غلامرضا رضايي نصير
نام: اسلوبودان ميلوسويچ
متولد: ۲۰ آگوست ۱۹۴۱ پوزارواچ، صربستان، جمهوري فدرال يوگسلاوي
بازداشت: اول آوريل ۲۰۰۱ در بلگراد، به دست مقامات محلي
اتهام: نقض قوانين جنگ، جنايت عليه بشريت و نقض كنوانسيون ژنو در كوزوو، كرواسي، بوسني و هرزگوين
يك سال از محاكمه اسلوبودان ميلوسويچ، رهبر سابق صربستان گذشت، اما ظاهرا تنها كسي كه حوصله برپايي مراسم سالگرد اين واقعه را داشت، خود متهم بود. ميلوسويچ با ۶۶ اتهام بسيار جدي، از جمله نسل كشي، در دادگاه جنايات جنگي سازمان ملل در لاهه روبه روست، اما چنين به نظر مي رسد كه از محاكمه خود لذت مي برد. وي با پرخاش كردن به شاهدان، دادستان و ارعاب آنها از حق خود براي به عهده گرفتن وكالت خود براي اجراي يك نمايش تمام عيار سود برده است.
با اين همه ميلوسويچ نتوانسته است اعتبار دادگاه را از بين ببرد يا در روند آن اخلال ايجاد كند و دادگاه همچنان انبوهي از مدارك كوبنده را فاش مي سازد. به علاوه تعداد فزاينده اي از رهبران ارشد كه در تدارك بدترين قتل عام اروپا پس از جنگ جهاني دوم نقش داشته اند، در انتظار محاكمه به سر مي برند، اين امر ممكن است راه را براي كشاندن ديگر جنايتكاران بين المللي به پاي ميز محاكمه هموار سازد.
با آنكه از زمان تاسيس اين دادگاه حدود ۱۰ سال پيش توسط سازمان ملل تاكنون ده ها نفر از متهمان در لاهه محاكمه شده اند، اما مورد ميلوسويچ بزرگترين پرونده اين دادگاه محسوب مي شود. او اولين رئيس يك حكومت است كه از زمان دادگاه نورنبرگ در سال هاي ۱۹۴۵ و ۱۹۴۶ در يك دادگاه بين المللي محاكمه مي شود و رفتار او كل محاكمه و در حقيقت اصل محاكمات بين المللي جنايات جنگي را در معرض آزمايش بزرگي قرار داده است.
تاكنون سه قاضي۱ اين دادگاه كار خود را خوب انجام داده اند، آنها نهايت تلاش خود را به كار گرفته اند تا ميلوسويچ را عادلانه محاكمه كنند: تقاضاهاي دادستان را براي گرفتن يك وكيل تسخيري براي دفاع از وي رد كرده اند، هر گاه احساس كسالت كرده است، جلسات دادگاه را به تعويق انداخته اند و با صبر و حوصله فراوان قوانين دادگاه را بارها و بارها براي او توضيح داده اند. با آنكه ميلوسويچ حقوق خوانده است، اما قضات با آگاهي از اينكه وي يك وكيل مدافع با تجربه نيست، به او در سوال پيچ كردن شاهدان آزادي عمل فراواني داده اند؛ امتيازي كه ميلوسويچ بي رحمانه از آن سوء استفاده كرده است. در حقيقت دوسوم وقت دادگاه در سال اول را خود ميلوسويچ گرفته است، هر چند هنوز لايحه دفاعيه خود را ارائه نكرده است.
با اين همه قضات در ادامه محاكمه موفق بوده اند و به خوبي با ارائه انبوه مدارك وي را كنترل كرده اند. برخلاف انتظار، ميلوسويچ نيز به آنها كمك كرده است. در آغاز اين نگراني وجود داشت كه ميلوسويچ خيال دارد دادگاه را به هم بزند، اما اكنون از ظواهر امر چنين برمي آيد كه قصد دارد تا آنجا كه مي تواند دادگاه را به درازا بكشاند و هر گاه جلسات دادگاه از تلويزيون پخش مي شود اين امر بيشتر مشهود است. اگرچه ميلوسويچ هنوز مشروعيت دادگاه را به رسميت نشناخته است، به دستورات قضات گردن مي نهد، به هنگام ورود و خروج آنها از جاي خود برمي خيزد و با همه كس در دادگاه مؤدبانه برخورد مي كند. بدون شك وي با شركت فعال خود در جلسات محاكمه بر اعتبار دادگاه، حتي در چشم مشكوكان، مي افزايد. بنابراين وقتي دادگاه تمام شود او و طرفدارانش مشكل بتوانند ادعا كنند كه عادلانه محاكمه نشده است.
به رغم لودگي هاي ميلوسويچ در دادگاه، دادستان ادله محكمي عليه او ارائه مي دهد. مرحله اول محاكمه كه به پرونده كوزوو مي پرداخت در ماه سپتامبر خاتمه يافت. در اين مرحله مدرك مستدلي كه نشان دهد ميلوسويچ مستقيما دستور وحشي گري ها يا اخراج جمعي آلباني تبارهاي كوزوو را در سال ۱۹۹۸ و اوايل سال ۱۹۹۹ صادر كرده باشد، ارائه نشد. البته جاي تعجبي ندارد، او به ندرت دستوراتش را به صورت مكتوب مي داده و با زيردستانش نيز به تنهايي ملاقات مي كرده است. اما دادستان انبوهي از مدارك را ارائه داد كه نشان مي داد صرب ها در طرحي هماهنگ قصد داشته اند صدها هزار نفر از كوزووارهاي آلبانيايي تبار را از طريق قتل و وحشت از استان بيرون برانند و همچنين موفق شد زنجيره اي از دستورات را كه سرچشمه اش به ميلوسويچ رسيد، در اين رابطه نشان دهد.
