آرمانها با امكانات ناهمخواني
ايران در توسعه كلان برنامه‌هاي رونداجرايي بر مروري
(نخست بخش)
سياستهاي مستلزم اقتصادي رشد به دستيابي سياستهاي
اين ايران اقتصاد در اما مي‌باشد ، مالي و پولي انبساطي
است بوده تورم‌زا بيشتر سياست‌ها
درآمد پيش
واجد آن‌رو از ايران اسلامي جمهوري توسعه سوم برنامه
كشور اجرايي مسئولان و طراحان كه است بسياري اهميت
درآمدن اجرا به جريان در را گرانقدري تجربه‌هاي
و ضعف نقاط از و آموخته‌اند توسعه دوم و اول برنامه‌هاي
برنامه‌هاي اتكاء همچنين و دارند آگاهي برنامه دو آن قوت
يافته كاهش نفت صدور از ناشي درآمدهاي به توسعه ، كلان
توسعه سوم برنامه پيشين ، توسعه برنامه دو با مقايسه ودر
اما.مي‌باشد دارا را وابستگي ميزان كمترين لحاظ اين از
و محورها به توجه توسعه ، سوم برنامه مهم ويژگيهاي از
چه هر رويكرد و فرهنگي سياسي ، توسعه مثل مهمي مضامين
با اكنون كه است كشور در قانونمندي و قانون به بيشتر
در ايران اسلامي جمهوري نظام بلندپايه مسئولان تصويب
اجرا قابليت متوازن و يافته سازمان برنامه يك چارچوب
و خصوصي بخش به همچنين سوم برنامه.كرد خواهد پيدا
آينده چشم‌انداز و دارد ژرف‌تري توجه آن توانمنديهاي
تعيين بستر در خصوصي بخش مرحله اين در كه است آن از حاكي
بدون كه آنجا از.كند پيدا فعاليت توان عمل در و شده
توسعه دوم و اول برنامه‌هاي ضعف و قوت نقاط از آگاهي
را سوم برنامه اجرايي روش‌هاي و ساختار نمي‌توان كشور ،
به برنامه سه هر حاضر گزارش در.قرارداد ارزيابي مورد
.است گرفته قرار بررسي مورد اجمال
ميان و ساله چند توسعه برنامه وتدوين برنامه‌نويسي سابقه
در اساس براين و مي‌رسد قرن نيم حدود به ما كشور در مدت
تدوين طراحي ، برنامه اسلامي 5 انقلاب از قبل سالهاي طول
بود گرفته شكل نيز توسعه ششم برنامه مقدمات و شد اجرا و
برنامه‌هاي.شد مواجه و 1357 سال 1356 تحولات با كه
ماه شهريور تا مهرماه 1327 از كه ايران دوم و اول عمراني
شده طراحي سال مدت 7 براي كدام هر و انجاميد طول به 1341
برنامه‌ريزي امر در ايران اجرايي تجربه‌هاي نخستين بود ،
نتايج صاحبنظران باور به.مي‌شود محسوب كشور كلان توسعه
موفقيت‌آميز حدي كشورتا در برنامه دو اين ازاجراي حاصل
.است بوده
درآمد اجرا به تا 1346 ازمهرماه 1341 سوم عمراني برنامه
ويژگي.يافت كاهش سال به 5 سال از 7 آن اجراي زمان مدت و
برنامه‌هاي.بود درصدي اقتصادي 6 رشد برنامه اين مهم
در ساله برنامه 5 قالب 2 نيزدر پنجم و چهارم عمراني
پنجم دوره در و شد اجرا تا 1356 سالهاي 1347 فاصله
حدود 5/7 سالانه‌اي متوسط توليد رشد نرخ به ايران اقتصاد
شديد افزايش از ناشي آن عمده بخش كه يافت دست درصد
از پس نخستين‌بار براي سالها ، اين در.بود نفتي درآمدهاي
درآمد توزيع و شد دورقمي سال 1352 در تورم نرخ بيست ، دهه
.خورد برهم بالا درآمدي دهكهاي نفع به شدت به
پهلوي ، رژيم سقوط و سال 57 در اسلامي انقلاب پيروزي با
پيروزي از پس.شد متوقف كشور عمراني برنامه ششمين اجراي
