پرويز جاهد
موسيقي بلوز كه موسيقي سياهان آمريكا خصوصاً نواحي مي سي سي پي، نيواورلئان و دلتاست، يكي از مهم ترين، تاثيرگذارترين و متنوع ترين گونه هاي موسيقي است كه بسياري از گونه هاي ديگر موسيقي مدرن مثل راك اند رول، رپ و هيپ هاپ (hip hop) از آن تاثير پذيرفته اند.
مارتين اسكورسيزي كه دلبستگي و عشق عميقي به اين نوع موسيقي دارد و جا به جا آن را در برخي از فيلم هايش از جمله آخرين والس، دار و دسته هاي نيويوركي و گاو خشمگين نشان داده، اخيراً مجموعه مستندي به نام بلوزThe Blues را به سفارش شبكه چهار بي بي سي در هفت قسمت درباره ريشه هاي موسيقي بلوز و حوزه تاثير و نفوذ آن از كناره هاي مي سي سي پي تا غرب آفريقا تهيه كرده است.
او كارگرداني هر قسمت را به يكي از كارگردان هاي برجسته سينماي جهان كه دلبستگي شان را به موسيقي بلوز به نحوي در فيلم هايشان نشان داده اند، واگذار كرده است. از جمله: كلينت ايستوود، ويم وندرس، مايك فيگيس و مارك لوين.
خود اسكورسيزي نيز كارگرداني يكي از قسمت هاي آن را به عهده گرفته است. اين قسمت كه در واقع يكي از بهترين و زيباترين قسمت هاي مجموعه است، گويي كه داري به خانه مي روي
Feel Like Going Home نام دارد و در واقع نوعي گراميداشت و اداي دين به موسيقي بلوز ناحيه دلتا Delta Blues آمريكاست.
گويي كه داري به خانه مي روي
Feel Like Going Home
مارتين اسكورسيزي
در اين فيلم اسكورسيزي، سفر كوري هريس Corey Harris يكي از چهره هاي برجسته معاصر بلوز آمريكا را كه از مي سي سي پي آغاز شده و به غرب آفريقا مي رسد، پي گرفته و از اين طريق در صدد كشف ريشه هاي بلوز بر مي آيد.
اسكورسيزي خود مي گويد: «مي خواستم تماشاگر را به همراه كوريي به زيارت مي سي سي پي و آفريقا ببرم. كوري نه تنها نوازنده خوبي است بلكه تاريخ بلوز را نيز خوب مي داند.» در اين ميان اسكورسيزي جا به جا از نماهاي آرشيوي و ترانه هاي قديمي و نوستالژيك بلوز با صداي خوانندگان افسانه اي اين ژانر مثل مادي واترزMuddy Waters و جان لي هوكر John Lee Hooker استفاده مي كند.
نكته مهم و قابل توجه اين مجموعه مستند اين است كه اسكورسيزي، كارگردان ها را در انتخاب موضوع و شيوه روايت آن كاملاً آزاد گذاشته است و هر يك از آنان بر اساس ذهنيت، نگاه و سبك ويژه شخصي خود با موسيقي بلوز مواجه شده و جنبه خاصي از آن را برجسته ساخته اند.
اسكورسيزي درباره ايده ساختن اين مجموعه مي گويد: «با مارگارت باد تهيه كننده كمپاني كاپا سرگرم ساختن فيلم مستندي درباره اريك كلپتون بوديم به نام هيچ چيز جز بلوز Nothing Blues But كه فكر ساختن اين مجموعه به ذهنم رسيد. به دنبال آن بود كه از چند فيلمساز كه هميشه مورد تحسين من بودند و هر يك ارادت خاصي به موسيقي داشتند، خواستم كه دريافت شخصي خود را از تاريخ موسيقي بلوز ارايه كنند. به اين ترتيب مي دانستم كه نتيجه كار يك روايت خشك و رسمي از تاريخ بلوز نخواهد بود، بلكه روايتي اصيل، عاشقانه و موزاييكي از اين تاريخ خواهد بود.
همواره دلبستگي خاصي به اين نوع موسيقي داشته ام و اصولاً فرهنگ داستانگويي از طريق موسيقي ، هميشه برايم جذاب بوده است. موسيقي بلوز، طنين احساسي عميقي دارد و ريشه موسيقي مردم پسند آمريكايي به شمار مي رود.»
