امسال كه باران رحمت الهي دشت و دمن را در سرزمين ما سيراب كرده است، با فراواني گل و گياه و پوشش گياهي موقعيت مطلوبي براي زندگي جانوران و حيات وحش به ويژه پرندگان فراهم شده است. طبيعي است كه شكارچيان به معني واقعي كلمه، حداقل در اين فصل از روي آوري به شكار اجتناب مي ورزند، اين رسمي است كه از هزاران سال پيش برجامانده و شكار حيوانات در فصل بهار ممنوع بوده است، گواينكه وضعيت اسف انگيز حيات وحش در كشور ما به گونه اي است كه در اصل شكار بايد تجديدنظر اساسي شود. اما بخشي از نگراني ها متوجه تفنگ بدستان جوان و نوجوان است كه با تفنگ هاي بادي، پرندگان را هدف قرار مي دهند. اين برعهده خانواده هاست كه در اين فصل خرمي طبيعت و تجديد حيات، از خريدن تفنگ به عنوان اسباب بازي براي فرزندان خود، اجتناب ورزند و به هرطريق بكوشند كه آنان را از اذيت و آزار حيوانات برحذر دارند. از صدا و سيما نيز توقع داريم كه برنامه هايي را به اين موضوع اختصاص دهد تا فرهنگ مراقبت از زندگي حيات وحش كه زندگي و محيط زيست ما نيزوابسته به آنهاست،رواج يابد.
بهارزاد

ظرف سي سال گذشته خيلي ها از جمله خود من در اين گير و دار جنگ و انقلاب، به هر دليل حاضر نشدند تكه اي نان، ليواني آب و يا برگي كاغذ را دور بياندازند. به هر صورت انسانها را مي توان آموزش داد و به عبارت ديگر روشي جايگزين روش قبلي در آنها ايجاد نمود.
خوشبختانه ملت ما آماده اند، در زمينه هاي گوناگون صرفه جويي و حفظ محيط زيست همكاري داشته باشند. نگارنده حدود ۱۵ سال قبل به شهرداري مراجعه نمودم و در مورد موادي كه بازيافت آنها به سادگي ممكن است صحبت كردم. تأكيد بر اين بود كه رسانه ها (خصوصاً تلويزيون) در اين مورد مي توانند نقش بيشتري داشته باشند. خوب حالا تا حدي كارهايي صورت گرفته ولي آيا بهتر نيست براي جمع آوري زباله ها برنامه ريزي كنيم مثلاً جمعه ها را اختصاص به جمع آوري زباله هاي قابل بازيافت دهيم و هفته را به تفكيك به جمع آوري نوعي از زباله از قبيل شيشه و فلز، مواد پلاستيك، كاغذ و مقوا و ... اختصاص دهيم.
به اين ترتيب علاوه بر كمك به حفظ محيط زيست، به اقتصاد كشور هم كمك خواهد شد.
براي پيشرفت و مثبت بودن كار چه بهتر كه رسانه ها بويژه صدا و سيما بخشي از برنامه هاي خود را به اين موضوع اختصاص دهند. تجارب شهرداري ها و پيشنهادها و ابتكارات مردم به اجراي چنين طرحي بيش از پيش كمك خواهد كرد.
نزهت سعيدي

ابيانه را آيا در خواب ديده ام؟ اجتماع آن همه زيبايي و شگفتي در يك جا باورنكردني به نظر مي رسد. بي ترديد، ابيانه روستايي منحصر به فرد است كه هريك از كوچه هاي بي بن بست در آن ما را به فضايي زيباتر و شاعرانه تر مي برد. گرچه نماي بيروني خانه ها جالب و چشم نواز است اما نوع طراحي و ساخت داخلي آنها حيرت انگيز و عجيب و پررمز و راز مي نمايد.
قرمز هميشه نماد عشق و دلدادگي بوده و ابيانه بي شك با نهايت عشق و دلدادگي ساخته شده و رنگ قرمز جادويي بر تن ديوارهاي خانه ها وكوچه ها ما را خواهي نخواهي شيفته و مجذوب مي كند. در ابيانه دوست داريد تك تك درها را باز كنيد زيرا كه رازي دلپذير در پشت هر در چوبي در انتظار شماست و دوست داريد به تمامي پنجره هاي مشبك دست بكشيد تا بتوانيد رؤياي شيرين خود را باور كنيد.
