اسلامي تمدن و فرهنگ جامع طرح
و "ايرانشناسي اروپايي مطالعات" سمينارهاي از گزارشي
سپتامبر فرانسه ، در "شاعر و فيلسوف رياضيدان ، خيام"
(سوم بخش) 1999
به اشاره با گزارش اين گذشته بخش در نويسنده :جستارگشايي
برنامه به نياز حاضر ، زمان در ايران‌پژوهي اسفناك وضعيت
مطالعات به جدي و دقيق توجه و هزينه صرف ريزي ،
دانسته ايرنشناسي مراكز وظايف مهمترين از را ايرانشناختي
از خارج و داخل در ايرانشناسي پژوهشهاي همگامي لزوم و
بزرگ و جامع طرح به مطلب دنباله درشد يادآور را كشور
بازشناسي در آن نقش و (بيت‌الحكمه) اسلامي تمدن و فرهنگ
مسلمانان آگاهانيدن در اسلام تمدني مفاخر حيات تجديد و
آنگاه و شده اشاره جهاني تمدن گستره در خود جايگاه از
كنگره برگزاري كه مجموعه اين طرحهاي‌بزرگ از يكي گزارش
نگاه از بوده ، "شاعر و فيلسوف رياضيدان ، خيام ، "
.مي‌گذرد گرامي خوانندگان
معارف گروه
رضوي مسعود سيد از گزارش
بيت‌الحكمه -5
از "شاعر و فيلسوف رياضيدان ، خيام" كنفرانس
سالها از كه است "بيت‌الحكمه" بزرگ طرح زيرمجموعه‌هاي
و حركت و رشد شرايط و فضا آن‌معرفي هدف و شده آغاز پيش
ميلادي پانزدهم و هشتم قرن فاصله در اسلامي علوم توسعه
از قبل كه اسلامي ، و علمي رنسانسي به‌عنوان كه است
پرداخته بدان بود آمده پديد اسلام عالم در اروپا ، رنسانس
است ، علمي حركتي انجام واقع در برنامه اين از هدف.مي‌شود
خبر خود علمي تمدن درخشان پيشينه از كه مسلماناني به تا
بشر كنوني علمي ميراث مجموعه در را آن اهميت يا و ندارند
هم هنوز كه غربياني از دسته آن به نيز و نمي‌كنند درك
علمي تمدن و سنت بر مبتني "منحصرا را غرب علمي ميراث
كنوني علمي ميراث كه شود يادآور مي‌دانند ، رومي و يوناني
.است اسلامي تمدن وامدار اندازه چه تا بشر
Justinianus -يوستينيانوس آنكه از پس اندكي فاصله در
عالم بست ، را آتن مدرسه ميلادي سال 529 در روم امپراتور
.شد بشري دانش مجموعه نگاهباني و توسعه و رشد مركز اسلام
منتقل اسلام عالم به قديم يونان فلسفي و علمي آثار همه
گرفت فرا را اسلام جهان آموختن ، سيري‌ناپذير عطش گرديد
و بپاخاست پهلوي و يوناني آثار ترجمه عظيم نهضت و
رخ علمي ميدانهاي همه در جديد ابداعات و كشفيات درنتيجه
و نژادها از دانشمندان تاريخ ، در بار اولين براي.نمود
مانند اسلامي تمدن علمي عمده مركزهاي در مختلف مذاهب
مراكش ، استانبول ، ري ، توس ، اصفهان ، مراغه ، قاهره ، بغداد ،
نگاه عرصه و آمدند گرد پالرمو و قيروان سويل ، قرطبه ،
.دادند نويد جهان به را نويني علمي
كشورهاي به مربوط طرح بزرگترين اين شايد يونسكو ، در
مسائل كليه كه است جامع بسيار طرحي درواقع.باشد اسلامي
از به‌تدريج مي‌تواند اسلامي فرهنگ تاريخ و تمدني دوره
علمي شوراي يك سازمان اين سوي از.شود مطرح آن رهگذر
و شد تشكيل فرهنگي و علمي شخصيتهاي از مركب بين‌المللي ،
ابعاد و مشي خط متعدد نشستهاي از پس علمي كميته اين
قطعنامه‌اي طي را "بيت‌الحكمه" طرح آتي و اجرايي مختلف
را بيت‌الحكمه طرح قطعنامه علمي ، كميته.نمودند روشن
سازمان اين عضو كشورهاي كليه در يونسكو ملي كميسيون براي
طلب اسلامي كشورهاي "خصوصا و آنان از و داشته ارسال
بسياري را طرح اين اهميت.است نموده جدي حمايت و مشاركت
نمودند سعي و دريافتند يونسكو عضو اسلامي كشورهاي از
قلمداد علمي جريان اين ثقل مركز به‌عنوان را خود كشور
