شأن و منزلت فرهنگي ماسوله به علت ورود بي رويه گردشگر در سال هاي اخير در معرض تهديدي جدي قرار گرفته و اقدامات ناصواب عمراني نيز منطقه را براي بروز حوادث مشكل ساز طبيعي بيش از پيش مستعد ساخته است
آناهيتا اميني علوي
شهر تاريخي ماسوله در غرب استان گيلان و حدود 60 كيلومتري شهر رشت قرار دارد كه به دليل داشتن معماري ويژه، طبيعت سبز كوهستاني و سابقه تاريخي- فرهنگي خود مشهور است. شيب تند دامنه كوه در اين منطقه سبب شده دست هنرمند ماسوله اي در گذر از تاريخي چند صد ساله و در هماهنگي بي نظير با طبيعت پيرامون، اثر هنري والايي را به وجود آورد كه در معماري منحصر به فرد پلكاني ماسوله جلوه گر مي شود. اين مجموعه فاخر نمونه ممتازي است براي انسان صنعت زده قرن 21 تا مشاهده كند چگونه مي شود نيازهاي توسعه شهري و عمراني خود را با احترام به طبيعت مرتفع سازد. ماسوله با وجود دارا بودن وجوه ارزشمند تاريخي و همچنين طبيعتي انسان ساز و نيز اجرا شدن ضوابط حفاظتي و گردشگري، بخت زيادي را براي ثبت در فهرست آثار جهاني يونسكو در اختيار دارد.
موقعيت فعال شهري در ارتباطي تنگاتنگ با شيوه زندگي سنتي اهميت اين منطقه را بيش از نمونه هاي مشابه تاريخي افزايش داده است. در ارزش تاريخي ماسوله هيچ شكي نيست؛ ولي چيزي كه باعث مي شود اثري در فهرست آثار يونسكو قرار گيرد علاوه بر وجود اين ارزش هاي فرهنگي و تاريخي، اطمينان يافتن يونسكو از وجود مديريت اصولي و صحيح در سايت ها و بناهاي تاريخي است. بايد ديد با توجه به اين كه پايگاه ميراث فرهنگي و صنايع دستي و گردشگري در شهر ماسوله مطالعات پردامنه اي را در اين زمينه انجام داده است و مداركي را براي ثبت ماسوله در فهرست جهاني يونسكو در دست تهيه دارد، مشكل اصلي كه ممكن است نقطه ضعفي براي نيل به اين مقصود تلقي گردد چه مي باشد؟ دكتر شفيعي مدير پايگاه ماسوله در اين خصوص مي گويد: ماسوله يكي از نقاط مهم گردشگري ايران است كه علاوه بر ارزش ملي، براي بهره برداري در سطح بين المللي نيز از پتانسيل هاي ويژه اي براي جلب گردشگر برخوردار است؛ به طوري كه استانداري گيلان نيز توجه خاصي به اقدامات عمراني در اين منطقه از خود نشان مي دهد.
هدف اصلي پايگاه ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در شهر تاريخي ماسوله جلوگيري از فرسودگي و انهدام اين بافت با ارزش و حفظ آن براي نسل هاي آينده است. با توجه به اين مطلب مشاهده مي كنيم كه نظارت سازمان ميراث فرهنگي بر ساخت و سازهايي كه در ماسوله انجام مي شود امري ضروري ا ست. ما بايد علاوه بر بهسازي منطقه، حفظ بافت سنتي ماسوله را نيز درنظر داشته باشيم. شأن و منزلت فرهنگي ماسوله به علت ورود بي رويه گردشگر در سال هاي اخير در معرض تهديدي جدي قرار گرفته و اقدامات ناصواب عمراني نيز منطقه را براي بروز حوادث مشكل ساز طبيعي بيش از پيش مستعد ساخته است. متأسفانه تعامل سازنده اي ميان سازمان هاي مختلف براي حفظ و حمايت از موقعيت تاريخي ارزشمند ماسوله وجود ندارد. در حال حاضر پايگاه ميراث فرهنگي طرحي با عنوان طرح ساماندهي ويژه ماسوله را تهيه نموده كه بايد براي بررسي و تصويب به شوراي فني سازمان ميراث فرهنگي ارايه شود و اين در حالي است كه طرح مشابهي توسط سازمان مسكن و شهرسازي استان گيلان تحت عنوان طرح جامع ساماندهي ماسوله در دست تهيه است. بسياري از فعاليت هايي كه امروز در ماسوله به عنوان پروژه هاي تحقيقاتي كار مي شود ممكن است بيشتر يك گردآوري باشد و نه تحقيق. سازمان هاي مختلف مي توانند با استفاده از نظرات و داده هاي اطلاعاتي يكديگر مسيرهاي رسيدن به هدف را به حداقل كاهش دهند و از اتلاف انرژي و هزينه هاي بيهوده جلوگيري نمايند. در عوض مي توان نيرو و اعتبار بيشتري را به اقدام مهم و ضروري آمارگيري از تعداد گردشگران اختصاص داد.
