ملي اتلافثروت هدفمند يارانهغير
يادداشت
ملي اتلافثروت هدفمند يارانهغير
است شده رانتي و ناسالم اقتصاد آمدن وجود به كنونيباعث شيوه به يارانه پرداخت
ميرسد جامعه اول دهك به انرژي يارانه از درصد 44
و شود تقديم مجلس به جمهور رئيس توسط جاري آذرماه است26 قرار سال 82 بودجه لايحه
اساسي كالاهاي يارانه سهم و بحث به قطعا بودجه مهم مباحث از يكي گذشته سالهاي همچون
و كارشناسان ذهن دهه 70 اوايل از كه است مباحثي از يكي يارانه.يافت خواهد اختصاص
نحوه و يارانه پرداخت لزوم عدم يا لزوم مورد در و كرده مشغول خود به را اقتصاد فعالان
.است شده ارائه اقتصادي محافل در متفاوتي ديدگاههاي سالها اين طي آن توزيع
بهرهوري كاهش نقدينگي ، نامناسب حجم و كارآمد اقتصادي نظام يك نبود و تحميلي جنگ
با تا كرد مجبور را دولت دهه 60 نخست سالهاي در..و خارجي و داخلي فشارهاي كار ، نيروي
از حدودي تا كالاها قيمت و توزيع بر نظارت و يارانه پرداخت و اساسي كالاهاي سهميهبندي
.بكاهد تورم شتاب
فرهنگي و اجتماعي اقتصادي ، توسعه پنجساله برنامه اولين شد موفق دولت جنگ ، پايان با
دليل به اما رسيد پايان به سال 72 در و آغاز برنامه اين سال 68 در.كند آغاز و طراحي را
.گرفت قرار عمل ملاك سال 73 در اول برنامه همان نوعي به دوم برنامه تدوين عدم
ايران اقتصاد تصميمساز محافل در اقتصادي تعديل سياستهاي گرايش دهه 70 اوايل در
اين.كرد رسوخ (مركزي بانك و دارايي و اقتصادي امور وزارت بودجه ، و برنامه سازمان)
از برگرفته كه سياست
از بسياري در ميلادي دهه 90 در بود ، جهاني بانك همچون بينالمللي نهادهاي توصيههاي
اين اصلي راهبردهاي ازجمله.گرفت قرار نيز ما سياستگذاران اقبال مورد و شد ترويج كشورها
يك بهعنوان بودجه از يارانهها حذف و كاهش بحث واقع در و است يارانهها كاهش سياستها
(7874) توسعه دوم برنامه احكام در نگاه اين.گرفت اوج دهه 70 اوايل از اساسي چالش
داشت ، وجود يارانهها حذف يا كاهش براي كه نگاهي و احكام وجود رغم به اما.شد ملموستر
سياسي و اجتماعي شديد فشارهاي با نگرش اين نان مانند كالايي اقلام از برخي در و عمل در
.شد مواجه فراواني كارشناسي مخالفتهاي و
تحت بار اين و شد تعديل نوعي به يارانه حذف يا كاهش نگاه دهه 70 انتهايي سالهاي در
اقتصادي تصميمسازان واقع درشد ارائه قانون شكل به حتي "يارانهها كردن هدفمند" عنوان
افتادند فكر به مستحق ، گروههاي بر يارانه حذف اثرات گرفتن ناديده از اجتناب بهمنظور
.كنند هدايت مستحق يا هدف گروههاي سوي به را يارانهها تا كنند تلاش كه
كه پيشنهادي تعريف آخرين طبق است؟ شده برانگيز بحث همه اين كه چيست يارانه اين اما
بازرگاني وزارت اقتصادي بررسيهاي و برنامهريزي معاونت اقتصادي ، مطالعات دفتر سوي از
به) دولت غيرنقدي و نقدي بلاعوض انتقالي پرداختهاي از است عبارت يارانه شده ، ارائه
غيرمستقيم يا مستقيم صورت به كه (شده تمام هزينه و بهرهمندي هزينه مابهالتفاوت صورت
عادلانهتر توليدكنندگان ، فروش قدرت افزايش مصرفكنندگان ، واقعي خريد قدرت افزايش براي
