اشاره:بسياري از كارشناسان محيط زيست براين باورند كه درياچه اروميه از اكوسيستمي يگانه برخوردار است. تركيبات آب اين درياچه شرايط زندگي را براي نوعي آبزي شورپسند به نام آرتميا فراهم كرده است كه خوراك اصلي پرنده زيباي فلامينگو و بسياري از پرندگان مهاجر است. لجن درياچه اروميه كه از رسوبات آن به وجود مي آيد، خواص درماني كم نظيري دارد و علاوه بر همه اينها در سراسر جهان درياچه اي با اين وسعت و ويژگي ها وجود ندارد. در ۱۵ سال اخير، برخي طرح هاي منجر به آزمون و خطا بر روي اين اكوسيستم كم نظير آبي اجرا شده و زيان هايي نيز به همراه داشته است. اما خشكسالي هاي دهه اخير، به ميزان قابل ملاحظه اي غلظت نمك درياچه را افزايش داده است. در اين حال براي تيمار اين درياچه بايد از ايجاد ساخت و سازها و آلودن آب رودخانه هاي منتهي به درياچه خودداري نمود و از همه مهم تر با سنجش دقيق تأثيرات زيانبار اجراي طرح احداث پل بر روي اين درياچه را مورد بازبيني جدي قرار داد.
|
|
|
معمولا هنگام اجراي طرح هاي عمراني صددرصد موفق تمام جوانب سنجيده مي شود اما آيا ارزش افزوده، درياچه اروميه و اكوسيستم نادر آن كه با اجراي چنان پلي ازميان مي رود، درنظر گرفته شده است؟
جا دارد در اين خصوص، پژوهش و آينده نگري دقيق تري صورت گيرد. اما درياچه اروميه، مجموعه اي از ذخاير گرانبهاي طبيعي است. براي آشنايي بيشتر با اين ذخاير، مقاله حاضر را كه معرف بزرگترين جزيره درياچه اروميه و ويژگي هاي طبيعي و حيات وحش آن مي باشد برگزيده ايم.
پارك ملي درياچه اروميه به خاطر ويژگيهاي خاص و طبيعت بكر، يكي از مهمترين و پهناورترين درياچه هاي كشور محسوب مي شود. جزاير داخل اين درياچه كه مناطق خشكي آن را تشكيل مي دهند با داشتن پوشش گياهي مناسب، تعداد زيادي از پستانداران و پرندگان و خزندگان خشكي زي را در خود جاي داده اند.
جزيره اسلامي «قويون داغي سابق» به عنوان بزرگترين جزيره از مجموع جزاير درياچه اروميه محسوب مي شود كه با داشتن هفت آبادي تنها منطقه مسكوني اين مجموعه بوده و به علت موقعيت و نحوه استقرارش تحت تاثير دخالتهاي انساني قرار گرفته است كه موجوديت جزيره اسلامي را بيش از پيش تهديد نموده و تحت تاثير قرار داده است كه ضرورت نظارت و كنترل كافي اين منطقه را ايجاب مي نمايد.
براي آشنايي هرچه بيشتر دوستداران طبيعت به معرفي اجمالي منطقه شكار ممنوع جزيره اسلامي مي پردازيم:
موقعيت طبيعي و جغرافيايي
منطقه شكار ممنوع جزيره اسلامي:
جزيره اسلامي يكي از مناطق شكار ممنوع استان آذربايجان شرقي مي باشد كه از سال ۱۳۵۱ تحت حفاظت قرار گرفته است. جزيره اسلامي واقع در ضلع شرقي درياچه اروميه بزرگترين جزيره از مجموعه جزاير اين درياچه بوده و به علت وجود هفت پارچه آبادي تنها جزيره مسكوني درياچه اروميه به شمار مي رود. جزيره اسلامي تقريباً بيضي شكل و از نقطه نظر گسترش در امتداد طول و عرض جغرافيايي داراي تناسب خاصي است كه فواصل مركزيت جغرافيايي جزيره تا سواحل شمال و جنوب و همچنين اندازه فاصله ها تا سواحل شرقي و غربي تا حدودي يكسان مي باشد.
جمعيت و سكونت گاهها:
جزيره اسلامي با توجه به وسعت آن از تراكم نسبتاً بالاي روستايي برخوردار است. از آنجا كه دسترسي به منابع آبهاي زيرزميني امكان پذير بوده و بارندگي هاي منطقه در حد نسبتاً قابل اعتماد براي كشاورزي صورت مي گيرد، لذا به تناسب موقعيت جغرافيايي، روستاها در حواشي جزيره و عمدتاً در پايين دره هاي اصلي با فعاليت هاي زراعي و باغداري شكل گرفته اند. بخش اعظم جمعيت جزيره در ۳ روستا از ۷ روستاي آن اسكان يافته اند. علي رغم اينكه رشد طبيعي جمعيت روستايي استان از رشد طبيعي جمعيت شهري آن بيشتر است، اما به دليل مهاجرت روستاييان به شهرها، جزيره از نرخ رشد متوسط جمعيت كمتري نسبت به استان برخوردار است. به مانند اكثر روستاهاي استان، كشاورزي و دامداري شغل اصلي و منبع عمده درآمد روستاييان جزيره را تشكيل مي دهد، به طوري كه بخش كشاورزي نقش غالب را در اقتصاد روستاهاي منطقه بازي مي كند.