ميسر اينجا در آن جزئيات همه ذكر كه تلخ دلايلي به.كنند
و داشته زمينه اين در بيشتري شانس مي‌توانست ايران نيست ،
قرن از خاصه ايران ، تمدن و فرهنگ عظيم نقش به توجه با
بيشتري فعاليت كه بود لازم "حتما قمري ، هجري ششم تا سوم
حركتي چنين اگر.مي‌گرفت صورت ايراني مسئولان سوي از
گفتگوي" اخير طرح در تعاطي با كه بود مسلم مي‌شد ، انجام
سال و شد ارائه جهانيان به خاتمي آقاي سوي از كه "تمدنها
بدان متحد ملل سازمان عمومي مجمع سوي از نيز 2001
ما دراختيار بين‌المللي امكانات بهترين گرديد ، نامگذاري
به را تمدني و علمي جريان‌بحث‌هاي تا مي‌گرفت قرار
حمايت و مشاركت از و كنيم ساماندهي اسلامي ايران مركزيت
آنكه شگفت اما.باشيم برخوردار نيز اسلامي كشورهاي كليه
نقش عرصه‌هايي چنين در همواره كه انديش كج روزنامه يك
و ملي مصالح خلاف خبري درج با نموده ايفا را خود منفي
امكان كه كرد ايجاد مخربي فضاي تير 1375 ، در 7 علمي روح
تقليل به‌شدت مسئولان سوي از را داخلي فعاليت و مشاركت
.رفت دست از ما براي فرصت اين غالب وجه سرانجام و داد
درك با خاتمي آقاي جناب جمهوري ، محترم رياست خوشبختانه
خيام ، اخير سمينار به پيامي ارسال با فرصت ، اين دقيق
تمدني و علمي طرح اين در را ايران فعال حضور "مجددا
عرصه اين در ايران مشاركت به تازه رهيافتي و نمود ابراز
اوغلو احسان دكتر دعوت به اين ، از پيشترنمود ايجاد
(IRCICA) اسلامي فرهنگ و هنر تاريخ ، تحقيقات مركز رئيس
فعاليتي عدم همان به توجه با و فرصت اغتنام با تركيه ، از
تركيه به را برنامه‌ريزي كميته آتي اجلاس شد ، ذكر كه
.خواهدشد تشكيل به‌زودي استانبول در اجلاس اين و فراخواند
طرح برنامه‌ريزي علمي بين‌المللي كميته اعضاي برخي
محقق پورجوادي ، نصرالله دكتر:بودنداز عبارت بيت‌الحكمه
تاريخ محقق آشور ، .آ -ايران از اسلامي ، عرفان و فلسفه
علوم تاريخ محقق آشور ، عزيزبن و مصر از اسلامي رياضيات
.تونس از ديني
مسئولاني از يكي فهمي كج به طرح اين تخريب كلي جريان اما
كار جاي به خود ، موقعيت حفظ براي "ظاهرا كه بازمي‌گشت
را سكوت و تخريب نزديكتر راه مشاركت ، و مساعدت و خلاق
نماينده يونسكو در سالها كه مذكور فرد و برمي‌گزينند
جاي به مزبور ، طرح جريان از اطلاع از پس بود ، ايران رسمي
محترم رياست هوشمندانه پيام با "اخيرا كه مثبت فعاليتي
كشور داخل در كرد سعي ، شده فراهم آن امكان دوباره جمهوي
از.نمايد انكار را خود منفي نقش و كرده مخدوش را آن
":بود آمده كيهان روزنامه در تير 75 خبر 7 همان در جمله
از پنهان "كاملا صورت به بدين‌منظور ، مشورتي نشست اولين
با فوريه 1996 و 29 روزهاي 28 طي يونسكو ، در ايران سفير
در فرهنگي انقلاب عالي شوراي عضو جوادي نصرالله‌پور حضور
امر اين از اطلاع از بعد ايران سفير...شد برگزار پاريس
و پرداخت ايراني مقامات براي مزبور طرح ماهيت تشريح به
آتي نشستهاي در:كرد اعلام پورجوادي ناگزير ، آن دنبال به
...كرد نخواهد شركت طرح اين درباره گفتگو براي
مالي كمك و انگليس سياسي محافل هدايت با "بيت‌الحكمه"
"عربيا پلان" نام به يونسكو قبلي طرح جايگزين عربستان
تحقيق به يونسكو آن ، چارچوب در بود قرار كه است شده
"....بپردازد عرب جهان فرهنگي مسائل درباره
تراژدي به را خبر اين كه تاسف‌انگيزتري و عجيبتر نكته
اين راقم نمي‌بود نكته آن اگر شايد و مي‌كند بدل ناگواري
باشد ، داشته آن ماهيت درباره شبهه‌اي بود ممكن نيز سطور