اين سرشماري از آنجا ضرورت دارد كه براي برنامه ريزي هاي زيرساختي و توسعه امكانات رفاهي اولين نياز مجري به حساب مي آيد. بايد نيازهاي منطقه به طور دقيق شناسايي شود و تنها در اين صورت است كه توسعه هاي شهري و فعاليت هاي عمراني معنا مي يابد. قبل از در دست داشتن چنين آماري برپايه چه داشته هايي مي توان به ساخت و ساز هتل و پاركينگ و مواردي از اين دست اقدام كرد و از كجا مي شود ظرفيت هاي مورد نياز را تخمين زد؟ در نوروز سال گذشته طي سرشماري كه توسط پايگاه ميراث فرهنگي صورت گرفت مشخص شد در طول مدت 15 روز ماسوله پذيراي 141 هزار نفر گردشگر بوده است.
اين تعداد گردشگر (ده هزار نفر در روز) به تناوب از ماسوله بازديد نمودند. جمعيت برنامه ريزي نشده و غيرقابل كنترل گردشگران آثار تخريبي بسياري را از بافت فرسوده ماسوله و طبيعت پيراموني آن به جا مي گذارد كه نمي توان از آن به عنوان رونق صنعت گردشگري نام برد.
تعداد اتومبيل هايي كه در طول اين 15 روز توسط همكاران پايگاه ميراث فرهنگي ماسوله شمارش شده اند شامل 33255 اتومبيل شخصي، 599 سواري عمومي، 359 ميني بوس و 22 اتوبوس بوده است. قابل ذكر است كه ماسوله در وضعيت فعلي مي تواند 1500 الي 1800 نفر مهمان را در هتل و خانه هايي كه به صورت مهمان پذير هستند جا دهد؛ بنابراين كنترل تعداد گردشگران به ماسوله كه گاه تنها به چند دقيقه صرف وقت با اتومبيل در منطقه خلاصه مي شود بايد در دستور كار قرار گيرد. اين مهم بايد هم اكنون كه در آستانه تعطيلات نوروزي سال جديد قرار داريم در نظر گرفته شده و راهكار مناسبي براي رويارويي با آن انديشيده شود.

آرش نورآقايي
امروزه در صنعت توريسم، سفرهايي انجام مي شود كه مي توان از آنها با عنوان توريسم رويداد ياد كرد. در اين گونه از توريسم مسافران به يك شهر يا كشور خاص سفر مي كنند تا در يك آيين و مراسم خاص شركت كنند.
سفر به ابيانه در روزهاي تاسوعا و عاشورا، سفر به روستاي اورامان تخت در نيمه زمستان براي مراسم پير شاليار، سفر به روستاهاي كرمان براي شركت در مراسم جشن سده، سفر به مشهد اردهال در دومين جمعه مهر ماه از اين گونه سفرها در كشور ما هستند.
سفر به كشورهاي ديگر هم بر اين اساس صورت مي گيرد. از آن جمله مي توان به شركت در مراسم رقص سماع در قونيه تركيه، سفر به كشوري كه به فرض جام جهاني فوتبال و يا مسابقات المپيك در آن انجام مي گيرد و يا حتي سفر به يك كشور براي شركت در جشن استقلال آن اشاره كرد.
حتي گاهي سفري شكل مي گيرد كه بر اساس رويدادي است كه ممكن است فقط يك بار در طول زندگي كسي اتفاق بيفتد. ديدن يك ستاره دنباله دار از اين جمله است.
جالب است كه حتي بعضي از آژانس هاي مسافرتي در دنيا، پكيج هاي اين گونه سفرها را ارائه مي دهند. آنها مسافر را در يك محدوده زماني به كشورهاي مختلفي مي برند و در هريك از آن كشورها، مراسمي را به مسافر نشان مي دهند كه در زمان ديگر قادر به ديدن آنها نيست.
اين گونه از توريسم چنان جذابيتي دارد كه اكثر مسافران از هزينه هايي كه پرداخت مي كنند احساس رضايت مي كنند و به همين خاطر از جايگاه محكمي در صنعت توريسم برخوردار است.
اگر به كشور خودمان نظري بيندازيم، متوجه مي شويم كه ما از اين لحاظ هم پتانسيل داريم و البته در سايه سنگين بي توجهي نه تنها از آنها استفاده نمي شود بلكه كم كم به فراموشي هم سپرده مي شود.
در سالهاي اخير ديگر خبري از بسياري از مراسم منحصر به فردي كه در روستاهاي ايران انجام مي شد، نيست و آنچه امروز باقي مانده، با بي اقبالي روبه روست.
شايد مطرح كردن توريسم رويداد با نگرش حرفه اي و ديد كارشناسانه بتواند در حفظ و احياي آداب و سنن كمك قابل توجهي باشد. حتي جنبه صادر كردن فرهنگ ايراني را مي توان در اين زمره قرار داد.
علاوه بر اينها، توريسم رويداد به عنوان يك بازوي گردشگري در كشور نقش مهمي دارد كه نبايد بيش از اين از آن غافل شد.