لايحه پيوستن ايران به كنوانسيون رفع كليه اشكال تبعيض عليه زنان، روز اول مرداد در مجلس شوراي اسلامي به تصويب رسيد و با واكنش هاي مخالف و موافق فراواني روبرو شد.
اين معاهده بين المللي در آذرماه سال ۱۳۵۸ در مجمع عمومي سازمان ملل متحد تصويب شده و در شهريورماه ۱۳۶۰ پس از پيوستن بيستمين كشور به اعضاي كنوانسيون قدرت اجرايي يافته است.
لايحه پيوستن ايران به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان در سال ۱۳۷۴ در وزارت امور خارجه تدوين شد.
در سال ۱۳۷۶ مركز پژوهش هاي اسلامي صداوسيما روي اين معاهده مطالعه كرد كه نتيجه آن يافتن ده ها مورد تناقض با احكام شرع و قوانين داخلي اعلام شد.
در سال ۱۳۷۸ مركز امور مشاركت زنان رياست جمهوري در گزارشي به سازمان ملل از تشكيل گروهي به منظور مطالعه امكان الحاق ايران به كنوانسيون خبر داد و متعهد شد كه امكان الحاق ايران به آن را پي گيري كند.
عهد مشروط
دولت جمهوري اسلامي در ۲۸ آذرماه سال ۱۳۸۰ لايحه الحاق ايران به اين معاهده بين المللي را با حق تحفظ نسبت به اجراي مفاد مغاير شرع و عدم پذيرش ارجاع اختلافات به ديوان بين المللي لاهه تصويب كرد و با يك فوريت به مجلس فرستاد.
لايحه مذكور اسفندماه سال ۸۰ در دستور كار مجلس قرار گرفت، اما به توصيه چند تن از نمايندگان توسط هيأت رئيسه مجلس از دستور كار خارج شد. فراكسيون زنان اين اقدام هيأت رئيسه را غيرقانوني دانست و نمايندگان عضو اين فراكسيون بارها در قالب ارائه تذكر آئين نامه اي تلاش كردند لايحه را به دستور كار مجلس باز گردانند.
مدافعان تصويب لايحه در فراكسيون زنان در پاسخ به ايراد مخالفان مبني بر مغايرت مفاد كنوانسيون رفع تبعيض با احكام شرع بر شرط تحفظ كه دولت تصويب كرده بود تأكيد داشتند و چنين استدلال مي كردند كه اين شرط مشكل مفاد مغاير شرع كنوانسيون را براي ايران حل مي كند، چنانچه چند كشور اسلامي ديگر نيز با چنين شرطي به كنوانسيون مذكور پيوسته اند.
علاوه بر اين به گفته حميده عدالت، نماينده دشتستان و رئيس فراكسيون زنان مجلس هدف اين فراكسيون از قرار دادن لايحه مذكور در دستور كار مجلس كاستن از فشارهاي بين المللي بود. وي گفته بود: البته ما نگراني بعضي از علما و مخالفين اين لايحه را درك مي كنيم ولي بايد گفت هيچ مرد و زن مسلماني اجازه نخواهد داد كه موارد مغاير با شرع و قانون اساسي در كشور اجرا شود. كشور ما مي تواند با حق تحفظ موارد مغاير با قوانين اسلامي و قانون اساسي را عملي نسازد.
اما در پايان اين كشمكش ها و در حالي كه انتظار مي رفت دولت و نمايندگان مجلس رايزني هاي مؤثري با علما در قم در مورد لايحه پيوستن ايران به كنوانسيون رفع همه اشكال تبعيض عليه زنان انجام داده باشند، اين لايحه سرانجام در دستور كار مجلس شوراي اسلامي قرار گرفت و در جلسه اول مرداد، تصويب شد.
شرط مردود
بسياري از امامان جمعه سراسر كشور اعتراض خود را نسبت به تصويب كنوانسيون رفع تبعيض اعلام كردند. آيت الله محسن مجتهد شبستري امام جمعه تبريز پيوستن به كنوانسيون را امري مردود و محكوم دانست و آن را موجب دگرگوني در الگوي خانواده اسلامي و مخالف احكام جامعه اسلامي توصيف كرد.
آيت الله سيد ابوالحسن موسوي همداني، امام جمعه همدان نيز پيوستن به اين كميسيون را باعث آسيب فرهنگ اسلامي خواند و نسبت به تبعات آن بر مسئله حجاب و ديه هشدار داد.
اما مهمترين مخالفت ها درباره مصوبه مجلس مبني بر پيوستن ايران به كنوانسيون رفع تبعيض بعداً ابراز شد، جايي كه آيت الله حسين نوري همداني با صدور بيانيه شديداللحني تصويب لايحه مذكور را فاجعه بزرگ براي ملت ايران توصيف كرد.
