با توجه به افزايش بيش از پيش جمعيت، گسترش روزافزون شهر ، كمبود فضاي سبز و آلودگي هواي تهران شاهد گرايش عمومي مردم براي گذراندن وقت آزاد و برخورداري از طبيعت و تنفس در فضاي باز كوهستانها و مناطق طبيعي اطراف تهران هستيم و به طور كلي اين مناطق طبيعي را مي توان به دو بخش تفكيك كرد:
الف- مناطق كوهستاني و دره هاي مشرف به تهران كه دسترسي به آنها به سادگي امكان پذير است.
ب- مناطق كوهستاني و دره هاي دورتر كه محتاج مسافرت كوتاه مدت براي دسترسي به آنها مي باشد.
در قسمت الف مي توان از فرحزاد، اوين، دركه، پس قلعه، گلاب دره، كلك چال و ازگل نام برد و در قسمت ب مي توان به لواسانات، رودبار قصران، آبعلي، رودهن و پلور اشاره كرد. در مورد بخش الف مي توان گفت كه همگي آنها ابتدا روستايي ييلاقي و خوش آب و هوا بوده اند و همين موضوع باعث رشد توسعه شهري در اين مناطق شده است، ولي از آنجايي كه در توسعه شهري ملاحظات طبيعي و زيست محيطي در نظر گرفته نمي شود، ساخت و ساز بي رويه شهري توسعه پيدا مي كند.و اگر امروزه بگوييم كه ديگر اثري از باغات معروف و لطافت طبيعي شميران باقي نمانده سخني به گزاف نگفته ايم. اما بخش مورد بحث قسمتي از بخش «ب» يعني رودبار قصران و لواسانات مي باشد كه قابل تعميم به كل منطقه «ب» مي باشد كه اگر هم اكنون توجه خاصي به اين منطقه نشود سرنوشتي شبيه بخش «الف» پيدا خواهد كرد.
كليات مرفولوژيك رودبار قصران و لواسانات
بخش رودبار قصران سرزميني با كوههاي بلند و دره هاي ژرف است كه واژه قصران (معرب كهسران يا كوهساران) براي آن اسمي بامسماست. اين بخش متشكل از ۴۹ آبادي با نام «دهستان رودبار قصران» و مركزيت روستاي حاجي آباد در شمال شرقي شميرانات قرار دارد. شهر اوشان فشم و ميگون با مساحت تقريبي ۶۰ كيلومتر در سال ۱۳۳۷ به صورت شهر درآمد، در دل دهستان رودبار قصران، در يك دره طويل جاي گرفته كه خود از سه محل متمايز با نامهاي اوشان، فشم و ميگون، با محيط هاي متعدد و بافتهاي ويژه شكل گرفته است.
بخش لواسان سرزميني كوهستاني با دره هاي فراخ و دشتهاي نيمه هموار و با نام بامسماي «تيغه برآمده نگاه خورشيد» از دو دهستان تشكيل شده است، دهستان لواسان بزرگ با مركزيت روستاي آباد و معروف «لواسان» با ۲۰ آبادي و دهستان لواسان كوچك با مركزيت روستاي آباد و مشهور «افجه» لواسان شهر جديدي است كه در سال ۱۳۴۹ به صورت شهر درآمد و در دشت نيمه هموار گلندوك در حال رشد سريع است. بخش لواسانات نيز در شمال شرقي شهرستان شميرانات قرار دارد.
مسيرهاي دستيابي به اين دو بخش عبارت از: الف- شميران (شمال تهران)، اين مسير عبارت از ميدان قدس- خيابان دزاشيب- بزرگراه ازگل جاده لشگرك- سه راه گردنه قوچك- ميدان لشگرك- جاده هاي لواسانات و رودبار قصران ب- شرق تهران. اين مسير عبارت از فلكه چهارم تهرانپارس- فلكه استخر- سه راه گردنه قوچك- ميدان لشگرك- جاده هاي لواسانات و رودبار قصران.