يا حفظ منظور به دولت سياستهاي از ناشي آثار جبران و اقتصادي ثبات درآمد ، توزيع كردن
.ميشود اعطا اجتماعي رفاه ارتقاي
بلاعوض و غيرنقدي و نقدي انتقالي پرداخت صورت به يارانه پرداخت نوع به تعريف اين
به كه يارانهها پرداختكننده نهاد كشور ، اقتصادي وضعيت به توجه دولت ، سوي از آن بودن
آيا اما.است پرداخته يارانه پرداخت اهداف و يارانه مشمول گروههاي و است دولت مشخص طور
عظيمي ، سيداحمد را پرسش اين ميشوند؟ توزيع شكل همين به ما كشور در يارانهها واقعا
:ميدهد پاسخ چنين انرژي كميسيون نايبرئيس و اسلامي شوراي مجلس در شيراز مردم نماينده
.ميشود تزريق جامعه به كه است يارانههايي ما جامعه پيچيده بسيار و جدي مشكلات از يكي
به كه مستقيم يارانههايميشوند پرداخت ما كشور در شكل دو به يارانهها كلي طور به
داده اجازه دولت به سال هر آنها براساس و ميشود تنظيم كشور بودجه طرحهاي و لوايح شكل
با و دهد انجام را خريدهايي است دلار ميليارد تا 5 حدود 4 معمولا كه سقفي يك در ميشود
عبارتند كالاها اين.دهد قرار مردم اختيار در را كالاها آن يارانهاي قيمتهاي احتساب
....و روغن شكر ، قند ، گندم ، :از
شكل يارانه.نميكند پرداخت شكل اين به را يارانه تمام دولت البته:ميافزايد عظيمي
"صريحا را كمك اين اسم البته.ميشود گفته پنهان يارانه آن به كه دارد نيز ديگري
هم آن.است يارانه نوعي هم كمك اين كه پذيرفت بايد تسامح با بلكه گذاشت يارانه نميتوان
.ميشود پرداخت انرژي بخش به كه يارانهاي
است دلار ميليون 950
و ميليارد بر 10 بالغ سالانه ايران در شده مصرف خام نفت ارزش
ميشود مصرف ايران در خام نفت دلار ميليون روزانه 30
توليدميشود خدمات تومانكالاو هزار ميشود 10 مصرف كه بشكهنفتي هر 15 ازاي به ايران در
ميشود مصرف ما كشور در خام نفت بشكه هزار و 700 ميليون يك حدود امروز:ميگويد وي
اگر.ميكرديم مصرف انقلاب پيروزي ابتداي در ما كه است نفتي برابر سه حدود چيزي اين كه
و 500 ميليون يك روزانه مصرف و كنيم فرض دلار متوسط 20 طور به را خام نفت بشكه هر قيمت
بر بالغ روزانه ما كشور در مصرفشده فسيلي انرژي ارزش شود ، گرفته نظر در بشكه هزار
ايران در شده مصرف نفتخام ارزش دهيم ، تعميم سال يك در را آن اگر و است دلار 30ميليون
طريق از آن ميليارد تا 3 حدود 2.است دلار ميليون و 950 ميليارد بر 10 بالغ سالانه
شكل به دولت كه است كمكي آن بقيه و برميگردد دولت سوي به ميشود ، اخذ مردم از كه وجوهي
.ميپردازد ايران صنعت چرخهاي حركت براي نامحسوس
در كه است ناگواري اتفاق بيانگر رقم و عدد اين:ميگويد انرژي كميسيون رئيس نايب
حال در ما كشور در سرمايهها كه است اين اعداد اين مفهوم.است دادن رخ حال در ما جامعه
كشور در كه اتفاقي علمي معني.باشند داشته مثبتي چندان بازده كه آن بدون هستند شدن دود
.بالاست بسيار ما جامعه در انرژي شدت كه است اين ميافتد ما
مشخصي حجم ازاي در شده مصرف انرژي ميزان:ميافزايد انرژي شدت تعريف مورد در عظيمي
توليد براي نفت بشكه مصرف 15 معادل ما كشور در انرژي شدت.ميگويند انرژي شدت را پول از
انرژي شدتنيست مقايسه قابل دنيا جاي هيچ با رقم اين.است خدمات و كالا ريال هزار 100