شيفتگي و دلبستگي اسكورسيزي به موسيقي بلوز تا آن حد است كه مي گويد: «واقعاً اگر مي توانستم گيتار بنوازم، هرگز فيلمساز نمي شدم. وقتي بچه بودم، همه اطرافم پر از صداي موسيقي بود. از خيابان، از راديوي اتومبيل هايي كه رد مي شدند، از مغازه هاي كنار خيابان و از پنجره آپارتمان هاي اطراف، صداي موسيقي مي آمد. در آن روزها مي شد همه نوع موسيقي از ترانه هاي فولكلوريك ايتاليايي تا ترانه هاي كانتري و وسترن را از راديو شنيد. پدرم عاشق نواختن ماندولين بود و برادرم فرانك، گيتار مي نواخت و اولين ترانه اي كه شنيدم و به ياد دارم از جنگو رينهارت Django Reinhardt بود ... وقتي به موسيقي و صداي خوانندگاني چون ليد بلي، جان لي هوكر، چارلي پتون، مادي واترز، لمون جفرسون و بسي اسميت گوش مي دهي، به حركت در مي آيي، قلبت به تپش مي افتد و تحت تاثير حقيقت عاطفي نيرومند آن قرار مي گيري و درست به قلب انسانيت پرتاب مي شوي. بلوز يعني همين.»
اسكورسيزي تمام قسمت هاي اين مجموعه را به قطعات موزاييكي تشبيه مي كند كه در نهايت، تصويري ديناميك و پر تحرك از اين فرم هنر بومي آمريكا مي سازد. در واقع اين مجموعه، يكي از بهترين نمونه هاي فيلم مستند است كه تاكنون درباره معرفي و تاريخ يك نوع موسيقي ساخته شده است. فيلم ها نه تنها بيننده مشتاق و علاقه مند به موسيقي بلوز را با خود همراه ساخته بلكه به واسطه سبك تصويري متنوعشان و استفاده خلاقانه هر يك از كارگردان ها از نماهاي آرشيوي و آهنگ ها و ترانه هاي قديمي و شورانگيز بلوز و تركيب آنها با اجراهاي زنده و گفتگوهاي جذاب و تاثيرگذار با چهره هاي نامدار و افسانه اي اين نوع موسيقي، حتي بينندگان عادي را نيز جذب خود مي سازند.
اسكورسيزي درباره كار فيلمسازان ديگر اين مجموعه چنين قضاوت مي كند: «فيلم چارلز برنت، يك درام شخصي و شاعرانه درباره بلوز است كه از ديد يك پسر جوان روايت مي شود. ويم وندرس، فيلمي خاطره انگيز درباره گذشته، حال و آينده بلوز، از طريق زنده كردن خاطره سه خواننده بزرگ بلوز ساخته است.
فيلم ديك پيرس Dick Pearce يك فيلم درخشان درباره شهر ممفيس Memphis و سلاطين بلوز آن چون بابي راش و بي بي كينگ B.B.King است. مارك لوين نيز با تمركز روي چاك دي Chuck D و مارشال چس، بلوز شيكاگو را تصوير كرده است. مايك فيگيس كه خود نيز موسيقيدان است، فيلم خود را درباره ريشه هاي بلوز بريتانيا ساخته است و كلينت ايستوود در فيلم خود نسبت به نوازندگان برجسته «پيانو بلوز» مثل جي مك شنJay Mcshann و پاين تاپ پركينز Pinetop Perkin اداي احترام كرده است.»
نام فيلم ها و كارگردان هاي اين مجموعه به اين شرح است:
روح يك مرد-ويم وندرس
پيانو بلوز-كلينت ايستوود
سرخ، سفيد و بلوز-مايك فيگيس
راه ممفيس ـ ريچارد پيرس
پدر خوانده ها و پسران-مارك لوين
گرم شدن با آتش شيطان -چارلز بنت
در آخر بايد از تيتراژ فيلم ياد كرد كه به شكل بسيار زيبا و خلاقانه اي طراحي شده و در بر گيرنده تم اصلي و مركزي فيلم است. تصاويري كهنه و نوستالژيك و غالباً قهوه اي رنگ از چهره هاي نامدار بلوز مثل، مادي واترز، جان لي هوكر و بي بي كينگ با تصويري از رودخانه مي سي سي پي در هم ديزالو شده يا به ترتيب از چپ يا راست وارد كادر مي شوند. آنگاه عبارت «بلوز» با حروف آبي رنگ بر روي اين تصاوير سياه و سفيد يا قهوه اي نقش مي بندد و در كنتراست با آن جلوه و درخشندگي خاصي مي يابد. به اين ترتيب، تيتراژ در حالي كه بر جنبه تاريخي، نوستالژيك و خاطره انگيز موسيقي بلوز تكيه دارد، در عين حال نشانه زنده، جاري و معاصر بودن اين موسيقي زيبا و جاودان است.
برگرفته از بي بي سي