اهميت اكوسيستم كوهستاني لواسانات
و رودبار قصران
سازمان ملل متحد به دليل اهميتي كه اكوسيستم كوهستاني در زندگي جوامع انساني دارد، سال ۲۰۰۲ را با نام سال بين المللي كوهستان ناميد. وجه تمايز كوهها با ساير بومها بعد ارتفاعي آنهاست كه اين وجه مهمترين خصوصيات اكولوژيكي كوهها را تشكيل مي دهد. با افزايش ارتفاع، زونهاي حياتي متفاوتي در كمربندهاي ارتفاعي كوهها شكل مي گيرد و بخش عظيمي از تنوع زيستي را در خود جاي مي دهد. به عنوان زيستگاههاي جزيره اي نيز كوهها يكي از مراكز بومزادي به شمار مي روند. همچنين غناي گونه هاي بومي باستاني به عنوان شاخصي از تنوع زيستي كوهها را از نظر اهميت در صدر بيومهاي زميني قرار داده است.
بخش هاي لواسانات و رودبار قصران به دليل داشتن اكوسيستم كوهستاني از اين حيث داراي ويژگي ها و اهميت خاصي مي باشد كه به چند مورد آن در زير اشاره مي شود.
* وجود پوشش گياهي و حياط وحش جانوري متنوع؛ عوامل اكولوژيكي، توپوگرافي، خاك و ساير عوامل حياتي باعث بوجود آمدن پوشش گياهي بسيار زيبا و متنوع در اين مناطق شده است. به طور كلي پوشش گياهي منطقه از تيپ علفزار مشتمل بر گندميان، پايا و بوته زاري و پوشش هاي آلپي تشكيل شده و گياهان دارويي، صنعتي و غذايي اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران نيز متنوع و داراي معروفيت و سابقه اي طولاني است كه مي توان از والك، گلپر، چاي كوهي، گل گاوزبان، شيرين بيان، كاسني، آويشن، پيازك، موسير، باريجه، ريواس، قارچ و غيره نام برد. به علت موقعيت كوهستاني و آب منطقه در فصول مختلف سال پرندگان مهاجر و بومي چون كبك، دري، حواصيل سفيد و خاكستري، انواع عقاب و از پستانداران مي توان از قوچ، ميش البرز مركزي، كل، بز، پلنگ، گرگ، خرس، گراز، شغال و روباه نام برد و از خزندگان، دوزيستان و آبزيان افعي البرز مركزي، يله مار، بزمچه، مارمولك، قورباغه و آبزي معروف منطقه نيز ماهي قزل آلا خال قرمز مي باشد.
* يكي از ويژگي هاي طبيعي اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران وجود باغات در دامنه هاي كوههاي منطقه است؛ ويژگي كوهستاني بودن منطقه باعث بوجود آمدن كشاورزي از نوع باغداري در جهت تعادل و توازن و دستيابي به اهداف چند جانبه مي شود، تا توليد و حفاظت توأم انجام گيرد. به طور مثال درختان سيستمي از كشاورزي را به خود اختصاص مي دهند كه هم در توسعه منابع غذايي و هم در حفاظت خاك و هم در تلطيف هوا به كار مي رود. امروزه اين سيستم چندمنظوره از دامنه كوه به دليل فشارهاي اقتصادي و اجتماعي مورد تهديد جدي قرار گرفته است.
*كوههاي موجود در اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران به منزله منابع يا برجهاي آبي شهر تهران؛ وجود برفهاي دائمي در قلل اين منطقه كوهستاني باعث بوجود آمدن رودخانه جاجرود و چشمه هاي فراوان شده كه از منابع تأمين كننده آب آشاميدني شهر تهران مي باشد.
