طلاست برابر خاك اورامانات در
عنان توسعه بخصوص گوناگون علل اثر بر حاصلخيز خاك تن ميليون‌ها سال هر:اشاره
.مي‌شود نابود...و دام بي‌رويه چراي ناپايدار ، و غيراصولي راهسازي شهرها ، گسيخته
وطي طبيعت پيچيده و ظريف بسيار فرايند خلال در حاصلخيز خاك گرم هر بدانيم وقتي
مايه بيشتر سال در خاك تن ميليون‌ها رفتن دست مي‌آيد ، از وجود به سال هزاران
خاك ويژه به خاك فرسايش درباره كه گوناگوني بحث‌هاي ميان در.مي‌شود تاسف و اندوه
راه‌حل‌هاي دربرگيرنده حاضر مقاله است ، شده مطرح جمعي ارتباط وسايل در حاصلخيز
.دهد ارائه را ارزنده‌اي تجارب مي‌تواند ، كه است ايران در خاك حفظ براي گوناگون
استان در پاوه مركزيت با كه مي‌گردد اطلاق كشور غرب از ناحيه‌اي به اورامانات
شرق از و جوانرود به جنوب از و مريوان و سنندج شهرستانهاي به شمال ازطرف كرمانشاه
كلي طور به و مي‌گردد محدود (عراق كشور در واقع)حلبچه شهر به غرب از و كامياران به
عراق ازكردستان وبخشهايي ايران در مريوان از قسمتي و پاوه شهرستان تمامي اورامان
آتشكده وجود.است باستاني و كهن بس تاريخي داراي و مي‌دهد اختصاص خود به را
از حكايت ايران در آذرگشسب آتشكده از بعد آتشكده مهمترين (پاوه شهرستان در)فروزان
.دارد ديار اين كهن تاريخ
بيشتر مديترانه‌اي باران‌آور بادهاي كه است شده باعث شاهو چون ارتفاعاتي وجود
و بديع بسيار تفرجگاه يك به تبديل را آن و ببارانند ديار برآن را خويش بارندگي
از منظره‌اي ديار دراين وكوچك بزرگ رودخانه دهها و چشمه صدها وجود.نمايد زيبا
به ناخواسته را ناظري هر كه است طبيعتي مدعا اين شاهد.است نموده ترسيم را فردوس
فولكلور اشعار همچنين و غيركلاسيك و كلاسيك ادبيات ميان در.مي‌دارد وا آن تمجيد
اورامان وصف به موارد بسياري در كه دارد وجود گوناگوني تمجيدهاي و توصيفها كردي ،
شعر بيت ماننداين.نموده‌اند توصيف بهشت به را آن و پرداخته‌اند
پاوه چون مسكن هولي چون سرآو
دنياوه روي به بهشته‌ن چي ما
و هولي سراب همچون سرابي كه ، نمود بيان مي‌توان اينگونه را شده ياد شعر مفهوم
.باشد آورده را آن دنيا اين در خداوند كه است بهشتي همانند پاوه مانند مسكني
حيات ، مايه يكي.جست مورد دو در بايستي را طبيعت يك زيبايي‌هاي مبناي و اصلي شاكله
رضايت‌بخش منطقه در زيبايي پايه دو اين مطلوبيت اگر.است ديار آن خاك ديگري و آب
.مي‌گزيند مسكن قطعا ديار آن در زيبايي عروس باشد ،
تامين را منطقه آب موسمي منظم بارانهاي و رودخانه چشمه‌ها ، وجود اورامان ديار در
اورامان تاريخ همچون داستاني ديار دراين مي‌باشد خاك كه دوم فاكتور اما مي‌نمايد
وا تعجب به را بيننده آن خاص زيبايي‌هاي اورامان‌و مناظر به دارد ، نگريستن
حفاظت خاك اين چگونه و دارد؟ وجود هنوز خاك اورامان تند شيبهاي در چگونه.مي‌دارد
همسايگان از كه است خاكي يا و مي‌باشد؟ اورامان خود خاك همان خاك اين آيا است؟ شده
افسانه‌هاي با را اورامان منطقه خاك داستان شايد است؟ شده گرفته عاريت به اورامان
در.نمود مقايسه بتوان شرقيان شب ويك هزار افسانه‌هاي چون يا و باستان يونان
