Hamshahri Newspaper

در تاريخ نوزدهم مارس سال ۲۰۰۳ ميلادي برابر با بامداد ۲۹ اسفند ۱۳۸۱ و با پايان يافتن اولتيماتوم جورج بوش، رييس جمهور آمريكا به صدام حسين مبني بر ترك قدرت و خروج از عراق سومين جنگ خليج فارس آغاز شد.
مناقشه كنوني بسيار معروف تر از جنگ دوم خليج فارس يا دومين جنگ عراق است.
جنگ دوم خليج فارس از آن رو كه در يكي از يگانه ترين زيست بوم جهان به وقوع پيوست مورد توجه محافل زيست محيطي و علمي جهان قرار گرفت. دهها پژوهش و مقاله پيرامون اثرات زيست محيطي اين مناقشه به رشته تحرير درآمد و اكنون ناظران زيست محيطي نگران اثرات سومين جنگ خليج فارس هستند. در اين مجال تلاش خواهد شد تا از زاويه اثرات زيست محيطي به تراژدي جنگ نگريسته شود.
طي قرون و اعصار نه تنها جنگ باعث از بين رفتن انسا ن ها شده است بلكه اثرات زيست محيطي و تخريب هاي جبران ناپذيري را در محيط پيرامون به جاي گذاشته است. اين تخريب ها به دليل اثرات جانبي و ناخواسته جنگ و يا به طور عمدي به وجود آمده اند. در طول تاريخ تخريب محيط زيست يكي از راهبردهاي پيروزي در جنگ ها بوده است.
رومي ها محصولات كشاورزي دشمن را نابود مي كردند تا اطمينان حاصل نمايند كه در آينده دشمن به آنان محتاج خواهد بود. روس ها بر اساس سياست «زمين سوخته» منازل و محصولات خود را نابود كردند تا ناپلئون و هيتلر به منابع مناسبي دست پيدا نكنند و با سرزميني سوخته روبه رو شوند.
كاهش شمار زيادي از گله هاي بوفالو در آمريكا بخشي از مجموعه اقداماتي بود كه براي فشار بر قبايل سرخپوست و ايجاد محدوديت در منابع سرخپوستان به انجام رسيد.
در حال حاضر با پيشرفت هايي كه در زمينه فن آوري نظامي جنگ صورت پذيرفته اثرات زيست محيطي جنگ ها بسيار شديدتر و طولاني تر گرديده است. تخريب جنگل هاي پهن برگ در جنگ آمريكا و ويتنام نه تنها باعث تخريب اكوسيستم گرديد بلكه باعث اثرات بلندمدت بر سلامت انسان ها شد. اثرات زيست محيطي جنگ هاي نوين در سه گروه قابل تقسيم است.
۱- اثرات آماده سازي جنگ
۲- اثرات سريع در حين جنگ
۳- اثرات بلندمدت.
در زمان آماده سازي براي جنگ: منابع به جاي استفاده براي سلامت و رفاه انسان ها به ماشين جنگ تزريق مي شوند، صنايع جنگي و توليدات جنگي آلوده كننده هستند. آزمايش هاي نظامي و تمرين هاي نظامي نيز باعث آلودگي محيط زيست مي شوند.
بر اساس گزارش يونسكو در ۱۹۷۱ ، ۲/۷% توليد ناخالص ملي جهان در زمينه جنگ هزينه شد واين در حالي است كه در همان سال ۵% صرف آموزش و ۵/۲% صرف بهداشت شد.
هزينه فقط دو روز ارتش هاي جهان ۸/۴ ميليارد دلار است و اين رقم معادل بودجه ۲۰ سال سازمان ملل متحد براي بيابان زدايي است. وزارت دفاع ايالات متحده در سال ۱۹۸۹ براي حركت ماشين جنگي خود۲۰۰۰ ميليارد بشكه نفت را سوزاند و اين مقدار انرژي براي به حركت درآوردن سامانه حمل و نقل عمومي ايالات متحده در ۲۲ سال كافي است. آلمان غربي در سال ۱۹۸۵ ، ۷۵/۱۰ ميليارد دلار صرف ارتش نمود. اين اعتبار براي پاكسازي تمامي كشور آلمان غربي كافي بود.
