بيم و اميد هاي دور جديد مذاكرات تجاري جهان
امارات تا مكزيك
( بخش پاياني)
|
|
بخش پاياني بيانيه دوحه طي بندهاي چهل و پنجم تا پنجاه و دوم چگونگي سازماندهي و مديريت دور جديد مذاكرات را مشخص كرده است. بيانيه دوحه چگونه انجام مذاكرات را نيز به كميته مذاكرات تجاري كه بايد تا ۳۱ ژانويه ۲۰۰۲ تشكيل مي شد واگذار كرد. بر اساس مفاد بيانيه دوحه كميته مذاكرات تجاري موظف شد بر جدول زمان بندي جلسات مذاكرات نظارت كند تا مطمئن شود كه محدوديت هاي مربوط به هيأت هاي اعزامي كوچك در نظر گرفته شده است. كميته مذاكرات تجاري كه موظف بود گزارش كار را به شوراي عمومي سازمان بدهد، همچنين اختيار تعيين اين كه كدام ركن سازمان بايد به مسائل مربوط به اجراي موافقتنامه هاي قبلي سازمان جهاني تجارت بپردا زد را نيز بر عهده دارد.
در نشست كنفرانس وزيران سازمان جهاني تجارت در دوحه همچنين توافق شد تا انتخاب رؤساي كميته هاي مذاكراتي با رعايت وزن عددي كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته صورت گيرد و رؤساي اين كميته ها از نمايندگان مستقر در ژنو باشند. همچنين طبق بيانيه دوحه شوراي عمومي بايد از استمرار كار كميته مذاكرات تجاري در زمان تغيير مدير كل سازمان مطمئن شود. با توجه به نقش بسيار تعيين كننده كميته مذاكرات تجاري و زيرمجموعه هاي آن در چگونگي پيشبرد دور جديد مذاكرات، بحث هاي زيادي ميان اعضاي سازمان جهاني تجارت در خصوص ايجاد ساختار هاي مذاكراتي براي دور جديد مذاكرات صورت گرفت. آنها طي جلسات متعدد دوجانبه و چندجانبه سعي كردند زمينه هاي مشتركي براي ايجاد ساختار دور جديد مذاكراتي ايجاد نمايند. كشورهاي مختلف در اين زمينه با يكديگر اختلاف نظرهاي بسيار زيادي داشتند.
كشورهاي در حال توسعه و كمتر توسعه يافته در خصوص نحوه اداره كميته مذاكرات تجاري ديدگاهي مخالف كشورهاي توسعه يافته داشتند. آنها از اين كه كشورهاي توسعه يافته به خصوص گروه چهار گانه(شامل آمريكا، اتحاديه اروپا، كانادا و ژاپن) بخواهند در اجراي محورهاي مذاكراتي بيانيه دوحه ترجيحات خود را اعمال كنند و ابتكار عمل را به دست گيرند بيم داشتند. در نتيجه اين وضعيت كشورهاي در حال توسعه و كمتر توسعه يافته خواستار آن بودند كه تصميمات نهايي توسط شوراي عمومي كه همه كشورهاي عضو در آن حاضر هستند، اتخاذ شود و نتيجه نهايي آن نيز از طريق اجماع حاصل گردد.
يكي ديگر از مسائل مورد اختلاف در خصوص شكل گيري ساختار دور جديد مذاكرات ميان اعضا، انتخاب رؤساي كميته هاي مذاكراتي بود. كشورهاي در حال توسعه و كمتر توسعه يافته معتقد بودند كه رؤساي اين كميته ها بايد از بين اعضا با توزيع متوازن رؤسا و معاونين به نسبت تعداد اعضا انتخاب شوند. آنها همچنين تأكيد داشتند كه دوره رياست يك ساله باشد كه البته در صورت اجماع اعضا امكان انتخاب مجدد آنها وجود داشته باشد. كم توسعه يافته ترين كشورها نيز با دخالت مدير كل سازمان جهاني تجارت در مذاكرات مخالف بودند.