و زيبا درختان اين كه است چگونه مي‌نمايد ، محال آنها از عبور حتي كه شديدي شيبهاي
گونه اين كه آمده‌اند عالم كجاي از زبردست مهندسان اين نشسته‌اند ، بار به تنومند
باغهاي همچون سراسر اورامان ديار نموده‌اند؟ خلق را ماهرانه‌اي و زيبا تراسهاي
بابلي پادشاه "نينوس" باستان ، بابل معلق باغهاي روزي اگر.است باستان بابل معلق
و آرامش جهت باغي تا ساخت برپا فرات كنار در را آن "سميراميس"همسرش به عشق براي
اين آمدن بوجود باعث زندگي به عشق نيز اورامان در آورد ، فراهم خويش همسر آسايش
.است شده زميني پرديس
زيگورات همچون باغ‌هايي
باستان بابليان زيگوراتي تپه‌هاي همانند بسته‌اند نقش كوهها بر كه اورامان باغهاي
كنده جويهايي تپه‌ها و كوهها تراز خطوط بر منطبق و موازي هنرمندانه كه مي‌باشند
ديار ، اين در پرگهر خاكاست شده كاشته درخت رديف يك آب جوي هر كنار در و است شده
آرايشگري اصلي مايه خمير اين مرهون را خويش زيبايي اوراماندارد چندان دو ارزشي
شديد و آسا سيل بارانهاي با تند شيبهاي با همراه بلند و سترگ وجودكوههاي.مي‌داند
قرار آبي فرسايش شديد معرض در طبيعي نظر از اورامان منطقه كه است گرديده باعث آن
فرسايش راه سد هميشه اورامي زنان و مردان پرتوان دستهاي ديار اين در اما.گيرد
نيست حاضر را ديارش خاك و است طلا هم‌عرض خاك اورامان كهن پيرمرد براي.است بوده
كشمكش از نشان باغبان پيرمرد ديده زخم و بسته پينه دستهاي.نمايد عوض متاعي هيچ با
آن بابوي و نموده لمس را خاك ذره ذره همواره كه دستهايي.است طبيعت و او بين
كه است وسيع و پردامنه بسيار علمي امروزه كه آب و خاك حفظ.دارد ديرينه آشنايي
دير مي‌نمايند ، فن اين يادگيري مصروف را خويش عمر از درازي ساليان امر اين متخصصان
به ادامه در.است بي‌نظير آبش ، و خاك حفظ و است يافته را آن اورامان كه است زماني
را اورامان سنتي روش سپس و مي‌پردازيم آبخيزداري و خاك حفاظت علمي راهكارهاي بررسي
:مي‌دهيم توضيح
علمي متدهاي
استفاده پرشيب مناطق خاك و آب حفظ جهت بانكت‌بندي و تراسها از علمي متدهاي در
سيلها با مبارزه جهت گابيوني و سنگي خاكي ، كوچك سدهاي و بندها از همچنين.مي‌شود
فصلي سيلابهاي با مبارزه جهت ديگري راه سيلاب پخش به باعلم و مي‌گردد استفاده
:از عبارتند مي‌رود كار به كه تراسهايي انواع.مي‌گردد استفاده
.درصد كم ، 25 شيبهاي براي جذبي تراسهاي(الف
.باشد كم نفوذپذيري و زياد رواناب كه جايي در انحرافي تراسهاي (ب
.بالا به درصد مي‌باشد ، 50 زياد شيبهاي براي كه پايه‌اي تراسهاي (ج
با تراسهاي و محافظ ديواره با قائم تراسهاي همچون مي‌باشد مختلف هم تراسها شكل
و آب حفظ جهت آبخيزداري علم در عمليات اين كلي به‌طور و افقي فاصله و مايل ديواره
كه است علمي روشهاي از شمه‌اي اينميگيرد انجام مختلف صور به منطقه يك در خاك
.مي‌باشد سنتي روش اصلي هدف مقال اين در چون شد گفته يادآوري جهت فقط
اورامان در خاك و آب حفظ سنتي روشهاي
و پخته روشهاي چنان از كهن تاريخي داشتن دليل به منطقه اين شد اشاره كه همچنان
خود مقال اين نويسنده.وامي‌دارد شگفتي به را امروزيان ما كه است برخوردار كاملي