بين از ثمنبخس به را كشور انرژي ما كه است اين آن مفهوم و است بالا شدت به ما كشور در
.نميكنيم آن جايگزين هم را مناسبي چيز هيچ و ميبريم
همين به بايد را انرژي آيا كه است اين است مطرح شرايط اين در كه سوالي ترتيب اين به
عرضه كشور داخل در را انرژي بايد جهاني قيمتهاي با كه اين يا و بفروشيم مردم به قيمت
كرد؟
شدت به جامعه آسيبپذير اقشار رود بالا انرژي قيمت اگر:ميگويد باره دراين عظيمي
آسيبپذير اقشار اختيار در انرژي يارانه شكل به كه هم مقداري همين اگر.ميبينند لطمه
اما.شد خواهد وارد گروهها اين بر جدي فشار مطمئنا نشود ، داده قرار ميگيرد ، قرار
.ميبرند انرژي از بيشتري استفاده كنوني شرايط در مرفه اقشار
.ميشود مصرف جامعه اول دهك توسط جامعه فسيلي انرژي از درصد حدود 44:ميگويد وي
محقق هدف گفت بايد بوده ، آسيبپذير اقشار از حمايت يارانه پرداخت از هدف اگر بنابراين
در يارانه اين حذف اما.است گرفته قرار جامعه مرفه بخش اختيار در آن اعظم قسمت و نشده
.نيست صلاح به ميشود ، وارد آسيبپذير اقشار به كه فشاري دليل به نيز كنوني شرايط
تامين توسعه سمت به بايد ميرسد نظر به شرايط اين در:ميافزايد شيراز مردم نماينده
امكان تا داد قرار اجتماعي تامين زيرپوششهاي نحوي به را اقشار همه و كرد حركت اجتماعي
اين دليل به كه افرادي يا فرد كه چرا.شود فراهم غيرمستقيم و مستقيم يارانههاي حذف
شدن پايين و بالا اثر در و ميشوند اجتماعي و اقتصادي آسيبهاي دچار پرداخت شيوه
.ميشود فراهم آنها از مستقيم حمايت امكان اجتماعي تامين طريق از ميبينند آسيب قيمتها
اجتماعي تامين پوشش تحت كه كسي هر كرد تعريف ميتوان صورت اين در:ميگويد عظيمي
شكل به دلار ميليارد و 5 پنهان دلار ميليارد حدود 11 كه) يارانهها سهم از ميگيرد قرار
را خود مايحتاج ميتوانند نيز افراد و شود بهرهمند مستقيم طور به ميتواند (است آشكار
هنگفت يارانههاي پرداخت از كشور نجات راه.كنند تهيه قيمتواقعي به و فشار تحمل بدون
جامعه عادي افراد و داد قرار حمايت تحت مستقيم طور به را آسيبپذير افراد كه است اين
را كالايي خواست كسي بين اين در اگر و كنند تامين واقعي قيمت به را خود مايحتاج نيز
پرداخت پولي مردم جيب از اضافي مصرف براي و ميكند پرداخت خودش را پولش كند مصرف اضافه
.نميشود
كه است شده باعث كنوني شكل به يارانه پرداخت:ميافزايد ادامه در شيراز مردم نماينده
سرسامآور و هنگفت بسيار درآمدهاي عدهاي كه طوري به.باشد رانتي و ناسالم كشور اقتصاد
وسيعي بسيار قشر شده باعث شيوه اين.هستند محتاج شب نان به حتي زيادي بسيار عده و دارند
.گيرند قرار رواني و اقتصادي تحتفشارهاي جامعه از
.كنند اقدام معضل اين رفع براي بايد ملي عزم يك با كشور مسوولان:ميگويد عظيمي
سطح و نظم خوردن هم به اصلي عامل است توزيع حال در جامعه در شكل اين به كه يارانههايي
.است شده جامعه در طبقاتي فاصله آمدن بهوجود باعث و است جامعه اقتصادي
يارانههاي در:ميگويد (اساسي كالاهاي) مستقيم يارانههاي پرداخت نحوه مورد در وي