از سوي ديگري كشورهاي توسعه يافته به ويژه گروه چهار بر اين باور بودند كه رياست كميته مذاكرات تجاري بايد بر عهده مدير كل سازمان جهاني تجارت باشد و وي بر اساس دستورالعمل هاي مشخص گزارش هاي منظمي را به شوراي عمومي ارائه دهد. در حالي كه بيم آن مي رفت اختلاف نظر ميان دو گروه كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه در خصوص چگونگي شكل گيري كميته مذاكرات تجاري به بن بستي بر سر راه شروع دور جديد مذاكرات تبديل شود، روز بيست و هشتم ژانويه ۲۰۰۲ (۸ بهمن ۱۳۸۰) در آخرين لحظات مهلت تعيين شده براي تشكيل كميته مذاكرات تجاري اولين نشست اين كميته براي تصميم گيري درباره انتخاب رئيس و ساير ساختارهاي لازم تشكيل شد. اين نشست به علت مخالفت چين، كشورهاي آفريقايي، پاكستان، كوبا، دومينيكن، كنيا و چند كشور در حال توسعه ديگر (موسوم به گروه همفكر) كه با انتصاب مدير كل به عنوان رئيس كميته مذاكرات تجاري مخالف بودند ناتمام ماند. سرانجام پس از مذاكرات متعدد روز اول فوريه ۲۰۰۲ (۱۲ بهمن ۱۳۸۰) نشست نيمه تمام كميته مذاكرات تجاري برگزار شد و توافق شد كه مدير كل سازمان جهاني تجارت به اعتبار مقام خود رياست كميته مذاكرات تجاري را بر عهده گيرد. ساير رويه ها و رهنمودهاي مذاكرات نيز در اين نشست تصويب شد و عملاً با انتخاب رؤساي كميته ها مذاكراتي در نشست روز ۱۵ فوريه ۲۰۰۲ (۲۶ بهمن ۸۰) كار عملي مذاكرات دور جديد آغاز شد.
برنامه زماني و اصول مذاكرات
همچنين بيانيه دوحه برنامه زماني انجام مذاكرات دور جديد را نيز مشخص كرد. اين برنامه زماني كه در بندهاي ۴۵ و ۴۷ بيانيه مزبور آمده است به قرار زير بوده است:
- ضرب الاجل انجام مذاكرات مربوط به تفاهم نامه حل اختلاف ماه مه سال ۲۰۰۳
- ضرب الاجل انجام مذاكرات مربوط به نظام ثبت علائم جغرافيايي: پنجمين كنفرانس وزيران در سپتامبر سال ۲۰۰۳ در كانكون مكزيك.
- جمع بندي مذاكرات: پنجمين نشست كنفرانس وزيران در سال ۲۰۰۳ در مكزيك
- ضرب الاجل انجام ساير مذاكرات: ژانويه سال ۲۰۰۵ به عنوان ماده واحد
- تصميم گيري در خصوص پذيرش و اجراي نتايج مذاكرات: نشست ويژه كنفرانس وزيران كه تاريخ آن هنوز مشخص نشده است.
بيانيه دوحه همچنين در بندهاي ۴۷ تا ۵۲ اصول مذاكرات در دور جديد را به شرح زير اعلام كرده است:
تعهد واحد: در واقع هر كدام از موارد مورد مذاكره بخش از يك مجموعه كلي است و يك مورد خاص به طور جداگانه مورد توافق قرار نمي گيرد، بلكه در خصوص كليه موضوعات به صورت يك مجموعه واحد توافق مي شود.
مشاركت: شركت در مذاكرات براي تمامي اعضاي رسمي سازمان جهاني تجارت، اعضاي ناظر و كشورهايي كه در فرآيند الحاق قرار دارند آزاد است، اما تصميم گيري در مورد نتايج مذاكرات تنها در حيطه اختيارات اعضاي رسمي است.
شفافيت: مذاكرات بايد باشفافيت انجام شود و نتايج آن براي همه كشورهاي عضو اعلام شود.
رفتار ويژه و متفاوت: مذاكرات با توجه به اصل بر رفتار ويژه و متفاوت باكشورهاي در حال توسعه انجام شود.