روز همان در خبر همين راست سمت ستون در كه بود ديگري خبر
مصوبات به مربوط و شده درج صفحه همان و روزنامه همان و
هفتمين و شصت و سيصد در.بود فرهنگي انقلاب شوراي‌عالي
:كه است آمده جمله از فرهنگي ، انقلاب عالي شوراي جلسه
درباره گزارشي فرهنگي انقلاب عالي شوراي جلسه در همچنين"
طرح اين از استقبال ضمن و شد ارائه بيت‌الحكمه طرح اهداف
فرهنگي محققان و دانشمندان صاحبنظران ، فعال حضور بر
و فرهنگ سازمان به آن اجراي و تاكيد آن در كشورمان
(تير 75 كيهان 7) ".شد واگذار اسلامي ارتباطات
را كشور سياستگذاري عرصه در تناقضاتي چنين راستي به
عناصر دخالت از ما كشور بارها.كرد تفسير مي‌توان چگونه
در و خورده لطمه بي‌فرهنگ و ميهني علقه‌هاي فاقد و مخرب
سياستگذاري‌ها در همواره نظام و انقلاب مجموعه كه حالي
كه افرادي و گروهها كرده ، اتخاذ را مثبتي جهت‌گيري‌هاي
با مي‌ديده‌اند قانوني التزامات و قيود از فارغ را خود
.آورده‌اند پديد فاجعه‌بار و معكوس نتيجه‌اي خود عملكرد
طرح درباره موضعگيري آخرين در كه شود دانسته است جالب
با گفتگويي در يونسكو سازمان در عراق سفير بيت‌الحكمه ،
طرح تبديل با ايرانيها ;است گفته سوريه الحيات روزنامه
را اسلام مفاخر همه مي‌خواهند بيت‌الحكمه به عربيا پلان
شده معترض آن به نسبت به‌شدت سپس و كنند معرفي ايراني
فوق‌الذكر داخلي روزنامه در كه اعتراضي نظير درست است
!شد گفته
در كه غيرفرهنگي ديدگاههاي از است نمونه‌اي اين باري
طولاني ، سالهاي ولي مي‌پردازد فعاليت به فرهنگ مسند
واقعيت.است كرده سلب كشور فرهنگ از را مغتنم فرصتهاي
ساير تمايل و ايرانيان برخي فعاليت دليل به اينكه
جهان" دادن قرار معادل جاي به اسلامي ، غيرعربي كشورهاي
عامتر كه شد مطرح بيت‌الحكمه طرح ،"اسلام جهان" و "عرب
طرحي.بود طرح غالب و قالب عنوان به عربي وجه فاقد و بود
تمدن مجموعه و شاخص‌تر را ايراني فرهنگ به‌ويژه كه
نكته اينميساخت مطرح آن مختلف ابعاد در را اسلامي
گرديد مشخص خاتمي آقاي پرشكوه و زيبا پيام در خوشبختانه
ايران مركزي حتي جدي مشاركت مخرب ، و منفي نظرات برخلاف و
عنوان به را آن و نمود مطرح "مجددا بيت‌الحكمه طرح در را
است اين واقعيتداد قرار تمدنها گفتگوي محملهاي از يكي
اينك فرهنگي ، جدي تعامل و گفتگو عرصه به ورود براي كه
ما فرهنگي نهادهاي و اسلامي نظام و زمين ايران ديگر
امكان آگاهانه ، و فعال مشاركتي با و حاضر جا همه مي‌بايد
والاي پيامهاي و تمدني ارزشهاي و فرهنگ نهادن مسكوت
.نمايند سلب رقيبان و دشمنان از را انقلاب
خيام با دمي -6
بزرگترين از ديرباز از عطار ، و خيام سرزمين نيشابور ،
است بوده ايران پهناور سرزمين و اسلامي تمدن علمي مراكز
از دانشمند هزار چهار از بيش اوليه قرون در كه است نقل و
فرار" كتاب در زرين‌كوب دكتر شادروان.برخاسته‌اند آنجا
مراكز از نيشابور":كه آورده ثعالبي از نقل به "مدرسه از
(ص 19)".است بوده نيز عربي ادب مهم
و سمينار بحث به ورود از پيش خيام ، علمي مقام درك براي
"خيام عمر" كتاب از نقل به را نكته‌اي چند آن ، ارزشهاي
مي‌كنيم ، ذكر (نو 1377 طرح) قراگزلو ذكاوتي عليرضا اثر
-وي جهاني شهرت حتي و -عامه منظر و نظر در خيام شهرت زيرا
ابعاد فلذا است حكيم آن نغز رباعيات مديون "عمدتا
چهره‌اي وي از كه ديگري فرهنگي و ادبي و علمي شگفت‌انگيز
عمر:مي‌نويسد ذكاوتياست مانده مغفول سخت ساخته ذووجوه
