقه مند شده بود.
او نگران رابطه اش بود، من نگران او.
او به خودش فكر مي كرد و اميدوار بود. من، نااميد نبودم ولي مي دانستم كه همه چيز خراب شده است و تمام مي شود، مطمئن بودم كه رابطه اش به جايي نمي رسد.
او خودپسند و مغرور خودش را مركز رابطه اش مي ديد، من از بيرون به خودم و او نگاه مي كردم. من هم عبور نكرده بودم ولي راه بيشتري را پيموده بودم، راه بيشتري در روابطم و فاصله بيشتري را از خودم طي كرده بودم ولي او هنوز حتي به خودش نزديك هم نشده بود.
دلم مي خواست هرچه را آموخته ام به او بياموزم. دلش مي خواست فكر كند هيچ چيز غير از آنچه كه در ذهنش احساس مي كند، واقعيت ندارد. چقدر درك كردن چيزهايي كه ديده نمي شود سخت است. براي من مادر، براي نسل من هم سخت بود، ولي حداقل آنچه را كه حل كرده ام، حالا برايم آسان شده است. دنبال راهي آسان مي گشتم تا به او هم بياموزم. اين راه وجود داشت. همين عشقي كه در ذهنش اتفاق افتاده بوده، همين علاقه اي كه او را كاملاً از كار و زندگي اش دور كرده بود، راه هموار حركت ما با همديگر بود.
فكر مي كردم مي دانم كارش از كجا خراب شده است. مشكلش اين بود كه عشق، در ذهنش اتفاق افتاده بود نه در دلش. اين حالت در هر نوجواني اجتناب ناپذير است ولي به شرط آگاهي به سلامت مي رسد، بگذريم.
دخترم نه خودش را مي شناخت نه پسرك را، ولي انگار عاشق شده بود. خيلي راحت اسم هيجان هاي درونش را گذاشت عشق. از اين اتفاق خوشحال بود. اينكه مورد توجه كسي غير از پدر و مادر و آشنايان هميشگي قرار گرفته بود، به او احساس استقلال مي داد. همين احساس مغرورش مي كرد. همين غرور در او تسلط و چيزي شبيه به اعتماد به نفس ايجاد كرده بود. ولي او فقط به ذهنش اعتماد كرده بود. ذهن خودش را ذهن پسر مي دانست و اين هرگونه سوء ظن، ترديد و دقت را از فكرش گرفته بود. فكر مي كرد ذهن پسرك را مي خواند و اين از دخترم يك شاگرد اول عكس العمل ساخته بود. ذهن او را مي خواند و واكنش نشان مي داد آن هم واكنشي كه او دوست داشته باشد نه چيزي كه براي خودش مطلوب باشد. از دخترم هيچ چيز باقي نمانده بود؛ خالي خالي شده بود.
نوجوان من مثل يك گلوله به زندگي عاطفي تازه اش پرتاب شد. پوكه اش نزد ما باقي ماند. گويي خانواده، شرايط فشار و ضرب يك مكانيزم رهاكننده، شليك كننده و گريزاننده را تدارك ديده بود. براي بچه هاي امروز پيداكردن يك مورد عاطفي، انگار، تنها راه استقلال است. براي جوان من، گريز، كاركرد استقلال را داشت، هيجان زده و ضربدار از دامن من گريخت. هر چيزي وقتي براي اولين بار تجربه شود، هيجان زا است و هوشياري را پس مي زند. اين في نفسه و در مرحله خود بد نيست ولي آنچه مهم است درك كردن اولين تجربه است. من اين را به او نياموخته بودم كه اولين هر چيزي، كامل ترين و مهم ترين و بهترين آن نيست. من در طول زندگي كودكانه او آنقدر اولين ها را مهم جلوه داده بودم كه او قانع شده بود همان اولين، تعيين كننده همه چيز است. فرصتي ندارد، بايد شتاب كند، هول بزند، زور بزند و نبايد از دست بدهد. درست و غلطش هم تحت تأثير همين هيجان ارزيابي مي شد. من اخلاق را از هيجان هاي زندگي برايش استخراج كرده بودم نه از حقايق زندگي! با قوانين اخلاقي من، او به رفتار پنهاني روي مي آورد. اگر چيزي را در همان اولين بارها كسب نكرده بود، پنهان از ما به خودش فرصت مجدد مي داد. اين يك نقطه، يك نقطه بسيار مهم بود كه جوان مرا به زندگي پنهاني و نه مستقل هدايت مي كرد. زندگي مستقل عضلات رواني خاص خودش را مي طلبد و در موقع مناسب خود رخ مي دهد ولي جوان من، در موقع كودكي به رفتار پنهاني پناهنده شده بود. او معصوم بود و بي گناه ولي پنهان كار و خطاكار. قانون ما از او يك مجرم ساخته است در صورتي كه او گناهكار نيست حتي معصوم است و سالم، حال آنكه او براي طبيعي ترين و قانونمند ترين نياز خود احساس گناه مي كند و پنهان مي شود. من چه كرده بودم؟ با جوانم چه كرده ام؟ با خودم چه كرده بودند؟
حداقل در سه نسل پيش از من، خودم و بعد از من، سه نسلي كه مستقيماً به من متصل بودند، مسئله اشتباه درك شده بود.