ناهمواريها:
از نقطه نظر شرايط طبيعي جزيره اسلامي كه يك جزيره آتشفشاني است، منطقه اي است كاملا كوهستاني و صخره اي و در بعضي از نقاط صعب العبور و تنها در بخشي از دامنه ها به صورت تپه ماهور مي باشد. هرچند اراضي نه چندان وسيعي نيز به صورت كم شيب و نسبتاً هموار در اطراف جزيره در خط القعر ارتفاعات وجود دارد ولي به دليل وسعت كم، اين اراضي تاثير قابل توجهي در سيماي كاملاً كوهستاني اين منطقه به وجود نياورده است. جزيره اسلامي قله هاي متعددي دارد كه با اختلاف ارتفاع ناچيز از همديگر تقريباً در محدوده مركزي منطقه قرار دارند. به لحاظ چنين موقعيت خاص جغرافيايي جزيره به صورت يك واحد مجزا و منفرد از ساير محيطهاي اطراف خود متمايز مي گردد. وجود چنين چشم اندازي با ويژگيهاي خاص توپوگرافيك و زمين شناسي جاذبه هاي زيادي را ايجاد نموده و بر ارزشهاي آن به عنوان يك فلات مرتفع آتشفشاني افزوده است. به علاوه جزيره اسلامي سيستم حياتي متفاوتي را نيز در مقايسه با شرايط زيستي اطراف خود پديدار ساخته است.
حيات وحش و زيستگاهها:
ارتفاعات پرشيب و صعب العبور و وجود صخره هاي متعدد در جهات مختلف جغرافيايي به خصوص شمال غربي جزيره را به يكي از مناسب ترين زيستگاههاي كل و بز تبديل كرده است كه در گذشته اي نه چندان دور جمعيت قابل قبولي از اين گونه را در خود جاي داده بود. ولي در حال حاضر كل و بز در جزيره مشاهده نمي شود. در سالهاي گذشته طرحي تحت عنوان احياي نسل قوچ و ميش ارمني در جزيره اسلامي اجرا و طي چندين مرحله، اقدام به زنده گيري قوچ و ميش از جزيره كبودان و رها سازي در جزيره اسلامي شده است كه در حال حاضر اين گونه با جمعيتي قابل قبول در جزيره تحت حفاظت قرار گرفته است. مداركي در مورد شكار پلنگ در سال ۱۳۳۰ موجود مي باشد. حال اينكه پلنگ، بومي جزيره بوده يا از ساير مناطق وارد جزيره شده بود نامعلوم مي باشد ولي جزيره داراي زيستگاههاي صخره اي مناسب جهت زيست پلنگ مي باشد. از ساير گوشتخواران مي توان به گرگ، روباه، شغال، و سمور سنگي اشاره نمود در عين حال جمعيت بسيار زيادي از جوندگان با غالبيت جرد ايراني در جزيره فعاليت دارند كه اين امر خود به لحاظ تامين غذاي خزندگان سبب بوجود آمدن جمعيت بسيار زياد خزندگاني مانند گرزه مار، يله مار، مارپلنگي و مار آتشي گرديده است. از سوسمارهاي جزيره مي توان به آگاماي قفقازي، اسكينگ قرمزنشان و چند گونه سوسمار از خانواده لاسرتيده اشاره كرد.
جزيره اسلامي علاوه بر داشتن چند گونه پرنده بومي مانند كبك، كبوتر چاهي و عقاب طلايي در طول سال پذيراي تعدادي از پرندگان تابستان گذران مي باشد كه مي توان از بلدرچين، فاخته، باقرقره شكم سياه و طيف وسيعي از گنجشك سانان نام برد.
در عين حال اراضي تالابي اطراف جزيره و همچنين مصب رودخانه آجي چاي پذيراي تعداد زيادي از پرندگان آبزي مي باشد كه مي توان از انواع اردك ها مانند سرسبز، نوك پهن، ارده اي، فيلوش، سر حنايي، خوتكا، خوتكاي ابرو سفيد و گونه هايي از اردكهاي غاز نما مانند آنقوت و تنجه و چند گونه كشيم و گله هاي فلامينگو كه جهت تغذيه از آرتمياي موجود در آبهاي كم عمق سواحل درياچه نزديك مي شوند نام برد. ساير پرندگان شكاري كه اكثراً در جزيره حضور دارند عبارتند از: سنقر تالابي، سنقر گندم زار، دليجه، ليل و بالابان.