در 439 تحقيقات آخرين و روايات اصلح طبق نيشابوري خيام
خراسان در تحصيلاتش.است درگذشته در 517 و شده متولد
ايران نقاط ديگر و ري و اصفهان در بخشي زندگيش و بزرگ
.است بوده خراسان ساكن زندگاني پايان و آغاز در اما گذشته
كانون آن ، معتبر شهرهاي و بزرگ خراسان روزگار ، آن در
در خيام.داشت دوام آنجا در مشايي سنت و بود ادب و علم
الهيات و رياضيات و طبيعي حكمت و كلام و تفسير و ادبيات
شواهد و حكايتها موارد اين از هريك بر و يافته مهارت
بر كرده ادبي بحث خيام با اينكه از زمخشري.هست تاريخي
بر قرآن قرائت در خيام اينكه بر بيهقي و مي‌بالد خود
.است گواه داشته برتري فن استادان
يا پرسيده سئوالاتي خيام از غزالي محمد چون متكلمي اينكه
دارد ، دلالت كلام در خيام مهارت بر است خوانده درس نزدش
امام ابوالمعالي را خيام اساتيد از يكي كه "خصوصا
رباعيات در.كرده‌اند ذكر (متوفي 478) جويني الحرمين
مطرح كلامي اشكالات زيركانه‌ترين خيام به منسوب يا خيام
اما.مي‌دهد نشان كلام مباحث بر را گوينده تسلط و شده
.است الهي و رياضي و طبيعي حكمت خيام اصلي ميدان
وزن و مكانيك در را مطالعاتش او ساخت "ميزان‌الحكمه"
هواشناسي و پزشكي و موسيقي در.مي‌نماياند اجسام مخصوص
يك عنوان به را او جبر ، در ابتكاراتش و داشته ، مهارت هم
بزرگترين جزء نجوم در.مي‌نمايد معرفي رياضي نابغه
از تن سه همراه كه جلالي تقويم و بود زمان دانشمندان
قرن تا كرده‌اند تنظيم عصر آن ستاره‌شناسي فن پيشوايان
شده محسوب باب آن در علمي كارهاي دقيق‌ترين جمله از ما
دستور به مهمي رصدخانه تاسيس ماموريت خيام "ظاهرا.است
با كه است بوده شده تامين هم آن بودجه و داشته را ملكشاه
سال به) كم فاصله يك در نظام‌الملك از بعد ملكشاه مرگ
خود حاميان اينك كه خيام.مي‌ماند معوق موضوع (ق.-ه 485
و برمي‌گردد خراسان به اصفهان از بود داده دست از را
.مي‌شود منتفي رصدخانه تاسيس
و شمرده‌اند "بوعلي‌سينا تلو تالي" را او الهيات در اما
حكمت برمباني كه نيست مسلم ژرف‌انديشي اثر بر آنكه با
مي‌نمود دفاع مشاء حكمت از "رسما ;باشد بوده پايدار مشاء
جواب اساس همان بر مي‌كرده‌اند وي از پرسشهايي هرگاه و
نيز "نجوم احكام علم" به كه همانطور درست.است مي‌داده
فن آن اصول طبق مي‌كردند سئوالي اگر ولي نداشته اعتقادي
.است مي‌داده پاسخ
آگاه او مقام به را ما خيام علمي كارهاي فهرست به نگاهي
ضرورت به جز رسالات و كتب تاليف در آنكه با ;مي‌سازد
محمدعلي قول به و است نداشته اصراري و نمي‌كرده اقدام
هم حسن شايد بلكه نيست او بر عيبي تنها نه اين فروغي
.شود محسوب
به سالگي نه يا هشت و بيست سن به ق-ه در 467 خيام
اصلاح كار در دانشمند چند همراه تا شد احضار اصفهان
و لوكري ابوالعباس همراه تا 470 از 467.جويد شركت تقويم
رساله از 467 بعد كمي.بوده‌اند رصد مشغول بيهقي معموري
مشكلات شرح" سال 470 به و نوشته را "مقابله و جبر"
"ابن‌سينا غزاي خطبه" سال 472 در.نمود تاليف را "اقليدس
پاسخ و "تكليف و كون" رسالهاست كرده ترجمه را توحيد در
در رساله".است كرده تصنيف در 473 را نسوي سئوال سه به
مورد دراست نوشته سال 500 در فخرالملك براي را "وجود
نيمه و علمي نيمه مطالبي و شيوا نثري كه "نوروزنامه"
از قوي احتمال به كه است شده معلوم اكنون دارد عاميانه
صفحات همان ، ) "..است خيام شاگرد هروي [رفيع]عبدالرافع آن
(10-8
دارد ادامه
|