به برنامه نخستين كه شد طراحي نيز 3برنامه اسلامي انقلاب
اجرا به جنگ و انقلاب اوليه سالهاي خاص شرايط دليل
توسعه دوم و اول ساله برنامه 5 آن 2 از بعد و درنيامد
و شد اجرا و تدوين طراحي ، فرهنگي و اجتماعي اقتصادي ،
.داريم قرار توسعه دوم برنامه پاياني سال در اكنون
برنامه‌هاي در اساسي مشكلات
توسعه دوم و اول
گوناگون وقايع توسعه دوم و اول برنامه دو اجراي خلال در
در كه داد رخ ايران در اقتصادي و نظامي اجتماعي ، سياسي ،
برنامه‌ها اين مسير تغيير يا و برنامه اجراي كلي فضاي
مشكلات بيروني ، وقايع اين بر علاوه اما.افتاد موءثر
باور به كه داشته وجود برنامه‌ها طراحي در نيز عديده‌اي
بيروني تاثيرگذار وقايع از ريشه‌اي‌تر اقتصادي كارشناسان
.است بوده
اين در بيدآباد بيژن دكتر از نقل به مركزي بانك نشريه
در بايد برنامه گذاريهاي هدف:است كرده خاطرنشان زمينه
اقتصادي اوضاع كردن بالحاظ و كشور اجرايي توان چارچوب
تعيين اهداف حصول وگرنه شود گرفته نظر در خارجي و داخلي
عدم اين دوم و اول برنامه‌هاي در.بود نخواهد ممكن شده
هر اهداف به گذرا نگاهي با.مي‌خورد چشم به شدت به توجه
به منجر آنها اجراي كه مي‌شود مشخص برنامه‌ها ، از يك
نگرش اين با و شد خواهد فاضله مدينه يك ايجاد
يا ساله پنج برنامه مدت 2 ظرف مثال طور به آرمانگرايانه ،
اقتصادي ، زمينه‌هاي در كشور معضلات همه بيشتر حتي
نهايت در و تغييريافته...و اجتماعي سياسي ، تكنولوژيك ،
بررسي.بگيرد قرار يافته ، توسعه كشورهاي رديف در كشور
بعد از و بخش هر در دوم و اول برنامه‌هاي مستندات عمومي
اغلب در ساختارها اصلاح از حاكي خوبي به كلان ،
.زمينه‌هاست
برنامه‌ها در مشهود موارد از:مي‌افزايد كارشناس همين
به.است خود درون در برنامه اهداف ناهمخواني و ناسازگاري
سياستهاي نيازمند اقتصادي ، رشد به دستيابي مثال عنوان
سياست ، اين ايران اقتصاد در اما است مالي و پولي انبساطي
بالاي رشد هدف دو انتخابميباشد تورم‌زا همواره
هدف دو تورم كنترل و قيمتها عمومي سطح حفظ و اقتصادي
طور به برنامه متن در شده ارائه شرايط با كه است متضاد
مي‌تواند انبساطي سياستهاي اجراي.نيست حصول قابل همزمان
را تورم نرخ طرفي از ولي شود توليد رشد نرخ افزايش موجب
با مغاير كه ديگر موارد يا.مي‌برد بالا شدت به نيز
برخلاف كه اقتصادي عدالتهاي حصول سياستهاي مثل.يكديگرند
به احتياج اول سياست زيرا.است اقتصادي رشد سياستهاي
نيازمند دوم سياست اتخاذ ولي دارد ثروت عادلانه‌تر توزيع
كه قيمتها اجباري كنترل سياستهاي يا و است سرمايه انباشت
عرضه رشد و خصوصي‌سازي و آزادسازي سياستهاي جهت خلاف
با كه صادرات افزايش سياستهاي اتخاذ همچنين.است اقتصادي
طور بهاست شديد تخالف در ملي پول ارزش حفظ سياستهاي
برنامه‌ها ، متن در اهداف اين از زيادي بسيار تعداد كلي
اصول رعايت عدم دهنده نشان كه است بوده تعارض در
.است شده ياد برنامه‌هاي در سياست‌گذاري و هدف‌گذاري
براي كه است اين برنامه‌ريزي اصول از كارشناس اين نظر به