از بسياري كه طوري به.است شده جامعه در زيادي اختلاف باعث ما توزيع نحوه نيز مستقيم
افزايش خون ، فشار افزايش دچار...و نان شكر ، و قند روغن ، حد از بيش مصرف دليل به مردم
و شير يارانه سهم كه اين دليل به و شدهاند عروقي و قلبي بيماريهاي و چاقي خون ، چربي
مواجه كمبود با ويتامينها و پروتئينها مثل ضروري مواد از بعضي مصرف در شده كم گوشت
فراواني كوشش جامعه تغذيه الگوي اصلاح در بايد ملي عزم يك با نيز زمينه اين درشدهايم
.داد خرج به
حمايتي سياستهاي بحث برنامهريزي تجربه دوره دو كسب و سال ده گذشت از پس حال هر به
توجه سياستگذاران و بود سوم برنامه آستانه در كليدي و محوري موضوعات از يارانه پرداخت و
قانوني مواد از (و 197 مواد 36 ، 46 ، 47 ، 196) ماده پنج قالب در و زمينه اين در را خود
.ساختند آشكار سوم برنامه
شانزدهم در كه سوم برنامه قانون و 47 مواد 46 اصلاحيه واحده ماده براساس البته
بررسيهاي و مطالعات انجام با شد مكلف دولت رسيد مجلس تصويب به سال 80 مردادماه
و اساسي كالاهاي يارانه پرداخت كردن هدفمند منظور به قانوني اقدامات كارشناسي ،
پرداخت نظام شد قرار مذكور برنامه سوم سال از كه بهطوري دهد انجام را انرژي حاملهاي
از جلوگيري و يارانهاي كالاهاي مصرف كردن منطقي راستاي در و مشخص كميت با يارانهها
كالاهاي داخلي توليد از حمايت و سرمايهگذاري توسعه و تشويق كالاها ، نوع اين قاچاق
.شوند متحول يارانهاي ،
و بالا درآمد با طبقات سهم كاهش به ميتوان يارانهها كردن هدفمند اهداف ديگر از
رفاه طرحهاي تدريجي كردن جايگزين يارانهها ، از پايين درآمد با طبقات سهم افزايش
و زيربنايي سرمايهگذاري براي منابع تامين و يارانه پرداخت جاي به اجتماعي
اعطاي با مولد اشتغال توسعه آنكه ضمن كرد ، اشاره اشتغال توسعه و كشور محروميتزدايي
.است طرح اين اهداف ديگر از (شده اداره وجوه بهصورت) حاصل درآمدهاي محل از وام
اول برنامه طول در كه است آن بيانگر گذشته سال در 14 يارانهها واقعي روند بررسي
برنامه طول در.است داشته رشد درصد متوسط 53 طور به اساسي خدمات و كالاها واقعي يارانه
سال سه در واقعي يارانه رونداست داشته درصد -رشد 8 متوسط طور به واقعي يارانههاي دوم
معادل متوسطي رشد از (ارز نرخ مابهالتفاوت كردن لحاظ بدون) سوم برنامه اول
گذشته سال طول 14 در واقعي يارانههاي رشد متوسط طور به و است بوده برخوردار 6/17درصد
.است درصد معادل 7/14
اول برنامه طول در واقعي و اسمي يارانههاي از (سرانه) جامعه افراد برخورداري ميزان
و اسمي مبلغ كه طوري به.است داشته رشد متوسط طور به درصد و 1/50 معادل 2/83 ترتيب به
شده بالغ ريال و 349 هزار و 25 و 196 هزار به 63 ترتيب به سال 73 در سرانه يارانه واقعي
.است
و اسمي يارانه سرانه رشد كه طوري به شد كاسته دوم برنامه در روند اين شدت از البته
پاياني سال در واقعي و اسمي سرانه يارانه.است -و 8/10 معادل 2/7 متوسط طور به واقعي
روند اين سوم برنامه در.است بوده ريال و 90 هزار و 14 و 541 هزار معادل 109 دوم برنامه
گرفتن نظر در بدون) واقعي و اسمي يارانه متوسط رشد و كرده پيدا صعودي سير دوباره
