كردها و قدرت هاي منطقه اي و فرامنطقه اي
(جلد اول: عراق)
اين كتاب ، اثري پژوهشي است در حوزه فرهنگ سياسي كه توسط مركز تحقيقات استراتژيك و با شمارگان دو هزار نسخه اي منتشر شده است. عليرضا شيخ عطار ، مؤلف اين كتاب به دليل مسئوليت هاي متعدد ديپلماتيك، خاطرات و اطلاعاتي را در مورد موضوع كتاب ارائه مي دهد كه معمولاً در كتاب ها و آثار منتشره عمومي وجود ندارند و اين اثر پژوهشي از اين منظر مي تواند قابل تأمل و توجه باشد.
كردها به عنوان بزرگترين قوم بي سرزمين كه ميان كشورهاي شرق و شمال خاورميانه پراكنده اند و اصلي ترين آرزوي ايشان تشكيل دولت مستقل كرد است، يكي از تأثيرگذارترين متغيرها در تحولات آتي خاورميانه خواهند بود. در ميان حوادث و بحران هاي متنوع خاورميانه، موضوع كردستان بيش از همه مورد غفلت محققان و علاقه مندان به پي گيري مسائل سياسي بوده است.
اوج بحران كردستان در محدوده حاكميت سه كشور عراق ، تركيه و ايران ديده مي شود. كتاب «كردها و قدرت هاي منطقه اي و فرامنطقه اي» مي كوشد تا خلأ ناشي از بي توجهي به مسئله كردها را در منابع مطالعاتي فارسي جبران كند.
مؤلف توانسته است با بحثي مفيد و مختصر پيرامون پيشينه تاريخي كردها در اعصار مختلف ، هزاره هاي تاريك پيش از ميلاد را به عصر جديد و آغاز شكل گيري حركت هاي ناسيوناليستي كرد پيوند بزند.
كتاب سپس به طور اختصاصي و مفصلاً به مسئله كردها در عراق وارد مي شود و با نگرشي در بستر تاريخ معاصر عراق به تحليل نقش كردها ، بررسي جناح ها و طايفه هاي كرد عراق و تأثيرگذاري شان در وقايع سياسي قرن اخير اين كشور مي پردازد.
اين كتاب ، نخستين مجلد از دوره سه جلدي در باره كردهاي منطقه و كشورهاي عراق ، تركيه و ايران است و تمركز اصلي آن روي ايده تشكيل دولت كردي در ميان كردها در اين سه كشور است. اين اثر پژوهشي در ۳۷۰ صفحه و در نه فصل تأليف شده است. دو فصل نخست ، نگاهي شتاب آلود ، اما جامع به خاستگاه و گذشته تاريخي و فرهنگي قوم كرد دارد. دو فصل بعدي كتاب ، به نحوه شكل گيري ناسيوناليسم كردي مي پردازد و حوادث جنگ جهاني اول و تجزيه عثماني و تأثيرات آن را بر كردها و شكل گيري عراق به بررسي مي نشيند. اين وقايع در حقيقت ريشه هاي شكل گيري بحران كردستان در قرن بيستم و عصر حاضر بوده اند.
فصل هاي پنجم و ششم اختصاص به تاريخ شكل گيري و رشد و مبارزات گروه هاي كرد عراقي خصوصاً بارزاني و طالباني ها تا قبل از جنگ خليج فارس و تا پايان دهه هشتاد ميلادي دارد. دو فصل فرجامين اثر يعني فصول هشتم و نهم كه بيشترين حجم كتاب را در بر مي گيرد ، به حوادث دوران جنگ خليج فارس و دهه نود و حوادث پس از يازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ و اوضاع قبل و پس از حمله آمريكا به عراق در سال ۲۰۰۳ پرداخته است كه در واقع پيام اصلي كتاب ، تحليل همين وقايع و پيش بيني نسبي روند وقايع كردستان عراق و تأثيرات آن بر منطقه است.
بازتاب تحولات پاياني قرن بيستم
تحولات سياسي جهان در دهه پاياني قرن بيستم و آغاز قرن بيست ويكم ميلادي، در مواردي منجر به تحولات اساسي در تقسيم بندي كشورها و تعيين مرزهاي جديد گرديد. بعد از تحولات پرشتاب قرن بيستم و اعلام استقلال كشورهايي كه به مرور از قيد استعمار رها مي شدند تا ساليان دراز جهان از اين لحاظ در وضعيت پايداري به سر مي برد اما فروپاشي اتحاد شوروي و تولد كشورهاي جديد با هويت مستقل در آسياي ميانه، تجزيه يوگسلاوي سابق به چند كشور جديد، دوپاره شدن كشور سابق چكسلواكي و يكپارچه شدن آلمان غربي و شرقي، از رويدادهاي مهم سالهاي پاياني قرن بيستم و آغاز سده بيست ويكم بود. اين تغييرات در بسياري از كشورها منجر به تهيه و انتشار گيتاشناسي هاي جديد شد. در كشور ما براي نخستين بار پس از تحولات پيش گفته در عرصه جهاني، مجموعه اي با نام «گيتاشناسي نوين كشورها» توسط مؤسسه جغرافيايي و كارتوگرافي گيتاشناسي، در ۶ بخش و ۶۰۰ صفحه چاپ و منتشر شده است. اين كتاب اطلاعات جامعي را درباره موقعيت عمومي، اوضاع طبيعي، اقتصادي و تاريخي كشورها به دست مي دهد و در يك ضميمه ۴۸ صفحه اي با عنوان «اطلس ضميمه» نقشه هاي متعدد سياسي و طبيعي از قاره ها و كشورهاي مهم جهان ارائه شده است. با اين وجود، كاستي هايي در مجموعه به چشم مي خورد از جمله در معرفي و بررسي سازمان ها و مجامع بين المللي، نام و نشان اين مراكز غايب اند. اين كاستي در عصر ارتباطات فرامرزي بخصوص شبكه جهاني اينترنت، بيشتر به چشم مي آيد. اما در مجموع كاري است كه در اين حوزه انجام شده و نياز علاقه مندان را به سهم خود برطرف كرده است.