.شود اتخاذ مناسب ابزارهاي و خاص سياست يك هدف هر حصول
به را اقتصاد در خصوصي بخش فعاليت افزايش نمي‌توان "مثلا
ابزارهاي و اجرايي سياستهاي اما كرد ترسيم هدف يك عنوان
از مجموعه‌اي كه هدف ، اين به رسيدن براي را آن لازم
متون در موضوع اين.انگاشت ناديده است ، ريزتر اهداف
.مي‌خورد چشم به وضوح به دوم و اول برنامه‌هاي
"اصولا اجرايي سياستهاي و طرحها همه در:مي‌افزايد وي
فايده‌هاي و ازهزينه‌ها روشني تحليل‌هاي و مستندات بايد
اينكه روشن‌تر ، عبارت بهباشد داشته وجود سياست اجرايي
يا و دولت بر هزينه‌اي چه طرح يا سياست يك اجراي از
چه جامعه و دولت آن نتايج از و مي‌شود تحميل جامعه
فايده از طرح اجراي هزينه چنانچه و برد خواهند فايده‌اي
اين.بالعكس يا است صرفه به مقرون آيا گيرد فزوني آن
ذكر برنامه‌هاي موفقيت عدم علل از مي‌توان نيز را نقيصه
.كرد ياد شده ،
نظر در بدون اقتصادي بخش يك دادن قرار هدف ديگر ، سوي از
ارتباط ساختار كه مي‌شود موجب بخشي بين روابط گرفتن
بخش رسيدن از مانع بخشها ساير با نظر مورد بخش اقتصادي
الگوي يك راستا اين در.گردد شده ، تعيين هدف به مربوطه
لازم برنامه سنجش و تشريح براي كارآمد بسيار اقتصادسنجي
و سياست‌گذاري روش مختلف گونه‌هاي بتواند كه است
متاسفانه كه سازد ، مهيا برنامه با ارتباط در را پيش‌بيني
الگوهاي و نمي‌خورد چشم به برنامه‌ها در تحليل روش اين
قسمت‌هاي ساير از مجزا و ابتدايي بسيار شده گرفته كار به
.است شده برده بكار برنامه ،
دوم و اول برنامه‌هاي در انگاشته ناديده نكات ديگر از
ساله برنامه‌هاي 5 بين منسجمي ارتباط كه بوده اين توسعه
اينكه مهم‌تر نكته و ندارد وجود سالانه بودجه‌هاي و
نكرده تبعيت برنامه‌ها مصوب ارقام از سنواتي بودجه‌هاي
حدود سالانه بودجه قانون كه سال 1374 در كه طوري به.است
مصوب رقم.شد تصويب دوم برنامه قانون تصويب از بعد ماه 2
و بود برنامه در مندرج مصوب رقم از بيشتر درصد بودجه 50
.مي‌شود ديده وضوح به روند ، اين نيز آن از بعد سالهاي در
براي ساله زماني 5 دور انتخاب:است افزوده پايان در وي
سياسي ، تحولات نفت ، قيمت تحولات به توجه با توسعه برنامه
افق هرچه زيرا.است طولاني متعدد بين‌المللي و داخلي
طراحي در پيش‌بيني خطاي به باشد دورتر برنامه‌ريزي
آن در پيش‌بيني‌ها كه اعتمادي فاصله و گردد مي افزوده
از برنامه پيش‌بيني‌هاي نتيجه در و تعريض مي‌گيرند قرار
.مي‌شود دورتر واقعي مقادير
با را توسعه دوم و اول برنامه صنعتي ، كارشناس يك اما
:است معتقد و داند مي موفق سالها ، آن اقتصادي وضع به توجه
خود اهداف همه به نتوانست شده ذكر برنامه‌هاي اگرچه
سالهاي در جهان و ايران سياسي چالش‌هاي آن دليل كه برسد
زمينه در اما نبود ، مناسبي چندان شرايط كه بود تا 72 68
پيشرفت‌هاي الكترونيك و برق و آب مخابرات ، جمعيت ، كنترل
سال 74 از كه توسعه دوم برنامه در.گذاشت جاي به خوبي
سياست ، اين براي و گرفت قرار محور اقتصادي عدالت شد ، آغاز