قوم سنتي آبخيزداري با كه هنگامي و مي‌باشد آبخيزداري و مرتع مهندسي تحصيلكرده
چقدر كه مي‌پردازد گذشتگانش كارهاي تقديس و تمجيد به ناخودآگاه مي‌گردد مواجه خويش
چگونه و پرداخته‌اند اورامان معلق باغهاي طراحي به كارشناسانه و مهندسي ديدي با
گردند؟ مانوس و مالوف اورامان سخت و صلب طبيعت با توانسته‌اند خود سنتي روشهاي با
از دنيايي پيام‌آور آن از مشت هر كيمياست ، خاك وادي اين در است ، مقدس خاك اينجا
خوب را آن و مي‌دانند را خاك قدر نيك راستي به پير باغبانان.است زيبايي و طراوت
به اورامان در آب و خاك حفاظت روشهاي شد گفته همچنان‌كه.گرفته‌اند ميان در
.است رسيده ما به سينه سينه‌به كه است سنتي كاملا شيوه‌هاي
شيبي گرديده‌اند ، طراحي اورامان طبيعت خشن و تند شيبهاي در اورامان باغهاي سيستم
تمام هرچه مهارت با را تند شيبهاي.مي‌كند تجاوز هم درصد و 90 درصد از 80 گاهي كه
كه گفت مي‌توان كلي طور بهكردهاند طراحي زيبايي باغهاي آن ميان در و شكسته‌اند
كه شيبي در ابتدا:جسته‌اند سود زير فنون از ديار اين در ميوه باغ يك ايجاد براي
غيرممكن درخت كاشت تند شيبهاي در عملا چون) پذيرد صورت اصلاحي موارد است قرار
مقدار بنابه هم فاصله اين كه مناسب فواصل در شيب اين بردن بين از براي (مي‌باشد
لام و كاف فتح به "كلك" محلي اصطلاح در كه چين خشكه ديوار يك است ، متغير منطقه شيب
پر خاك با را سنگي چين خشكه اين پشت و مي‌گردد بنا سنگ از مي‌شود ، ناميده
.مي‌نمايند
بيان ذيلا كه شيوه دو هر ساز و ساخت و طراحي تقريبا كه دوگونه‌اند "كلكها" اين
و است باغ دور يكي اورامان ، باغهاي در چين خشكه نوع دو اين امااست يكسان مي‌گردد
به افراد موارد اكثر در كه است اين جالب نكته.مي‌شود ايجاد باغ داخل در ديگري
دوش به را خاك دور فواصل كه‌از مي‌شوند مجبور خود كاري حوزه در خاك كمبود دليل
نمايند پر آن با را خود چينهاي خشكه پشت تا نمايند ، حمل نياز مورد محل به و گرفته
نكته اين بيان شايد.دارد را گوهر و در اهميت باغبان براي خاك ذره هر كه اينجاست و
دست پايين به و مي‌شود شسته آب جوي‌هاي در خاك كه مواقعي در كه نباشد لطف از خالي
و دست بالا به دوباره و كرده جمع مشت‌مشت را خاك اورامان باغبان مي‌شود ، حمل باغ
نخست.است اهميت حائز "كلكها" اين ساختن در موضوع دوميريزد چينها خشكه پشت
.است چين ، خشكه دو بين فاصله دوم چين ، خشكه ارتفاع
تند شيب اگر كه.دارند بستگي محل شيب مقدار به مستقيم صورت به فوق فاكتور دو هر
كمتر ديوار دو بين فاصله و زياد هم ارتفاع زيادتر ، شده طراحي ديوارهاي تعداد باشد ،
ديوار پي ابتدا ;مي‌نمايند طراحي اينگونه تقريبا را چين خشكه ديوار هر.مي‌گردد
تا مي‌چيند ، هم روي را سنگها كه مهارت با فردي سپس.مي‌باشد متر نيم حدود كه
است ، متغير محل به بسته هم ديوار عرض و مي‌آيد بالا پي سطح از متري ارتفاع 5 حداكثر
و شده پر خاك با چين خشكه پشت سپس.مي‌باشد سانتي‌متر حدود 75 آن عرض معمولا ولي
توسط درختان جهت نياز مورد آب كه است ذكر به لازم.مي‌باشد درخت انواع كاشت آماده
مقاله يك در خود نيز آنها احداث نحوه كه است اصلي جوي‌هاي همان يا آبي كانالهاي