پوشش گياهي:
پوشش گياهي جزيره اسلامي از نقطه نظر سيماي كلي و عمومي تا حدودي مشابه پوشش گياهي جزيره كبودان و ديگر جزاير درياچه اروميه مي باشد، ولي در مقايسه با نقاط ارتفاعي همسان در ساير رويشگاه هاي همجوار از جمله ارتفاعات سهند به دليل وجود شرايط خاص و محصور بودن در ميان آبهاي شور و پهناور درياچه اروميه، تفاوتهاي عمده اي را داراست. پوشش درختي جزيره را اغلب گونه هاي ارس و بادام كوهي و پسته وحشي (بنه) تشكيل مي دهد كه به دليل وجود جمعيتهاي انساني و فشار تخريب تعداد كثيري از اين درختان قطع شده است . در مورد گياهان علمي حدود ۶۹ گونه گياه شناسايي شده كه اغلب در تيره هاي گندميان يا كاسنيان، نخوديان و همچنين در تيره ميخك قرار دارند. از اين تعداد تنها بعضي از گونه هاي متعلق به تيره هاي گندم و نخود از نظر داشتن ارزش مرتعي و خوش خوراكي در حد مطلوبي مي باشند. در حالي كه اكثريت گونه ها به خصوص تعدادي كه در ساير تيره ها قراردارند از نقطه نظر ارزش غذايي در حد متوسط و ضعيف قلمداد شده اند. از ساير گونه هاي درختي موجود در جزيره مي توان از زالزالك، نسترن، انجير، آلو، توت وحشي و داغداغان نام برد كه به صورت پراكنده در نقاط مختلف بخصوص در قعر آبراهه ها مشاهده مي شوند.
تفريح و توريسم و آثار فرهنگي :
جزيره اسلامي به علت نزديكي به شهرهاي تبريز و اروميه با داشتن چشم اندازهاي زيبا كه از تلفيق كوهستانهاي مرتفع با نوار ساحلي درياچه اروميه حاصل شده است داراي جاذبه هاي خاص توريستي بوده كه در حال حاضر مورد استفاده دوستداران طبيعت به صورت تفرج گسترده قرار مي گيرد. جاذبه هاي موجود در جزيره از ديدگاه اكوتوريسم امكان استفاده از مناطق كوهستاني و نوار ساحلي آن را براي عمليات كوهنوردي، صخره نوردي، پيك نيك ، شنا، قايق سواري و اسكي روي آب در مناطق دسترس درياچه در اكثر ايام سال فراهم نموده است. در نقاط مختلف جزيره مكانهاي مناسبي براي پياده كردن طرحهاي تفرجگاهي متمركز با بكارگيري امكانات و تجهيزات تفرجي موجود مي باشد. جزيره اسلامي با داشتن خصوصيات و ويژگيهاي منحصر به فرد طبيعي خود مي تواند به عنوان يك پارك طبيعي زيبا و مطرح ايفاي نقش نمايد. يكي از آثار تاريخي باارزش در برنامه هاي تفرج گسترده كه داراي جذبه براي جلب توريسم از طريق كوهنوردي و پياده روي در جزيره مي باشد، آثار قلعه تاريخي به نام قلعه هولاكو است. اين قلعه در بالاي يكي از ارتفاعات جزيره واقع شده است و موقعيت استقرارش طوري است كه
غير از معبر قلعه كه در سراشيبي تندي واقع شده از بقيه مكانها به علت وجود صخره هاي بلند امكان دسترسي زميني وجود ندارد. اين قلعه را به هلاكوخان مغول كه مركز حكومتش در مراغه بوده منتسب نموده اند و بنا به روايتي هلاكوخان خزاين بدست آمده از قلع و قمع بغداد و قلاع اسماعيليه را در اين مكان نگهداري مي نموده است.
متاسفانه جزيره اسلامي نيز مانند اكثر مناطق چهارگانه تحت حفاظت، از تخريب و گزند انساني در امان نمانده است و اين جزيره خاص با طبيعت بكر نيز در آستانه تخريب قرار گرفته است. استقرار بي رويه واحدهاي خدماتي، تخريب و تبديل اراضي و زيستگاههاي طبيعي، تغييرات عمده دربافت و ساختار جمعيتي، تغيير اشكال مختلف اشتغال روستاييان، استخراج معادن، آلودگيهاي زيست محيطي و ... از جمله عوامل مخربي است كه موجوديت جزيره اسلامي را تهديد مي كند. لذا اميد است با اجراي همه جانبه قوانين و مقررات محيط زيست كه حاكميت محيط زيست را در منطقه بيشتر مي كند و مي تواند اهرمهاي لازم در مهار و كنترل فعاليتها و عملكردهاي ناهنجار و مخرب را تدارك بيند، تحولات پيش بيني شده را در مسيرهاي صحيح هدايت نمايد و جزيره اسلامي را نيز در امان خويش نگاه دارد.
لادن نصيري
مهندس محيط زيست
منبع: منطقه شكارممنوع جزيره اسلامي