سير مذاكرات دور جديد از دوحه تا كانكون
پس از آن كه در نشست اول فوريه سال ۲۰۰۲ (۱۲ بهمن ۱۳۸۰) شوراي عمومي سازمان جهاني تجارت وضعيت كميته مذاكرات تجاري و اركان وابسته به آن و نيز رؤسا و وظايف آنها مشخص شد، بلافاصله بحث مربوط به مذاكرات دور جديد در شوراها، كميته ها و گروه هاي مذاكراتي مربوطه آغاز گرديد. اين اركان در اولين نشست خود برنامه زماني جلسات عادي و ويژه براي مذاكره در مورد موضوعاتي كه در دستور كار قرار داشت را مشخص كردند.
همان طوري كه قابل پيش بيني بود روند مذاكرات در كميته ها و ساير اركان مذاكراتي به كندي پيش رفته است. تاكنون علاوه بر جلسات عادي و ويژه اي كه اركان سازمان جهاني تجارت در چارچوب وظايف خود براي پيشبرد مذاكرات برگزار كرده، موضوع دور جديد به عنوان يكي از مهمترين موضوعات مطرح در بسياري از نشست هاي دوجانبه و نيز نشست هاي مهم جهاني همچون نشست سران گروه ۸، نشست سران اپك، نشست مشترك اروپا و آمريكا، نشست داووس و... بوده است. علاوه بر اين تاكنون وزراي كشورهاي عضو سازمان جهاني تجارت در ۸ ماه گذشته چهار نشست غيررسمي براي كمك به پيشبرد مذاكرات به ترتيب در سيدني استراليا، توكيوي ژاپن، شرم الشيخ مصر و اخيراً مونترال كانادا برگزار كرده اند.
با اين وجود، نه تنها چندين ضرب الاجل تعيين شده در برنامه زماني مذاكرات همچون ضرب الاجل مربوط به تعيين شيوه هاي آزادسازي تجارت محصولات كشاورزي و مذاكرات دسترسي به داروهاي ارزان قيمت بدون دستيابي به هيچ گونه توافقي پايان پذيرفته بلكه پيشرفت چنداني در مذاكرات حاصل نشده و برخي از بن بست ها به دليل اختلاف نظر كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته همچنان به قوت خود باقي است. همين امر موجب شده كه بسياري از تحليلگران از مدتها قبل اعلام كنند در صورتي كه كشورهاي عضو سازمان جهاني تجارت ابتكار عملي جديد از خود نشان ندهند كنفرانس كانكون را نيز بايد همچون كنفرانس سياتل شكست خورده تلقي كرد.
البته عده ديگري بر اين باور هستند كه عرصه مذاكرات تجاري جهاني عرصه بده بستان است بر همين اساس هر لحظه احتمال دارد كه كشورهاي عضو سازمان جهاني تجارت با انجام يك مصالحه گام بزرگي در خصوص پيشبرد دور جديد بردارند. در هر صورت بيم و اميدهاي مختلف در سراسر جهان در خصوص سرنوشت دور جديد وجود دارد. اكنون بايد منتظر بود تا نشست كانكون برگزار شود و ديد كه آيا كشورهاي عضو سازمان جهاني تجارت خواهند توانست بر مشكلاتي كه در يك سال و نيم گذشته در روند دور جديد مذاكرات ايجاد شده فائق آيند و مسير آن براي يكسال و نيم باقيمانده را هموار كنند يا خير؟
* به دليل اهميت ماهيت مذاكرات مربوط به آزادسازي تجارت محصولات كشاورزٍي، مذاكرات مربوط به ارتباط سلامت عمومي با موافقتنامه جنبه هاي تجاري حقوق مالكيت فكري و نيز مذاكرات كشورهاي عضو سازمان جهاني تجارت در خصوص تجارت خدمات، دسترسي به بازار كالاهاي صنعتي و نيز اصلاح تفاهم نامه حل و فصل اختلاف سازمان جهاني تجارت كه از موضوعات اصلي دور جديد محسوب مي شود و اختلاف نظرهاي عميقي كه بين كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه عضو سازمان جهاني تجارت بر سر هر يك از آنها وجود دارد و هر كدام از آنها به تنهايي قادر به شكست پنجمين نشست كنفرانس وزيران سازمان جهاني تجارت است، نويسنده اين مطلب طي روزهاي آينده در خصوص هر يك از اين موضوعات مطالب جداگانه براي فهم دقيق تر آنها ارائه خواهد كرد.
|