مصطفي قوانلو قاجار
هنگامي كه ۴۰۰ هزار نفر رمان كوتاه استفن كينگ به نام (سوار برگلوله) را طي چند روز از طريق پايگاه اينترنتي نويسنده دريافت كردند، خبر آن دنياي صنعت نشر را تكان داد آنچه اين پديده به صنعت نشر گوشزد مي كرد اين بود كه تقريبا نيم ميليون نفر از سراسر جهان آمادگي دارند تا كتاب مورد علاقه خود را به وسيله رايانه بخوانند.اين كشف باعث شد تا توليد وارسال كتابهاي الكترونيكي در فهرست گزينه هاي عملي و قابل اجراي صنعت نشر قرارگيرد.
هم اكنون نسخه الكترونيكي مجموعه كتابهاي هري پاتر در اينترنت منتشر شده ومورد استقبال بسياري از كاربران اينترنت نيز قرار گرفته است. هر چند جي كي رولينگ چندان از اين اقدام راضي نيست چرا كه بسياري از كاربران بدون پرداخت حق مولف نسخه الكترونيكي را دريافت مي كنند و مي خوانند. در واقع بايد گفت يكي از مشكلات اساسي كه كتاب الكترونيك با آن روبروست مسئله كپي رايت يا حقوق مولف است.
ولي دقيقا نشر الكترونيك چيست؟ نشر الكترونيك يعني تبديل متن، تصوير و گرافيك به فرمت ديجيتال يا اگر ساده تر بخواهيم بگوييم به ارقام صفر و يك.
كتاب الكترونيكي را مي توان از طريق رايانه روميزي در ابعاد گوناگون بارگذاري (دانلود) كرد.
نسخه بارگذاري ديجيتال مي تواند يك كتاب كامل يا بخشي از يك كتاب،ضميمه كتاب يا يك نسخه ويژه باشد. در گذشته اي بسيار دور انسانهاي عصر شكار ساعت ها وقت صرف مي كردند تا مثلا طرز شكار حيوانات را با اشكال مختلف به يكديگربياموزند اما بچه هاي دوره ديجيتال يك كتابخانه را در جيب خود حمل مي كنند. يك دايره المعارف ۲۴ جلدي به راحتي در يك سي دي جا مي شود. به اين اضافه كنيد كه در اين سي دي صدا وتصوير هم هست و قابليت جستجوي يكايك كلمات نيز وجود دارد.
به راستي چه كسي باور مي كند بر روي يك سي دي ۶ كيلومتر اطلاعات ذخيره شده است. درون شيارهاي هر سي دي ميليونها حفره ريز وجود دارد كه اين حفره ها به ضخامت يك سوم موي انسان است. ميليونها واحد اطلاعات در اين شيارها جاي مي گيرد. حجم فراوان انباشت اطلاعات گيج كننده و حيرت آور و سرعت تبادل اطلاعات غيرقابل مهار شده است.
در اين ميان با توسعه رسانه هاي مولتي مديا، كتابهاي الكترونيك، سي دي ها و پايگاههاي اطلاعاتي جديد معلوم نيست چه بلايي بر سر كتاب چاپي خواهد آمد؟آيا در آينده كتاب چاپي مي تواند به صورت كاغذي وجود داشته باشد؟ واز همه مهمتر كتاب چه سر نوشتي خواهد داشت؟ اين مهمترين سوالاتي است كه كارشناسان ارتباطاتي ونشر بايد به آن پاسخ دهند. آرمان ماتلار استاد فرانسوي ارتباطات معتقد است: كتاب چاپي جايگاه خودش را در فضاي نشر عمومي حفظ مي كند. كتاب الكترونيك تنها روشهاي مرسوم وسنتي تحقيق را تغيير داده است.
فن آوري نوين اطلاعات كتابخانه را به خانه مي برد و همان گونه كه اطلاعات را توزيع مي كند بسرعت به تكثير آن كمك مي كند بنابراين كتابخانه ها در جهان امروز يكي از جاهايي هستند كه اينترنت و ابزارها و نرم افزارهاي مختلف رايانه اي در آن جا وجود دارد. پيوند ميان نسخه چاپي و نسخه الكترونيك در بسياري از كتابخانه هاي كشورهاي پيشرفته ديده مي شود.
بري كمپ بل رئيس كتابخانه دانشگاه كاليفرنيا درلوس آنجلس مي گويد: ما سعي مي كنيم از همه راههاي سنتي خدمات خود را به مراجعه كنندگان ارائه كنيم. ولي بر اين باوريم كه در دنياي كنوني مهمترين مسئوليت ما افزايش قابليتهاي جديد در ارائه خدمات به مراجعه كنندگان با روشهاي روز آمد است. بسياري ترجيح مي دهند به جاي مراجعه به كتابخانه به دنياي گسترده كتاب در اينترنت دسترسي پيدا كنند.
كتاب الكترونيك با كتاب چاپي تفاوتهاي فراواني دارد كتاب چاپي هميشه تغيير ناپذير است. اما متن الكترونيكي انعطاف پذير، پويا و پيوسته در حال حركت است. متن الكترونيكي تغيير تازه اي در نوع ارائه اطلاعات ايجاد كرده از اين رو هنگامي كه به صفحه رايانه مراجعه مي كنيم اطلاعات به صورت عمودي نمايان مي شوند پنداري كه ما در حال خواندن طوماري بسيار طولاني هستيم.