در اين بيانيه آمده بود: روح اين كنوانسيون نفي حجاب براي زن، نفي عده گذاشتن و نفي تعداد ديگري از ضروريات اسلام است... در اين كنوانسيون تفاوت هايي كه خلقتا و فطرتا در ميان زن و مرد وجود دارد... ظلم و تبعيض تلقي شده است.
آيت الله نوري همداني تأكيد كرده بود كه پايه گذاران اين كنوانسيون تصريح نموده اند كه مواد آن استثناپذير نيست و كساني كه اين كنوانسيون را بپذيرند هرگز نمي توانند با گنجانيدن شرطي از طرف خود تغييري در اين كنوانسيون بوجود آورند.
آيت الله ناصر مكارم شيرازي نيز همزمان مخالفت خود را با پيوستن به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان اعلام كرد. دفتر آيت الله مكارم شيرازي اعلام كرد كه در پاسخ ايشان درباره پذيرش كنوانسيون آمده است: بندهاي متعدد اين كنوانسيون صريحا برخلاف شرع اسلام است و نمي توان با آن موافقت كرد، البته قيودي كه نمايندگان محترم به هنگام تصويب به آن اضافه كرده اند بسيار خوب است، ولي با توجه به اينكه ماده ۲۸ تمام قيودي را كه با هدف اين معاهده مخالف باشد نفي مي كند، اضافه نمودن اين قيود متأسفانه مشكلي را حل نمي كند.
به گفته آيت الله مكارم شيرازي اگر مفاد اين كنوانسيون در كشورها پياده شود شاهد متلاشي شدن خانواده ها، طلاق هاي بسيار، بي سرپرست شدن كودكان و آلودگي هاي مختلف ناشي از آن خواهيم بود.
پاسخ
اما در اين ميان آيت الله موسوي تبريزي، عضو مجلس خبرگان رهبري ابراز عقيده كرد: ما كنوانسيون را مي پذيريم و در عمل با آن مطابق مي شويم و در عين حال از مباني شرع عدول نمي كنيم ومثلاً پرداخت نصف ديه زنان را به عهده حكومت و ولايت شرعي مي گذاريم.
آيت الله موسوي تبريزي تأكيد كرد جز دو سه مورد كه احتمال دارد بعضي فكر كنند خلاف اسلام است، در اين كنوانسيون موردي وجود ندارد، اگر يكي دو مورد مشكلي هم از نظر شرعي وجود داشته باشد آن هم راه حل دارد و مي توان آن را حل كرد.
استمرار مخالفت ها
اما از سوي ديگر مخالفت ها ادامه داشت. مركز مديريت حوزه هاي علميه خواهران با ابراز تأسف از تصويب لايحه پيوستن به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان نسبت به آنچه ضعف كارشناسي هاي انجام شده در مجلس و ناديده انگاشتن ماده ۲۸ كنوانسيون كه شروط گنجانده شده در لايحه را ملغي مي كند خواند، اعتراض كرد.
جامعه مدرسين حوزه علميه قم نيز در نامه به رئيس مجلس نوشت: معاهده مذكور نه تنها در كليت خود باارزش هاي اسلامي همخواني ندارد و با ده ها حكم از احكام شرع اسلام در تضاد است، بلكه براساس گزارش هاي رسيده تنها در ماده اول آن با بيش از ده ها مورد از قوانين داخلي كه براساس فقه اسلامي تدوين شده تعارض دارد.
در سومين جمعه پس از تصويب لايحه نيز، علاقه مندان به موضوع، گوش به خطبه نمازهاي جمعه سپردند. حجت الاسلام حبيب الله مهمان نواز، امام جمعه بجنورد كنوانسيون را مغاير موازين اسلام دانست. حجت الاسلام سيدعلي صالح موسوي امام جمعه موقت ياسوج نيز گفت: دولت آمريكا به اجراي طرح كنوانسيون رفع تبعيض زنان در كشور خود تمايلي ندارد ولي در تلاش است كه اين طرح در كشور ما اجرا و عملي شود.
اما انتقاد اصلي در اين جمعه از مصلي نماز جمعه قم به گوش رسيد. آيت الله ابراهيم اميني، امام جمعه موقت قم با اشاره به مصوبه مجلس در پيوستن به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان، از شوراي نگهبان خواست با انجام كار كارشناسي فقهي و حقوقي، مواد مخالف شرع اين قانون را مشخص و در اختيار مردم شريف ايران قرار دهد.
وي خطاب به نمايندگان مجلس گفت: اگر هدف شما از تصويب اين قانون دفاع از حقوق زنان يا كاستن از فشار مجامع بين المللي بوده است، بايد بدانيد مشكل زنان نه تنها حل نمي شود، بلكه مضاعف و فشارها هم بيشتر خواهد شد.