.مي‌رسد كيلومتر چندين به جوي‌ها اين طول گاهي.گردد بررسي بايستي جدا
متغير متر تا 5 متر نيم رنج در و است متفاوت شد گفته كه همچنان چين خشكه هر ارتفاع
.ساخته‌اند هم بيشتر و متر تا 7 جديدا بتني مصالح از استفاده با و ندرتا و است
از اورامان تمامي گفت مي‌توان تقريبا -است هم روش فراگيرترين كه سنتي شيوه در ولي
گرفته به‌كار "كلكها" ديوارهاي ساختن در مصالحي هيچ‌گونه -مي‌نمايند تبعيت آن
.نمي‌شود
را آنها مي‌توان كلي طور به كه است متعدد چينها خشكه اين طراحي جهت نظر مورد اهداف
.نمود تقسيم فرعي و اصلي اهداف به
همچنين و درختكاري جهت تند شيبهاي در مناسب بستر ايجاد:از عبارتند اصلي اهداف
.آن تثبيت و منطقه خاك از صيانت و حفاظت
ديوارها اين ايجاد با ;نخست.كرد جمع‌بندي بتوان دسته سه در شايد را فرعي اهداف
تعيين و منطقه زمينهاي مميزه عبارتي به مي‌شود ، تفكيك هم از مختلف افراد زمينهاي
را درختان انواع از يكي مي‌پذيرد صورت كه تراس‌بندي هر در ;دوم.فرد هر زمين حدود
حمله از باغ حفاظت ;سوم.دارد وجود باغ درختان در هم تنوعي عملا و كاشت مي‌توان
ورود از ممانعت جهت حصاري ايجاد همچنين و نرسانند درختان به گزندي كه وحشي حيوانات
.مي‌گردد باغ داخل به دام
پيشنهاد و نتيجه‌گيري
خشك نيمه و خشك جزوكشورهاي علمي بررسي‌هاي طبق كه ايران اقليمي وضعيت به توجه با
مي‌گذرد نفر ميليون سقف 100 از ديگر دهه چند تا كه جمعيت رشد نمودن لحاظ با و است
موارد داردو پي در شدن صنعتي جهت در ما كشور كه عديده‌اي مشكلات دليل به باز و
و عميق‌تر نظري كشور توسعه برنامه‌ريزان كه مي‌طلبد كلي طور به ديگر ، گوناگون
پتانسيل تمامي بكارگيري با و بياندازند ايران جامعه به (سيستماتيك) همه‌جانبه‌تر
با.بردارند را اساسي گامهاي سامان اين در بالقوه استعدادهاي نمودن شكوفا و كشور
اولين جزو و دارد كهني بسيار كشاورزي سابقه ايران كه مي‌شويم متوجه كوتاه نظري
مداقه با مي‌توان.است كرده پيدا آشنايي باغباني و كشاورزي فن با كه است مللي
جديد بسيار روشهاي ، گوناگون موارد در ايران سنتي شيوه‌هاي در علمي و كارشناسانه
كويري مناطق در.گرفت به‌كار را آنها كشور شكوفايي جهت در و كرده استخراج را علمي
استفاده "كوزه‌اي آبياري" نام به شيوه‌اي از آبياري جهت مي‌دانيم همچنان‌كه ايران
بسيار قطره‌اي آبياري امروزين علمي شيوه با شيوه اين عمل روح در كه مي‌كردند
سنتي آبياري فرزندان از را قطره‌اي آبياري كه وامي‌دارد را ما و دارد وجود مشابهت
سنتي شيوه‌هاي به غيره و مراتع احياي در كه ديگري بسيار موارد و بدانيم كوزه‌اي
.پذيرد صورت آنها روي دقيق مطالعه يك مي‌طلبد موارد بسياري در كه است شده استفاده
است لازم و دارد فراوان تحقيقات جاي شد ارائه مقال اين در كه خاك حفاظت سنتي شيوه
واگذاري كه اين ديگر پيشنهاد.شود مهيا امور اين در بيشتر تفحص و تحقيق امكان كه
و است اهميت حائز بسيار باغات توسعه و عمران جهت بومي باغداران به بلندمدت وامهاي
.باشند داشته را لازم عنايت نيز بخش اين به مسئولين كه است اميد
موسي‌زاده فريبرز
اصفهان صنعتي دانشگاه دانشجوي
|