اينترنت امكان عرضه كتاب با سرعت بيشتر را فراهم كرده بدين ترتيب مرحله چاپ از نشر حذف مي شود و كتاب راه كوتاهتري براي نشر طي مي كند. امكان به روزكردن اطلاعات باعث مي شود كه نويسنده با مخاطبانش رابطه تعاملي داشته باشد و كاستي ها و يا نقصهاي موجود به سرعت اصلاح شوند. همچنين نشر الكترونيك براي ناشراني كه مي خواهند قبل از ارائه يك اثر به بازار آن را از لحاط ميزان مقبوليت بين مخاطبان محك بزنند مي تواند بسيار مفيد باشد. نشر الكترونيك براي كتاب گزارش ها و ديگر اسنادي كه هر چند يك بار با ويرايش جديدتري عرضه شده است و اطلاعات جديد تري در آنها گنجانده مي شود ايده آل است.
تعويض اطلاعات و محتويات يك اثر نوشتاري از طريق يكي سايت اينترنتي كار بسيار راحتي است.
كتاب الكترونيك به چند طريق و به چند فرمت قابل خواندن است.
فرمت (pdf)
بيش از ۱۶۵ ميليون نسخه از فرمت اكروبات شركت ادوبي كه نام تجاري آن (acrobat reader) است تا كنون در سراسر جهان بارگذاري شده است، اين فرمت سندي را توليد مي كند كه از لحاظ كيفيت و جزئيات دقيقا مانند نسخه چاپي آن است. ناشران بااين فرمت بسيار آشنا هستند زيرا قبل از اقدام به چاپ يك كتاب، پوشه هاي رايانه اي آن را به صورت pdf تهيه مي كنند. اين فرمت اكنون مورد قبول كنسرسيوم جهاني وب قرار گرفته و بسياري از كتابها، جزوه هاي تحقيقي با اين فرمت منتشر مي شود. بزرگترين مشكل اين فرمت نبود جستجو در محتواي منتشر شده است. موتورهاي جستجو تنها مي توانند عنوان كتاب يا تحقيق را جستجو كنند و به طور مثال نمي توان در قسمتهاي مختلف كلمه اي را در اينترنت جستجو كرد.
فرمت (html)(xml)
زبان (اچ تي ام ال) به راحتي خوانده مي شود. هركس كه در رايانه شخصي خود يك مرورگر داشته باشد مي تواند سندي را كه در قالب(اچ تي ام ال) عرضه مي شود بخواند. توليد متن(اچ تي ام ال) بسيار آسان است تصاوير را نيز مي توان درقالب پوشه هاي (گيف) و (جي پي اي جي) به آن اضافه كرد. البته (اچ تي ام ال) زبان اصلي كتاب الكترونيكي نيست، اساس اين زبان(اكس ام ال) است. اين زبان قابليت تبديل به فرمتهاي گوناگون دارد. هر چند تاكنون توسعه چنداني نداشته است.
كتابخوان مايكروسافت
فن آوري كلير تايپ (cleartype) شركت مايكروسافت قادر است متن را به صورت مشكي روي پس زمينه سفيد ارائه كند اندازه حروف و فونت را مي توان در حال خواندن تغيير داد. تصاوير را نيز مي توان به متن اضافه كرد.
نرم افزار كتابخوان مايكروسافت داراي كدهاي خاصي است كه به جهت ايمني بيشتر و به منظور رعايت حقوق مولف از گزند نفوذ گران رايانه اي(هكر ها) در نرم افزار گنجانده شده، هر چند اين فناوري نيز مورد استقبال عمومي خوانندگان كتاب قرار نگرفته است.
مردم مدت ها است كه درانتظار يك دستگاه كتابخوان الكترونيكي هستند كه بتواند انواع فرمت ها و زبان ها را پشتيباني كند. در حال حاضر (ادوبي) كه از فرمت (پي دي اف) بهره برده مهمترين كانديدا است.
انقلاب الكترونيكي دگرگوني وسيعي را در امر تحقيق پژوهش به وجود آورده. امروز محققان با استفاده از امكان ذخيره بازيابي و جستجوي سريع مي توانند نتايج پژوهشهاي خود را با سرعت و دقت بيشتري در اختيار دانشجويان و دانش آموزان قرار دهند. كتاب الكترونيك مي رود تا جايگاه مهمي را در زندگي انسان ديجيتالي باز كند. صرفه جويي ميليونها تن كاغذ براي نشر باعث مي شود تا روند تخريب محيط زيست و قطع بي رويه درختان كند شود و انسان امروزي در محيط سالمي زندگي كند.
به نظر مي رسد با گذشت زمان عادات مطالعه و قدرت درك كتابها بدون شك رشد وتحول خواهد يافت و زير بناي اجتماعي و فكري ملل گوناگون دستخوش تغيير جدي خواهد شد.
منابع:
www.bookzone.com
www.amazon.com
www.gti.net
www.worldpaper.com
www.dwsco.com
www.freep.com
www.siia.net
www.openbook.org
www.barnesandnoble.com
www.ggtech.com
www.nist.gov/ebook2001