* وجود چالهاي گوناگون در ارتفاعات لواسانات و رودبار قصران از ديگر ويژگيهاي اين اكوسيستم كوهستاني مي باشد؛
وجود چالهاي فراوان با نام هاي استرچال، سي چال، سركچال، سفيد كمرچال و غيره در دامنه هاي پرشيب منطقه كه بسيار سرسبز و در هر ماه و هفته با شكوفا شدن گل هاي جديد رنگ نو به خود مي گيرد، مي تواند كاربري هاي بسيار زيادي در حفظ محيط زيست و گردشگري داشته باشد. چشم اندازهاي زيبا و متنوع، قلل مرتفع، اكوسيستم كوهستاني لواسانات و رودبار قصران فرصت هاي مناسب را براي تفريح و ورزش، ميليونها شهروند تهراني و غيرتهراني فراهم كرده است. همچنين ثروت هاي معدني در دل كوههاي لواسانات و رودبار قصران وجود دارد. به عبارت ديگر، كوههاي اين منطقه به دليل داشتن معادني نظير فسفر، زغال سنگ، سنگهاي زينتي اراضي بسيار سودمندي هستند.
|
|
|
نكته مهمي كه در ارتباط با جاذبه هاي لواسانات و رودبار قصران شايان ذكر است، اين است كه از آنجا كه اين جاذبه ها طبيعي مي باشد، هيچگاه تكراري نمي شوند زيرا رفتن به سفرهايي با قصد ديدار از طبيعت بيشتر در راستاي اهدافي است كه مهمترين آنها تغيير آب و هوا، تفريح، استراحت، رفع خستگي، كسب آرامش روحي و تجديد نيرو براي كار مجدد است و فراموش نكنيم كه كار و استراحت هميشه با هم همراه و عملكردشان در رابطه با يكديگر است. بنابراين رودبار قصران و لواسان يا دره هاي بهشت شمال شرقي تهران امروزه به دليل فشارهاي اقتصادي و جمعيتي در معرض تهديد جدي مي باشد.
عوامل تهديدكننده
اكوسيستم هاي كوهستاني در تمامي كشورهاي جهان در اثر فعاليت هاي مؤثر انساني دگرگون شده و به تخريب كشيده شده اند. اين دگرگونيها از نظر نوع عوامل و شدت آسيب، ميزان خطر، درجه حساسيت در مناطق مختلف ايران كاملاً متفاوت مي باشد. شهرستان شميران (لواسانات و رودبار قصران) به دليل موقعيت خاص جغرافيايي و همسايگي با كلان شهر تهران، ميزان آسيب رساني و تخريب آن از شدت و حساسيت بالايي برخوردار مي باشد. مهمترين عوامل تهديدكننده اكوسيستم كوهستاني شهرستان شميران عبارتند از:
- بوته كني، قطع درختان و از بين بردن باغات به منظور ساخت و ساز در چند سال اخير يكي از مهمترين عوامل تهديدكننده و تخريبي محيط زيست اين مناطق بوده است.
- چراي بي رويه دام در اراضي مرتعي، كه باعث از بين رفتن پوشش گياهي مي شود.
- بهره برداري از معادن بدون آنكه اراضي تخريب شده را احيا كنند.
- جاده كشي و توسعه بي رويه شبكه دسترسي در دامنه هاي بكر كوهستان و همچنين سوء استفاده از طرحهايي همانند طرح طوبي كه باعث خصوصي شدن بسياري از مراتع طبيعي و اراضي كوهستاني شده است و شدت و ساخت و ساز در آنها از ديگر مواردي است كه باعث از بين رفتن پوشش گياهي و اختلاف در حياط وحش اين منطقه شده است.
هجوم جمعيت براي گذران اوقات فراغت و تفريح و عدم وجود سازمان مسئول براي حفظ و مديريت كوهستان و وجود نيازهاي تفرجي از قبيل توقف و استراحت، صرف خوراك، نيازهاي بهداشتي باعث بوجود آمدن بسياري از ناهنجاريهاي زيست محيطي در منطقه شده به طوري كه پس از يك روز تعطيل بسياري از مناطق آرام و زيبا به زباله داني بزرگي تبديل شده كه انواع و اقسام زباله ها از جمله قوطي نوشابه ها، كنسروها و پلاستيكها در هر نقطه خودنمايي مي كنند.
مهندس قاسم كيارستمي
