Hamshahri Newspaper

«جيمز براردينلي» يكي از منتقدان پركار سينماي آمريكا در نقدي گفته است: بدون ترديد يكي از سخت ترين حالات نگارش فيلمنامه، اقتباس از رمان ادبي است، به ويژه در شرايطي كه رمان مرجع پيچيده و طولاني داشته باشد. هر چه تعداد صفحات رمان بيشتر باشد، مشكلات و درگيري هاي بيشتري براي نگارش يك فيلمنامه مختصر و مفيد در راه است در ادامه مصاحبه اشاره مي كند رمان آني پرولكس برنده جايزه پوليتزر را نخوانده است: «اخبار كشتيراني» نمونه درخشاني در زمينه ادبيات داستاني است و در نهايت هر چقدر هم كتاب موفق و جذاب باشد، نسخه سينمايي آن به زحمت از حد متوسط فراتر مي رود.»۱ دو نكته در بحث براردينلي حائزاهميت است. اول اينكه معلوم شد، ما تنها نيستيم كه نخوانده و نديده درباره چيزي نظر مي دهيم و اين مسئله از عذاب وجدانمان تا حدودي مي كاهد. دوم، اين گفته كه اگر مرجع رماني پيچيده و طولاني باشد نگارش فيلمنامه سخت تر مي شود، حرف كلي است. اگر براردينلي رمان اخبار كشتيراني را خوانده بود، اظهارنظر او برمي گشت به مصداق اش يعني كتاب. كتاب هر چقدر حجم بيشتري داشته باشد نه تنها در نگارش فيلمنامه دشواري ايجاد نمي كند، بلكه دست را باز مي گذارد تا شما چيزهايي را كه مطلوب فيلمنامه است از آن برگزينيد و به تصوير بكشيد. اين دو نكته باز مي گردد به اينكه: الف - صاحب اثر اين اجازه را بدهد. ب - صاحب اثر اين اجازه را ندهد. در مورد الف اگر نويسنده اي با فضاي سينما و زمان فشرده آن آشنا باشد، قطعا اين اجازه را خواهد داد. بارها گفته ام مهم اين است جوهره اثر خدشه دار نشود يا آسيب نبيند. اگر صاحب اثر اين اجازه ندهد، يا بايد از خير آن كتاب گذشت يا آن را ساخت. معمولا وقتي رابطه نويسنده اثر با فيلمنامه نويس به اينجا مي رسد كمتر اتفاق مي افتد كه فيلمنامه درخشاني از كار درآيد. نمي شود هم به ادبيات و هم به سينما متعهد بود. البته نمونه هايي هم بوده اند كه موفق شده اند با وفاداري به رمان اثر قابل تاملي بيافرينند. شايد اين اعتقاد كمي جسورانه باشد كه بگويم دو فيلمي كه از «لوليتا» ساخته اند، هنوز به پاي خود اثر نمي رسد. براي اين «لوليتا» را مثال زدم چون حجم زيادي ندارد و نقض استدلال براردينلي است و مهم تر از همه دو كارگردان نام آشنا آن را ساخته اند «استنلي كوبريك»، «ادرين لاين» اما هيچ كدام از اين ها به پاي اثر نمي رسند. چرا؟ چون آثار ناباكف آن قدر بر خرده خرده اشيا و احساس هاي آدمي متكي هستند كه به دشواري آن ها را مي توان به سينما درآورد. لمس يك قوطي سيگار، افروختن يك شعله كبريت همه و همه در آثار ناباكف جزو اساسي آثارش به حساب مي آيند. حالا اين جزيي نگري را تعميم بدهيد به درونيات آدم ها؛ با اين حساب چه طور مي شود آن را به زبان تصوير درآورد؟ پس گير كار، كم حجم يا پرحجم بودن آن نيست، بيشتر در قابليت تبديل و توانايي تبديل است. از هر چيز مهم تر همنوايي؛ هم حسي فيلمنامه نويس با نويسنده و متن است؛ يعني كشف جوهره كار، نه چيز ديگر.
پي نوشت: ۱ـ نقل به مضمون از نقد براردينلي درباره فيلم «اخبار كشتيراني» ترجمه فرناز اشراقي