در دهه ۱۹۸۰ اتيوپي ۲۷۵ ميليون دلار در جنگ اريتره هزينه نمود. در حالي كه يك بودجه سالانه ۵۰ ميليون دلاري براي برنامه هاي درختكاري و حفاظت از خاك و حفظ ذخاير كشور براي پيشگيري از مرگ ميليوني مردم در سال ۱۹۸۵، كافي بود. يك ساعت پرواز هواپيماي F16 بيش از دو برابر متوسط سوخت سالانه يك خودروي آمريكايي به بنزين نياز دارد.
جت هاي جنگنده آلماني حدود ۵۸% آلاينده هاي خودروهاي اين كشور آلودگي توليد مي كنند.
زماني كه يك بمب سنگين منفجر مي شود، حرارتي در حدود ۳۰۰۰ درجه سانتيگراد ايجاد مي گردد. اين حرارت نه تنها باعث از بين رفتن پوشش گياهي و جانوري مي شود بلكه باعث تخريب لايه فوقاني خاك مي گردد، لايه خاكي كه ايجاد آن به ۱۵۰۰ تا ۷۴۰۰ سال زمان نياز دارد.
در جنگ دوم خليج فارس فاجعه اي ناگوار روي داد.
بنا به گزارش صلح سبز جهاني ۶۰۰ حلقه چاه نفت توسط نيروهاي عراقي به آتش كشيده شد و شعله هاي ناشي از ۶۷ ميليون تن نفت به صورت پرده ضخيمي سراسر منطقه اي به وسعت ۱۵۰۰۰ كيلومتر مربع را فرا گرفت و روزانه ۶-۵ ميليون بشكه نفت در شعله هاي آتش سوخت، ۰۰۰/۳۰ پرنده از بين رفتند.
زيستگاه پرندگان مهاجر تخريب شد و زاد و ولد پرندگان باقيمانده به شدت كاهش يافت. جمعيت ميگوها به ۱% زمان قبل از جنگ كاهش يافت. ۲۰% از جنگل هاي حرا و ۵۰% صخره هاي مرجاني و صدها مايل مربع از گياهان دريايي آلوده شدند.
با سوختن چاه هاي نفت، اكسيدهاي كربن و گوگرد كه عامل باران هاي اسيدي است بر كشورهاي عربستان سعودي، كويت و جمهوري اسلامي ايران فرود آمد و البته برف سياه در كشمير در فاصله ۱۵۰۰ مايلي باريدن گرفت.
اورانيوم (DU) ضعيف شده در جنگ دوم خليج فارس به كرات مورد استفاده قرار گرفت. (DU) براي نفوذ در اعماق استحكامات دشمن مورد استفاده قرار مي گيرد. اين عنصر ۷/۱ بار سنگين تر از سرب است. در زمان برخورد با هدف اكسيد اورانيوم آزاد به هوا وارد مي شود. اگر اكسيد اورانيوم حاصله تنفس شود اين امكان وجود دارد كه ماده راديواكتيوي در بدن فرد بماند و براي سال ها در بدن فرد اشعه مضر توليد خواهد شد. بر اساس گزارش رابرت فيكس در روزنامه اينديپندنت چاپ لندن، استفاده از DU در عراق باعث افزايش مرگ ناگهاني در ميان كودكان و افزايش سرطان خون كودكان ساير سرطان ها در جنوب شرقي عراق و در اطراف بصره گرديده است.
همچنين شمار زيادي از سربازان آمريكايي كه در عراق در معرض اورانيوم ضعيف شده قرار گرفتند با تابلوي مجموعه ناخوشي ها و علايمي تحت عنوان «سندرم جنگ خليج فارس» مورد مراقبت هاي پزشكي قرار گرفتند.