رودي از رنگهاي شاد و زنده بر چين چين دامن زنان در كوچه هاي ابيانه جاري است. كوچه هايي كه مرداني نيرومند و مغرور گاه گاه از آنها گذر مي كنند. با وجود تمام اين زيبائيها جوان ها و همه آنها كه مي توانسته اند ابيانه را ترك كرده اند، درست به همان دلايلي كه روستائيان بسيار ديگري هم زادگاهشان را ترك كرده اند. پيرمردان و پيرزنان و آنها كه مانده اند، جايي براي رفتن نداشته اند. مبادا كه ابيانه روزي از رفت و آمد زناني با روسري هاي پرگل خالي باشد و هيچ مردي با شلوار سياه و براق و گشاد در آفتاب ميدانش ننشسته باشد. مبادا با حسرت و دريغ به گذشته نگاه كنيم و از خود بپرسيم كه آيا ابيانه را در خواب ديده ايم؟
ابيانه، يادگاري عزيز و نازنين از روزگاري سپري گشته و فراموش شده است. با او و مردمانش مهربان تر باشيم.
فريده خرمي

اشاره: آفت كش هاي شيميايي، انواعي از آفت كشها مي باشند كه امروزه داراي مصارف زيادي هستند. هرچند اكثر آفت كش ها در دزهاي بالا براي پرندگان شكاري كشنده هستند اما تنها يك گروه از آنها كه آفت كشهاي ارگانو كلره ناميده مي شوند باعث كاهش جمعيت پرندگان در نواحي وسيعي از جهان شده است.
اين تركيبات شامل د.د.ت و سيكلودينها مانند آلدرين، ديلدرين و هيتاكلر هستند.
در مقاله اين شماره كه از فصلنامه زيست محيطي موج سبز، برگزيده ايم نقش  آفت كش هاي شيميايي در كاهش جمعيت پرندگان بررسي شده است.
آفت كش هاي شيميايي علاوه بر سمي بودن، داراي ۳ ويژگي مهم ديگر مي باشند كه به اثر گذاري آنها بر پرندگان شكاري و ديگر گونه هاي حيات وحش صحه مي گذارد.
۱- اين تركيبات بسيار پايدار هستند به طوري كه براي چندين سال مي توانند كم و بيش بدون تغيير باقي بمانند.
۲- آنها به سرعت در چربي حل مي شوند. به اين معني كه مي توانند در بدن جانوران تجمع يافته و از شكار به شكارچي منتقل شوند و به طور تصاعدي در زنجيره غذايي تغليظ يابند. پرندگان شكاري كه تقريباً در بالاي زنجيره غذايي قرار گرفته اند مستعد تجمع مقدار زيادي از اين مواد هستند.
۳- در مراحلي كه ميزان كشندگي سم پايين است مثلاً فقط چند واحد در هر ميليون، بعضي ارگانو كلره ها توليد مثل برخي گونه ها را مختل مي سازد. آنها همچنين از طريق بدن پرندگان مهاجر، حشرات، باد و جريان آب جابه جا مي شوند و بنابراين مي توانند به نواحي دور نيز دسترسي يابند.