مرحله دوم محاكمه كه به وحشي گري هاي گسترده تر صرب ها در بوسني و كرواسي مي پردازد، تاكنون شامل اداي شهادت توسط برخي از مقامات صرب در سال هاي آغازين دهه ۱۹۹۰ بوده است، كه نشان مي دهد ميلوسويچ شخصا ارتش يوگسلاوي و شبه نظاميان صرب را از بلگراد رهبري مي كرده است؛ هر چند ميلوسويچ اين شهادت ها را رد كرده است. اخيرا ژنرال الكساندر واسيليويچ، رئيس سابق اطلاعات ارتش عليه رهبر سابق خود شهادت داد. وي بلندپايه ترين مقام خودي - از نظر ميلوسويچ - صربستان بوده كه تاكنون در دادگاه حاضر شده است. انتظار مي رود كه در ماه هاي آينده ديگر مقامات بلندپايه صرب در جايگاه شهادت قرار گيرند. هدف بسياري از آنان در شهادت عليه ميلوسويچ فرار خودشان از چنگال عدالت است.
|
|
|
واكنش ميلوسويچ به اين شواهد تركيبي از داد و بيداد راه انداختن و تلاش پيگير براي بي اعتبار كردن شاهدان بوده است. او در دفاعياتش اغلب به گزارش هاي پليس مخفي و ارتش كه گروهي از دستيارانش در بلگراد براي او تهيه مي كرده اند، استناد مي كند. با اين همه از نقطه نظر حقوقي، دفاعيات او بسيار ضعيف بوده است. تلاش هاي اخير او براي ارعاب شاهدان، كه در هفته هاي اول بسيار موثر بود، اينك با توجه به اينكه شاهدان مي دانند با چه چيزي مواجه خواهند شد، ناكام مانده است. سوال پيچ كردن شاهدان كه بيشتر با هدف كسب امتيازات سياسي صورت مي گيرد تا دفاع در مقابل مدارك، در اغلب موارد بي ربط بوده است. ريچارد مي كه رياست قضات را به عهده دارد، مرتبا مجبور بوده است سوالات ميلوسويچ را به موضوع مورد بحث برگرداند، وي بارها به متهم گفته است كه «حمله متقابل، دفاع محسوب نمي شود. »
اما مسلم است كه قصد واقعي ميلوسويچ ارائه يك دفاع حقوقي نيست. در عوض او مي خواهد موعظه گر اين ديدگاه باشد كه صرب ها بزرگترين قربانيان يك توطئه بين المللي براي تجزيه يوگسلاوي بوده اند و اينكه خود او نه معمار اصلي جنگ هاي خونين بلكه بزرگترين حافظ صلح در بالكان بوده است. هيچ كس دقيقا نمي داند طرح او براي آخرين دفاعش، احتمالا در تابستان سال آينده چيست. اما مي تواند براي اينكه زمان دفاعش با زمان طرح كيفرخواست از سوي دادستان برابر باشد، دادگاه را دو سال ديگر به درازا بكشاند و بعيد نيست كه ده ها نفر از سياستمداران عاليرتبه غربي را به جايگاه شهادت فرابخواند.
در هر صورت حكمي كه عليه او صادر خواهد شد، موفقيت يا شكست خود دادگاه سازمان ملل در لاهه را رقم خواهد زد. برخي از حاميان اين دادگاه به تدريج نسبت به هزينه هاي آن كه در حال حاضر سالي بيش از ۱۰۰ ميليون دلار است، و همچنين طولاني شدن جريان محاكمات، شكيبايي خود را از دست مي دهند. جورج بوش، مانند سلفش بيل كلينتون از اين دادگاه حمايت كرده است؛ در سال ۲۰۰۱ آمريكايي ها صربستان را مجبور كردند ميلوسويچ را به دادگاه تحويل دهد. اما اخيرا اظهار داشته اند كه دادگاه بايد تا سال ۲۰۰۸ برچيده شود، استدلال آمريكايي ها اين است كه شوراي امنيت سازمان ملل اين دادگاه را به عنوان نهادي موقت تشكيل داده است. در ضمن آمريكا از فشار به صربستان براي تحويل متهمان به دادگاه لاهه به تنگ آمده اند. شايعه است كه آنها به رهبران صربستان وعده داده اند اگر سه نفر ديگر از متهمان عاليرتبه صرب را، از جمله راتكو ملاديك؛ كسي كه ادعا مي شود طراح اصلي قتل عام ۶۰۰۰ مسلمان بوسنيايي در سال ۱۹۹۵ در سربرنيتسا بوده است، تحويل دهند، بقيه متهمان در دادگاه هاي محلي محاكمه خواهند شد.
هنوز قضاوت در مورد خود دادگاه لاهه بسيار زود است. اميد به اينكه اين دادگاه آشتي و صلح را تقويت خواهد كرد تاكنون به يأس بدل شده است، اما انتشار عمومي جزييات مربوط به آنچه واقعا در بالكان اتفاق افتاده است مي تواند به نسل هاي آتي كمك كند تا درك درستي از آنچه در دوران وحشت تجزيه يوگسلاوي روي داده، به دست بياورند. در ضمن اين دادگاه مي تواند درس ارزشمندي به جهانيان بدهد؛ اينكه اگر دنياي متمدن واقعا بخواهد مي تواند آنان را كه مرتكب جنايات جنگي شده اند، حتي در جنجال برانگيزترين موارد سياسي و با عجيب ترين متهمان، به صورت عادلانه محاكمه كند.
پي نوشت:
۱. قضات شامل ريچارد مي از انگلستان، پاتريك رابينسون از جامائيكا و اگون كوون از كره جنوبي هستند.