و اسمي سرانه يارانه كه طوري شد ، به درصد و 7/15 معادل 8/24 (ارز نرخ مابهالتفاوت
ميتوان كل در شد ، ريال و 399 و 19هزار و 190 هزار معادل 193 ترتيب به سال 81 در واقعي
معادل متوسطي رشد از ترتيب به واقعي و اسمي سرانه يارانه روند برنامه سه طول در كه گفت
.است بوده برخوردار درصد و 5/14 5/37
پرداخت شيوه اين اما ميگذرد كنوني شيوه به يارانهها پرداخت از سال حال 14 هر به
نابرابريهاي كاهش و فقر رفع كه آن بر مترتب اهداف نتوانسته تنها نه عملا يارانه
هر بهاست شده نيز عميق طبقاتي فاصله آمدن وجود به باعث بلكه كند محقق را بوده اجتماعي
چهارم سال به ورود آستانه در و يارانه پرداخت شيوه اين مشهود ضعفهاي به توجه با حال
توجه با كه ميرود انتظار اين اقتصادي تصميمسازان از سال 82 ، بودجه بررسي و سوم برنامه
كردن هدفمند براي قدمها اولين كشور ، يارانهاي نظام اصلاح براي لازم قوانين وجود به
گذاشتن قدم شجاعت ايران اقتصادي سياستگذاران و تصميمسازان آيا.شود برداشته يارانهها
داد؟ خواهند نشان خود از را راه اين در
توسعه اول برنامه سالهاي طي بودجه در يارانهها وضعيت -جدول 1
(ريال ميليارد)
(درصد) رشد متوسط |
1373 |
1372 |
1371 |
1370 |
1369 |
1368 |
سال
|
7/86 |
3/3686 |
7/2124 |
9/1063 |
9/514 |
9/403 |
5/162 |
اسمي يارانه كل |
8/52 |
1479 |
1152 |
709 |
427 |
404 |
177 |
واقعي يارانه كل |
9/46 |
32303 |
25426 |
12451 |
9257 |
6192 |
4728 |
دولت عمومي بودجه |
27 |
/11 |
/8 |
/8 |
/5 |
/6 |
/3 |
در اسمييارانه سهم
(درصد)عمومي بودجه
|
توسعه برنامهدوم سالهاي طي بودجه در يارانهها وضعيت -جدول 2
(ريال ميليارد)
(درصد) رشد متوسط
|
1378 |
1377 |
1376 |
1375 |
1374 |
سال
|
04/7 |
3/6881 |
1/5806 |
3/5085 |
1/5606 |
2/4895 |
اسمي يارانه كل |
-/8 |
1/855 |
3/899 |
6/944 |
/1221 |
5/1314 |
واقعي يارانه كل |
9/23 |
109700 |
90586 |
81466 |
61124 |
46410 |
دولت عمومي بودجه |
-3/12
|
27/6
|
41/6
|
24/6
|
17/9
|
6/10
|
در اسمي يارانه سهم
(درصد)عمومي بودجه
|
سوم برنامه سالهاي طي بودجه در يارانهها وضعيت -جدول 3
متوسط
(درصد) |
كل
يارانه |
1381 |
1380 |
1379 |
|
رديف
503021 |
رديف
503019 |
4/8804 |
12737 |
(درصد -رشد) 27 |
5/21541 |
10012 |
7920 |
(ريال ميليارد) اسمي يارانه كل |
(درصد -رشد)6/17nbsp; |
2163 |
884 |
1279 |
9/1050 |
5/925 |
(ريال ميليارد)واقعي يارانه كل |
(رشد) 2/46
|
273228 |
164267 |
127816 |
(ريال ميليارد) دولت عمومي بودجه |
8/12 |
/7 |
/3 |
/4 |
09/6 |
/6 |
(درصد) عمومي دربودجه يارانهاسمي سهم |
|
326733 |
133542 |
193190 |
154268 |
123963 |
(ريال) اسمي يارانه سرانه |
32808 |
13408 |
19399 |
16194 |
14486 |
(ريال)واقعي يارانه سرانه |
يادداشت
زلزله
ذهن در تصور اين ابتدا ميشود استفاده "زلزله" عنوان از اقتصادي سرمقاله يك در وقتي
بحراني يا شوك يعني اقتصاد در زلزلهاي وقوع از است قرار كه ميآيد بهوجود خواننده
به زلزله بحث ، موضوعاين كه است اين واقعيت اماشود صحبت اقتصادي مناسبات در خطرناك