در سال ۱۹۶۰ از اين تركيبات شيميايي به قدري زياد استفاده شد كه هيچ يك از گونه هاي بزرگ پرندگان كه در اروپا و آمريكاي شمالي بررسي شدند از بقاياي ارگانوكلره ها در امان نمانده بودند. هر چند بيشترين غلظت در پرندگان شكاري يافت شد. اثر اين مواد بر روي جمعيت پرندگان شكاري در هر مكاني كه اين مواد در مقادير زياد استفاده شده بود مانند بيشتر اروپا، آمريكاي شمالي و بخش هايي از استراليا و آفريقا مشاهده شده است. البته تمام گونه ها به يك اندازه تحت تأثير قرار نگرفته بودند. همچنين در مناطق خاصي كاهش در گونه هاي پرنده خوار عموماً بيشتر از گونه هاي تغذيه كننده از پستانداران بوده است. موارد فوق تا حدودي به دليل تغذيه از پستانداران علفخوار است (يك حلقه در دومين پله زنجيره غذايي) در حالي كه پرنده خواران بيشتر از شكار گوشتخوار (حداقل سومين پله زنجيره) تغذيه مي كنند. همچنين اين امر تا حدودي به اين دليل است كه پرندگان به طور عمومي كمتر مي توانند باقيمانده هاي ارگانوكلره را در بدن خود بشكنند، به طوري كه در هر دوره زماني مقدار بيشتري از اين مواد را دارا هستند. همچنين بسياري از پرندگان پراكندگي گسترده تري نسبت به پستانداران دارند و به اين دليل احتمال تماس مستقيم آنها با آفت كشها بيشتر است. تمام اين اختلافات بدين معني است كه در هر منطقه خاص، پرندگان شكاري كه از پرندگان تغذيه مي كنند نسبت به پرندگاني كه از پستانداران تغذيه مي كنند مقدار بيشتري از ارگانوكلره ها را در بدن خود ذخيره مي كنند. در بعضي از مناطق، جمعيت پرندگان ماهي خوار، مانند عقاب ماهي گير و عقاب سر طاس نيز متأثر شده اند. اين مطلب به اين دليل است كه بعضي از ماهيها، ارگانو كلره ها را در حد بالايي در بدن خود نگهداري مي كنند، به عبارتي اين مواد نه تنها از طريق غذاي ماهي بلكه از طريق آب آلوده كه در طي شبانه روز از آبشش هاي ماهي عبور مي كند در بدن آنها تجمع مي يابد. ارگانو كلره هاي گوناگون، جمعيت پرندگان شكاري را به طريق مختلفي متأثر مي سازد. د.د.ت متابوليت هاي د.د.اي، مسموميت  سمي كمي براي پرندگان ايجاد مي كنند و اثر مهم آنها بر روي توليد مثل است. د.د.اي باعث نازك شدن پوست تخم پرندگان و مرگ جنين مي شود و بدين جهت موجب كاهش ميزان توليد مثل مي گردد. اگر اين كاهش توليد مثل چشمگير باشد، جمعيت رو به زوال مي رود. تركيبات سيكلودين مانند آلدرين و ديلدرين بسيار سمي تر از د.د.اي هستند و اساساً از طريق افزايش مرگ و مير، باعث كاهش جمعيت شده اند. سهم نسبي در كاهش جمعيت پرندگان شكاري با مكانيسم كاهش توليد مثل «د.د.اي» و با افزايش مرگ و مير «سيكلودين» به طور مشخصي از يك ناحيه به ناحيه ديگر متفاوت بوده است كه بر اساس الگوي مصرف در آن ناحيه است.
در بيشتر مناطق اروپا، كاهش در تعداد قرقي ها و بحري ها در اواخر ۱۹۵۰ آنچنان سريع بود كه احتمالاً به طور عمده به دليل كاهش نرخ توليد ناشي از د.د.اي بوده است. اين ماده تنها تركيب شناخته شده اي است كه باعث كاهش جمعيت با روشي غير از افزايش مرگ و مير مي شود.
از هنگامي كه استفاده از د.د.ت، ديلدرين و ساير ارگانوكلره ها به طور مستمر كاهش يافته است، ميزان باقيمانده اين مواد در تخم و بدن پرندگان شكاري نيز كاهش يافته و جمعيت پرندگان در اروپا و آمريكاي شمالي به طور نسبي يا كامل بهبود يافته است. اين مطلب در ديگر نقاط جهان صحت نداشته و حتي در مناطق ديگر استفاده از اين تركيبات همچنان ادامه دارد يا حتي افزايش نيز يافته است.
ديگر انواع آفت كش ها نيز تعداد زيادي از پرندگان را قرباني كرده اند، اما تا آنجا كه مي دانيم باعث كاهش جمعيت گسترده و دائمي نشده اند. برخي از تركيبات فسفر آلي مشخصاً كشنده هستند و در سال ۱۹۶۰، در يك دوره دو ماهه در هلند ۲۷۰۰ پرنده مرده در اطراف مزرعه هاي تازه كشت، كشور هلند در رابطه با معرف Palathion يافت شدند و تعداد كل پرندگان قرباني احتمالاً نزديك ۲۰۰ هزار عدد مي رسيد كه هشت گونه از پرندگان شكاري را شامل مي شد.