انگيزه ها
اشاره آيت الله اميني به استدلالي بود كه نمايندگان موافق لايحه در پاسخ اعتراضات، مطرح مي كردند. مثلا فاطمه راكعي، نماينده مجلس شوراي اسلامي گفته بود: به نظر من الحاق به اين كنوانسيون بيشتر از اينكه مشكلات زنان را حل كند، به وجهه بين المللي جمهوري اسلامي كمك مي كند. همانطور كه مي دانيد حتي كشورهايي كه در آنها زنان هنوز حق رأي ندارند يا حق رانندگي ندارند، به اين كنوانسيون پيوسته اند و هيچ اتفاقي هم در مورد تغيير وضعيت زنان در آنجا نيفتاده است.
اما نفس عدم الحاق به كنوانسيون اين ابهام را در ذهن متبادر مي كند كه در ايران آنقدر تبعيض عليه زنان ساري و جاري است كه از پيوستن به كنوانسيون رفع تبعيض، حتي با تحفظ سرباز مي زند. در حالي كه همه مي دانيم چنين نيست و وضع زنان در كشور ما از بسياري از كشورهاي اسلامي و غيراسلامي بهتر است.
اشاره خانم راكعي به پيوستن عربستان سعودي به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان بود.
الهه كولايي نيز در اين مورد گفته بود: اين كنوانسيون هر چند در اصلاح قوانين داخلي مي تواند نقش تسهيل كننده داشته باشد، اما بيشترين كاركرد آن در عرصه بين المللي است و به بهبود چهره بين المللي ايران كمك مي كند.
خانم كولايي همچنين درباره حق تحفظ گفته بود: اصولا نحوه پيوستن به كنوانسيون ها در كشورهاي مختلف به شكلي است كه با توجه به اعتقادات و باورهاي مشترك، احتمال رسيدن به اجماع جهاني فراهم شود. بحث حق شرط يا تحفظ هم براي همين در نظر گرفته شده است. اين شرط ها نبايد با روح كلي حاكم بر كنوانسيون در تضاد باشد ولي تضادهاي احتمالي را معمولا دولت ها از طريق فنون مذاكره و چانه زني حل و فصل مي كنند و حقوقدانان و دولتمردان به دفاع از مواضع خود مي پردازند. اين در حالي است كه در صورت بي نتيجه بودن چانه زني، حق خروج از كنوانسيون هميشه براي دولت ها محفوظ است.
در پي واكنش هاي مخالف، عبدالله رمضان زاده، سخنگوي دولت در پاسخ به پرسش هاي خبرنگاران گفت: جوسازي هاي اخير براي تحت فشار قراردادن شوراي نگهبان است. ديدگاه هاي فقهي و شرعي متفاوتي در كشور راجع به بسياري مسائل وجود دارد و اميدواريم شوراي نگهبان فارغ از اين جوسازي ها نسبت به بررسي مسئله اقدام كند.
به كار بردن واژه «جوسازي» توسط سخنگوي دولت از سوي پاره اي مطبوعات به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. اما اين تعبير در واقع به اظهار نظرهاي علما و حقوقدانان باز نمي گشت. اعتراضات روزهاي پس از تصويب لايحه به خيابان ها هم كشيده شده بود.
از جمله در تظاهراتي در قم كه در آن شعارهاي تندي عليه نمايندگان مجلس و دولت عنوان شده بود.
حجت الاسلام مهدي كروبي، رئيس مجلس شوراي اسلامي در پاسخ به مخالفت هاي ابراز شده نسبت به مصوبه مجلس براي پيوستن به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان در جمع خبرنگاران گفت: جوسازي نبايد صورت گيرد. شوراي نگهبان و مجمع تشخيص مصلحت نظام براي اين است كه اگر مصوبه اي اشكال شرعي داشت، آن را رد كنند. با اين اوصاف نياز به جوسازي نيست.
وي روز بعد هم در نطق پيش از دستور خود در پارلمان حملات عليه مجلس را غيرمنصفانه خواند. وي ضمن گلايه از بعضي تعابير به كار رفته در نامه ها و بيانيه ها افزود: انتظار دارم كه بزرگان جبران اين قضيه را بفرمايند. كروبي در مورد ساير اعتراضات گفت: از مصوبه مجلس نقد و انتقاد علمي بشود، اما با شعار و اهانت همه ما ضرر مي كنيم.
اما آنچه از سخنان كروبي در ذهن ها ماند جمله اي بود كه روز قبل در جمع خبرنگاران گفته بود.
وي در پاسخ يك خبرنگار كه گفت: «همه علما به اتفاق اين مصوبه را خلاف شرع دانستند» پاسخ داد: اولا همه علما به اتفاق چنين نظري نداده اند. وانگهي نظر همه مراجع براي ما معزز و محترم است. ان شاءالله بررسي مي شود تا عيوب شرعي آن برطرف گردد.
*گروهي از صاحبنظران نقد هاي علمي به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان دارند كه در آينده از نظر گرامي خوانندگان خواهد گذشت.