اين نسل ها ميوه هاي خود را نمي خورند بلكه فقط جمع مي كنند. دختر من هم هدفش از عشق، تجربه و چشيدن طعم آن نبود؛ فقط مي خواست به آن برسد و داشته باشدش. اين نسل درباره همه چيز همين طور رفتار مي كرد. اين را من به او آموخته بودم. وقتي به او مي گفتم مهم نيست چه رشته اي و چگونه قبول شوي، فقط مهم است كه وارد دانشگاه بشوي، اين را به او مي آموختم. براي دختر من رسيدن به سيب، به پرتقال، به گلابي، دريافت سه طعم متفاوت نبود، فقط يكي بود. دريافت طعم رسيدن. من ذائقه او را خشكانده بودم. دختر من به مدرك تحصيلي مي رسد، به پول و شهرت و موفقيت مي رسد و به عشق مي رسد. در زندگي او فقط يك مزه وجود دارد؛ رسيدن. و اگر نرسد، تمام انگيزه زندگي اش را، همان يكي را، از دست داده است. ولي آدم سالم، اگر به سيب نرسد مهم نيست، طعم ديگري را چشيده است، باز هم چيزي براي چشيدن دارد. آدم سالم، اگر به پيروزي نرسد، طعم شكست را مي چشد و اين عين زندگي است.
هدف دختر من از عشق، فقط داشتن و رسيدن به يك رابطه بود، به همين دليل فاصله ها را دوست نداشت. حوصله رعايت فاصله ها را نداشت چون ذهنش طعم آن را درنمي يافت. از تمام مراحل گوارش، فقط پركردن شكم را بلد بود، چون شكمش كار گوارش را خود به خود و بدون اراده او انجام مي داد ولي حوصله جويدن نداشت چون زحمتش به عهده اراده خود او بود. به همين دليل مردم تند و با شتاب غذا مي خورند و پرخورند. دختر من خوردن انار را دوست داشت ولي شستن و دانه كردن آن را نه. لذتش را كشف نكرده بود. خانه تميز را دوست داشت ولي تميز كردنش را نه، طعم نظم دادن را نچشيده بود. لذتش را تجربه نكرده بود. مدرك تحصيلي، پول و همه نتايج خوب را دوست داشت ولي كسب كردنشان را نه، چون من در او اشتياق تلاش كردن را ايجاد نكرده بودم بلكه به جاي اشتياق، اجبار هر چيز را در او شكل داده بودم و اجبار مطلوب نيست. عشق را نيز در آخرين مرحله اش به رسميت مي شناخت، كشش و كوشش و صبر و فاصله را برنمي تابيد، مي گفت دوستش دارم ولي چشمانش برق نمي زد، گونه اش گلگون نمي شد، دست و پايش نمي لرزيد، چقدر بي پروا شده بود. چرا؟ وقتي قرار باشد بهاي چيزي را نپردازي ولي آن را داشته باشي، چون نمي داني چگونه به دست مي آيد و نمي داني چگونه از دست مي رود، بي پروا مي شوي، بي احتياط مي شوي و حتماً از دستش مي دهي و برايت مهم نيست. اين نشد يكي ديگر! بعدي را سفت تر مي چسبي. دختر من در عين بي پروايي، ترس از دست دادن هم داشت و اين يعني اضطراب و گستاخي با هم. اين يعني زمخت شدن رابطه، يعني كار نكردن لطافت هاي يك رابطه .