سياستهاي تنظيم و سرمايه‌گذاري تشويق اداري ، نظام اصلاح
بود آن تحقق پي در برنامه كه بود نكاتي از مالي و پولي
.يابد دست اهداف اين از بخشي به نتوانست اما
كشور توسعه اول برنامه در توسعه‌اي راهبردهاي مجموع در
توليد رشد اصلي هدف با تا 1372 سالهاي 1368 طي در كه
اصلي هدف اين به رسيدن براي شد طراحي و تدوين ملي ناخالص
استقراض با كه شد ناچار سالها آن خاص شرايط به توجه با و
طي در كه نيز توسعه دوم برنامه اصلي راهبرد.رود پيش
رشد نرخ افزايش بر علاوه درآمده اجرا به تا 78 سالهاي 73
يارانه‌هاي پرداخت در اساسي كالاهاي تامين به توليد
.است شده جهت‌گيري مردم به دولت مستقيم
سياست چارچوب در بيشتر برنامه اين صاحبنظران باور به
برنامه اين اجراي و است شده سياست‌گذاري اقتصادي ، تعديل
روز ، اقتصادي مشكلات به توجه با آن اجراي سالهاي خلال در
.كرد جدا اهداف پيگيري از را برنامه مسير
دوم و اول برنامه‌هاي ارزيابي مورد در مشايخي علينقي
ما اقتصاد عرصه در تعديل من نظر به:مي‌دارد اظهار توسعه
اقتصاد يك از گذار دوران هم آن علت.است تاريخي ضرورت يك
.است نفت صادرات از مستقل اقتصاد به نفت به وابسته
طويل و عريض دولت مالي ساختار نفت به وابسته اقتصاد در
و مي‌شود متزلزل ساختار اين نفتي ، درآمد نوسانات با و شد
نفتي ، درآمدهاي به اتكا با.است غيرممكن هم آن حيات ادامه
افزايش با وظايف اين كه گرفته برعهده را وظايفي دولت
پرداخت وظايف اين از يكي و شده سنگين‌تر جمعيت
.است مردم به مختلف يارانه‌هاي
كالاهاي بهاي اينكه دليل به يارانه‌ها نوع اين پرداخت با
سرانه مصرف است ، كمتر آنها واقعي بهاي از يارانه‌دار
در انرژي مصرف ميزان مثال عنوان به مي‌شود ، زياد آنها
.كشورهاست ساير برابر چند ما كشور
ادامه به قادر دولت كه است طبيعي نفت قيمت كاهش با اما
نفتي درآمدهاي به اتكا ديگر ، سوي از.نباشد روندي چنين
شبكه اين و داده قرار تحت‌الشعاع را ايران مالياتي شبكه
عبارتي ، بهاست نگرديده برخوردار قبولي ، قابل توسعه از
شبكه توسعه از زمان ، طول در نفتي درآمدهاي سايه در دولت
.است مانده غافل و بي‌نياز ماليات
دو سيستم نفت به وابسته اقتصاد دوران ويژگيهاي ديگر از
چنانچه.است گذشته دهه دو در ويژه به اقتصادي نظام نرخي
و دولتي نرخ دو با غيرصنعتي و صنعتي كالاهاي از بسياري
ويژگيهاي اين‌ها.مي‌شد مبادله آزاد نرخ و يارانه‌دار
به مربوط ديگر نكته.است "غيرتعديلي اقتصاد"
ما ملي سرمايه‌گذاري از بخشي است ، كشور سرمايه‌گذاريهاي
نفت درآمد محل از بايد كه مي‌شود انجام دولت توسط
نوعي به خود كه است دولتي غير ديگر بخشي و كند استفاده
ماشين‌آلات ورود براي است ، چون نفتي درآمدهاي به وابسته
درآمدهاي هرگاه تاريخي روند يك در.دارد ارز به نياز
هم غيردولتي بخش سرمايه‌گذاري يافته افزايش ارزي و نفتي
كاهش هم خصوصي سرمايه‌گذاري آن نقصان با و شده زياد
نرخهاي با دولتي تخصيصهاي است روشن آن علت و است يافته
.است بوده سرمايه‌گذاري براي قوي انگيزه‌اي رسمي ،
دارد ادامه
|