در مناطقي از آفريقا گفته مي شود تعداد زيادي از پرندگان شكاري در حين عمليات كنترل عليه پرنده دانه خوار quelea كه در عمليات Palelthion از طريق هواپيما پخش مي شود كشته مي شوند. برخي آفت كش هاي كاربامات، به ويژه كاربوفوران در مرگ و مير پرندگان شكاري در آمريكاي شمالي دخيل بوده اند. به علاوه مشخص شده است كه برخي جونده كش ها به طور معمول از طريق سم پاشي ثانويه و خوردن شكار مسموم باعث مرگ و مير پرندگان شكاري مي شوند. در دهه ۱۹۶۰كاهش گسترده در جمعيت پرندگان شكاري در فلسطين اشغالي، به استفاده از سولفات تاليوم به عنوان جونده كش نسبت داده شد. همچنين در سالهاي اخير در برخي از كشورها، جونده كشها ضد انعقادي باعث مرگ و مير پرندگان شكاري گوناگون و جغدها شده است.
در طي اين سالها، تركيب سمي ديگري نيز در مرگ و مير پرندگان شكاري دخيل دانسته شده اند. اين مواد شامل فلزات سنگين مانند جيوه و سرب مي باشند. در چندين كشور نيز فاضلاب كارخانه هاي كلروآلكاليني به عنوان منبع اصلي آلودگي جيوه در محيط آبي به شمار مي روند در حالي كه آفت كشهاي مختلف منبع اصلي جيوه در خشكي هستند. مشخص شده است كه جيوه به ويژه وقتي به صورت جيوه قليايي بر روي گياهان استفاده شود باعث مرگ پرندگان مي شود. اين موارد بيشتر شامل پرندگان دانه خوار مي گردد ولي پرندگان ديگر شامل دسته اي از پرندگان شكاري كه از اجساد تغذيه  مي كنند نيز متضرر مي شوند. در استان زيلند كشور هلند در يك سال ۱۰۳ پرنده شكاري و ۱۱۱ جغد در اثر اين عامل كشته شدند. مرگ و مير اين چنين گسترده احتمالاً در كاهش عمومي پرندگان شكاري اروپا در بين سالهاي ۶۰- ۱۹۵۰ دخيل بوده و غذايي با تركيبات پايدار گانوكلره كه مرگ و مير را افزايش داده توليد مثل را كاهش مي دهد. در يك منطقه خاص اغلب بيش از يك عامل دخالت داشته و همچنين يك گونه پرنده شكاري به خصوص در نقاط گوناگون جهان در اثر عوامل مختلف كاهش يافته است.
زماني كه اثرات فوق به تأثيرات تخريب زيستگاه، تيراندازي به پرندگان و ساير آزارهاي مستقيم افزوده شود، اغلب مشخص كردن اين كه در يك جمعيت خاص مهم ترين عامل مؤثر در كاهش گونه كدام بود، مشكل به نظر مي رسد. در مناطق خاص، جمعيت پرندگان در بين سالهاي نزول متوالي عموماً تا حدي افزايش يافته ولي به طور فزاينده اي از دهه ۱۹۵۰ جمعيت پرندگان به طور واضح توسط عوامل شيميايي پايين تر از حدي كه محيط توانايي آن را دارد،  نگاه داشته شده است. بيشترين مشكل استفاده از مواد شيمايي غيرانتخابي، پايدار و تجمع يابنده بودن است. هر چند اوضاع به طور مشخص از دهه ۱۹۶۰ بهبود يافته و اطلاعات بشر از خطر مواد شيميايي بيشتر شده است اما غير واقع بينانه به نظر مي رسد كه توقع داشته باشيم اين حوادث ديگر اتفاق نيفتد. با اين وجود به هر حال جمعيت پرندگان شكاري اروپا و آمريكاي شمالي در حال حاضر در يك دوره بهبود از اثرات آفت كش ها قرار دارند.
Newton,1.(?).Birds of prey. Fogcity press
مترجم: سعيد رضاپور