به خودمان فكر مي كردم، به خودم، به پدرش. بين ما چه مي گذشت، ما با هم رابطه قابل توجهي نداشتيم، نداريم. نه رؤياي مشتركي ما را به واقعيتمان اميدوار مي كند و نه واقعيت درك شده اي ما را به رؤيايي تازه مي برد. الگوي دختر بيچاره ام ما بوديم، او نمي دانست رابطه چيست. من بي حيا نبودم ولي به دختركم هم نياموخته ام كه شرم و حيا در رابطه چه تأثيري ايجاد مي كند، خود من وقتي اولين بار، هيجان زده، وارد رابطه شغلي و اجتماعي ام شدم، وقتي خجالت مي كشيدم، سعي مي كردم آن را پنهان كنم و كم نياورم، آسان ترين راهي كه به ذهنم مي رسيد يا مردانه رفتار كردن بود، يا بي پروا و متظاهرانه ادا در آوردن و اين به تدريج عادتم شد. از خودم دور شدم. نمي دانستم كه خجالت كشيدن تنها راهي است كه آدم را در اندازه واقعي خودش معرفي مي كند. الان ياد گرفته ام كه اگر با خودم يگانه باشم، خجالت كشيدن بهتر از هر عامل ديگري روابطم را آرايش مي كند. همان گاردي كه با مردانه حرف زدن مي خواهم ايجادش كنم، با شرم آگين حرف زدن ايجاد مي شود بدون آن كه زن بودنم را از دست بدهم، من با حيا در جامعه با صداي قلمبه حرف زدم، بلند خنديدم، سروصدا دار راه رفتم، مستقيم درچشم افراد زل زدم تا نشان بدهم كه خجالت نمي كشم. ولي مي كشيدم، اين تضاد مرا عصبي و بدخلق مي كرد. من به جاي آن كه منطقم را تقويت كنم، رفتارم را كليشه اي كردم. جوان من مرا مي ديد. او ياد گرفت به جاي آن كه به خودش غلبه كند به ذهنيات ديگران غلبه كند. اين نسل آموخته است كه به جاي تسلط بر خود به ديگران مسلط شود. چنين فردي مي آموزد كه خود را تحميل كند، نسل امروز قادر نيست به خودش مسلط باشد. قادر نيست از خودش چيزي بخواهد. دختر من وقتي مي داند كه الان نبايد به دوستش تلفن كند، قادر نيست جلوي خودش را بگيرد. علي رغم تشخيص خودش رفتار مي كند و زنگ مي زند. چرا قادر نيست؟ چون من در كودكي به او نياموخته ام كه مثلاً اگر قرار است تا سن خاصي آرايش نكند، اين را خود او از خودش بخواهد. اين را به او نياموختم بلكه فقط به او غلبه كردم، فقط به او مسلط شدم و مانع آرايش كردنش شدم، بنابراين او آنچه را كه از رفتار من آموخت، غلبه برخود نبود، تحميل كردن خود به ديگران بود. من از دختركم نخواستم كه تمرين كند حتي در تنهايي، جايي كه من نيستم، جلوي خودش را بگيرد و سراغ لوازم آرايش نرود، من به دخترم نگفتم كه آرايش كردن و نكردن مهم نيست بلكه تا سن خاصي برنامه مشخصي را دنبال كردن مهم است. من رعايت كردن يك برنامه را به كودكم نياموختم فقط او را مجبور برنامه هاي خودم كردم. كودك من لذت غلبه بر خود را درك نكرد. امروز آنچه را كه به او آموخته ام تحويلم مي دهم، اين يعني فعل و انفعال رواني او درست عمل مي كند. پدرش به او نياموخت كه فاصله ها عاطفه ايجاد مي كنند بلكه گفت هر كه ناز كرد برود به درك! دورش بينداز. نازش را نكش، ما به او نياموختيم كه سكوت، شرم، ترديد و طاقت عواملي هستند كه نمي گذارند از هول حليم توي ديگ بيفتد بلكه نيازهايش را يك جا و بي جا برمي آورديم و نازهايش را نمي خريديم. هم اكنون او نيز چنين مي كند..