علايمي شامل خستگي مزمن، درد عضلاني و مفاصل، سردردهاي شديد، اختلالات خواب و علايم افسردگي در اين سندرم توصيف شده اند. خودكشي و اختلالات مادرزادي در فرزندان اين سربازان گزارش شده است. از دلايل احتمالي ايجاد اين سندرم به در معرض قرار گرفتن مواد ضد بمب هاي شيميايي، واكسيناسيون هاي متعدد عليه سلاح هاي ميكروبي، قرار گرفتن در معرض گاز خردل و گاز اعصاب و همچنين اورانيوم ضعيف شده و اكسيدهاي ازت (NOX) و دي اكسيد گوگرد (SO2) ناشي از سوختن چاههاي نفت اشاره شده است.
بعد از جنگ، مردم تمايل دارند تا به زندگي عادي برگردند و اين كار دشواري است، منابع طبيعي تخريب شده اند، آب ها آلوده هستند، عده زيادي در بيابان ها آواره شده اند، مواد سمي و شيميايي در آب و خاك و هوا پراكنده است.
اورانيوم ضعيف شده در محيط مي ماند، مين هاي زميني ضد نفر همه جا پراكنده هستند، بر اساس گزارش كميته صليب سرخ جهاني در هر ماه ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر از مردم جهان با مين كشته مي شوند. روزنامه نگار و عكاس برجسته ايراني زنده ياد كاوه گلستان در پانزدهمين روز سومين جنگ خليج فارس با يكي از همين مين ها كشته شد. اكنون بيش از يكصد ميليون مين زميني در سراسر جهان منتظر انفجار است. كودكان بيش از ديگران بر اثر مين هاي زميني كشته مي شوند.
در جنگ دوم خليج فارس ۰۰۰/۱۰۰ سرباز عراقي با ۰۰۰/۸۰ تن ماده منفجره و بمب هاي هوايي كشته شدند.همچنين بين ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ نفر از شهروندان در اثر حمله هاي هوايي از بين رفتند. بعد از اينكه بمباران ها تمام شد.۰۰۰/۱۱۰ نفر (۰۰۰/۷۰ نفر كودكان زير ۱۵ سال) از شهروندان به مرور كشته شدند. اين مرگ هاي تأخيري به خاطر كمبود دارو، مراقبت هاي بهداشتي و از ميان رفتن تأسيسات و زيرساخت هاي بهداشتي و گسترش بيماري هاي عفوني به وجود آمد. بعد از جنگ برق، آب و زيرساخت هاي بهداشتي به سرعت به حال اوليه برنگشت، كمبود مواد غذايي باعث گسترش سوء تغذيه به ويژه در ميان كودكان و زنان گرديد و حدود ۰۰۰/۵۰۰ كودك زير ۵ سال در دهه ۹۰ ميلادي در عراق از بين رفتند. در جنگ دوم خليج فارس بين ۶ تا ۸ ميليون بشكه نفت بزرگترين لكه نفتي جهان را در خليج فارس ايجاد نمود. اين لكه ۳۰ مايل طول و ۸ مايل پهنا داشت و حدود ۵۰۰ كيلومتر از سواحل خليج فارس را شديدا آلوده نمود.
هم اكنون در سومين جنگ هزاران تن ماده منفجر در زيست بوم كشور عراق منفجر شده است، بدون شك تأثيرات منطقه اي اين جنگ بر محيط زيست كشور ما نيز مؤثر خواهد بود و البته اثرات زيست محيطي جنگ تا سال ها ادامه خواهد داشت. در اين ميان نقش سازمان حفاظت محيط زيست، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي، وزارت جهاد كشاورزي، وزارت نيرو به ويژه معاونت آب، همچنين تشكل هاي زيست محيطي مناطق مرزي براي بررسي اثرات زيست محيطي جنگ و تأثر جنگ بر سلامت مردم منطقه حايز كمال اهميت است. ما ضمن همدردي با ملت عراق بايد بدانيم كه در عراق چه اتفاقاتي مي افتد، چه سلاح هايي از سوي طرفين متخاصم مورد استفاده قرار مي گيرد و در نهايت به طور مشخص چه تأثيري بر زيست بوم سرزمين ما وارد مي آيد و چه خطراتي سلامت ما را تهديد مي كند. ما بايد براي جبران اثرات زيست محيطي جنگ از طرفين مناقشه غرامت دريافت كنيم. به اميد جهاني پر از صلح و آرامش.
سيامك معطري
* فهرست منابع در همشهري محفوظ است.