طبيعي خطرناك بسيار حادثه اين كنترل و مديريت جنبه از منتهي.است آن طبيعي معناي همان
.ميكند پيدا نيز اقتصادي ماهيت موضوع بحث ، از زاويه اين تبع به كه
غيرقابل اما زلزله وقوع بودن حتمي از مختلف كارشناسان و كشور مسوولان كه است مدتها
وقوع بودن برحتمي علمي نظر از كه اين عليرغم.ميكنند صحبت آن زمان بودن پيشبيني
اعمال ابزارهاي همچنين و جامعه ثروت عمده و اعظم بخش كه شاهديم باز ميشود تاكيد زلزله
است نتوانسته هنوز تذكرها و هشدارها اين.است شده متمركز تهران شهر در نظام قدرت
با.باشد داشته تهران شهر در كشور قدرت و ثروت تمركز پرشتاب روند در تاثيري كوچكترين
شناسايي هستند ، زلزله از ناشي خسارات معرض در بيشتر كه مناطقي و مختلف گسلهاي كه وجودي
و ساخت از جلوگيري براي مقررات و قوانين تدوين در تاثيري هيچ شناسايي اين ولي شدهاند ،
.است نداشته مقررات و قوانين اين استثناي بدون و قاطع اجراي و آنها در بيرويه ساز
هنوز و است شده وسيعتر شده پيشبيني ميزان از برابر حدود 20 تهران جغرافيايي محدوده
كه حالي در.نميشود اعمال بيرويه گسترش اين از جلوگيري براي هماهنگي و منسجم مديريت
در مهمات برخي وجود علت به زلزله وقوع شرايط در ميتواند شهرها درون در پادگانها حضور
براي مناسبي شرايط پادگان تخريب و زلزله صورت در يا و باشد خطرآفرين شهر براي آنها
تغيير براي هنوز كنند ، تهديد را شهر امنيت سلاح به دسترسي با تا آيد بهوجود شرور افراد
ضروري زلزله وقوع صورت در امنيت حفظ براي كه بيرون به شهرها درون از نظامي مراكز محل
بهوجود يعني تهران در زلزله وقوع كه است اين مساله.است نشده گرفته مشخصي تصميم است ،
بايد بحراني ، شرايط در مديريت اعمال جهت در آمادگي و مقابله براي و بحراني شرايط آمدن
" كه اين يكي:است راهكار دو پيشبرد مستلزم بحران مديريتشود اعمال "بحران مديريت" اصول
اقدام بايد كه نهادهايي و مسوولان" كه آن دوم و "شود شناسايي بحران مختلف ابعاد و شدت
دو اين از عبور از بعد."شود تعيين دقيق طور به يك هر مسووليتهاي و وظايف تعيين كنند
مراتب سلسله حفظ با را مختلف مسوولان وظايف تا است طولي سازماندهي يك به نياز مرحله
.كند هماهنگ
برنامه قانون در كه حالي در ندارد وجود ستادي و سازماندهي چنين كه است اين فعلي مشكل
احتمال.است شده تاكيد غيرمترقبه حوادث براي لازم اعتبار تامين بر درستي به توسعه سوم
قرار بررسي و بحث مورد بارها علمي نظر از ريشتر حدود 7 مقياس در تهران در زلزله بروز
شدت اما ندارد را حادثه اين زمان تعيين توانايي بشر امروز علم كه هرچند و است گرفته
جدي طور به امروز همين از ميكند ايجاب كه است حدي به كشور مديريت و اقتصاد بر آن تاثير
.شود فكر حادثه اين با مقابله سازماندهي مورد در
مديريت اعمال به هم و دارد نياز مقررات و قوانين تصويب و تدوين به هم سازماندهي ، اين
امنيتي شهرداري ، شهرسازي ، مديريتي ، زمينههاي همه در مقررات اين اجراي براي قاطع و قوي
اداري نظام و اقتصاد بر جدي بسيار زيانهاي فوق موارد از يك هر در كوتاهياقتصادي و
.ميكند وارد كشور
|