دو مشكل عمده يكي عدم غلبه برخود و ديگري كه حاصل اولي است؛ رعايت نكردن فاصله هاي لازم موجب شده بود كه دخترم در هر رابطه اي پا مي گذاشت آن را خراب مي كرد و از دست مي داد چون طرف مقابلش هم همين دو مشكل را دامن مي زد. در اين حال دخترم، به سطحي ترين شكل رابطه قانع شده بود. اين راضي اش نمي كرد ولي سرگرم مي شد گرچه با شناختي كه از او داشتم مي دانستم در عمق اين سرگرمي ها هم چيزي جست وجو مي كند ولي كيسه خالي را جست وجو مي كرد!
دخترم فكر مي كني دل گرمي كجاست؟
پسرم تو دل گرمي نياز داري نه سرگرمي!
اگر يك لحظه، فقط يك لحظه فكر كني، به درونت نگاه كني، همان لحظه تو را دل گرم مي كند. اگر فقط يك لحظه، تأمين خواسته ات را عقب بيندازي دل گرم خودت مي شوي. يك لحظه كه سخت نيست، من كه نمي گويم اصلاً فلان كار را نكن، مي گويم يك لحظه به اراده خودت آن را عقب بينداز، همين. اگر فقط يك بار به يكي از خواسته هاي خودت غلبه كني، خواسته دومت را بسيار آسان تر تحت تسلط خود
در مي آوري. صحبت از رياضت هاي سخت و غيرعادي نمي كنم، حتي نمي گويم به خشمت غلبه كن، نمي گويم هنگام شادي به خودت مسلط باش، نه، صحبت از زندگي روزانه عادي و آشناي خودمان مي كنم. مي گويم فقط يك لحظه ديرتر جواب تلفن را بده، به اراده خودت، كمي ديرتر چاي داغت را سربكش. يك دقيقه زودتر از خواب برخيز، نمي گويم پنج صبح بيدار شود، فقط يك روز يك ربع زودتر از تخت خوابت بيرون بيا و پس از آن احساست را به خودت تماشا كن. پول هايت را فقط يك روز ديرتر خرج كن. از ليست خريدهايت يكي را به اراده خودت حذف كن. امروز حذف كن، فردا خواستي بخر. همه اينها تو را دل گرم مي كند. مسلط، هدفمند، قوي و دل زنده ات مي كند. معيارهايت را تغيير مي دهد. تو را به خودت باز مي گرداند. اگر رها كني و به هر جا كه كشانده شدي بروي از تو چيزي باقي نمي ماند. بمان، طاقت بياور تا خودت را احساس كني، از كم شروع كن تا هر روز بيشتر خودت را احساس كني.
يكي ديگر از دلايل بي پروا شدن جوانان اين است كه وقتي مي سوزند آنها را رها مي كنيم، تنهايشان مي گذاريم. ما حتي برندگان را هم تنها مي گذاريم. برنده هاي بازي سوي خودشان مي روند، بازندگان هم سوي خودشان. اين يعني قطع ارتباط افراد با يكديگر، براي سوختگان طرحي بريزيم، بازي را ادامه بدهيم. اگر كسي بعد از آن كه بدي مي كند، تنها بماند و چيزي براي از دست دادن نداشته باشد، بي پروا مي شود، دنيايش را براي خودش تنهايي برمي د ارد. آن وقت خودخواه مي شود. آدم تنها مالك دنياست. آدمي كه سوخته است، آدمي كه در جامعه به بدي شناخته شود و از ريختن آبروي خود ترسي نداشته باشد ممكن است شجاعانه تر بدي كند و زيركانه تر انتقام بگيرد، نسل سوخته را دريابيم!