اشاره: نخستين گردهمايي ني نوازان ايراني در طول تاريخ موسيقي سده اخير، ۱۳ سال پيش در تالار انديشه و به همت هوشنگ جاويد، پژوهشگر موسيقي شكل گرفت و ديگر بار قرار است روزهاي ۲۲ تا ۲۶ شهريور ماه سال جاري ني نوازان ايراني در فضاي باز فرهنگسراي نياوران حكايت ني را روايت كنند با اين تفاوت كه در اين همايش كم نظير، ميزبان هنرمنداني از چين، هند، تركيه، لبنان، مصر، روماني، اسكاتلند و اكوادور خواهند بود. به اين بهانه با دكتر اسماعيل بني اردلان مدير بنياد آفرينش هاي هنري نياوران گفت وگويي كرده ايم كه مي خوانيد:
* آقاي دكتر! ابتدا بفرماييد چرا ني را انتخاب كرديد؟
- بنياد آفرينش هاي هنري نياوران بيشتر در مورد هويت ايراني و ديني خودمان كار مي كند. در واقع علاقه ما اين است و دلايل متنوع فكري هم دارد. ما در حوزه فرهنگ، هميشه در طول تاريخ قدرتمندترين كشورها بوديم. الان به فرهنگ خودمان كمتر توجه مي كنيم. اگر به تاريخ مراجعه كنيم، مي بينيم درخشش تمدن اسلامي همواره از طريق ايرانيان بوده است و در واقع آنها بودند كه تمدن اسلامي را به جهان آن روزگار معرفي كردند. البته نمي خواهم بگويم چون در دوره هايي درخشش داشته ايم، الان اين تفكر پاسخ گوي مسايل جهان خواهد بود، خير، اينگونه نيست. ما مي توانيم بگوييم ايده آليسم آلماني در قرن ۱۸ آغاز شد و در قرن ۲۰ فرود آمد يا دوره هاي مختلف تاريخي كه تمام شده اند، اما تفكر ما چيزي نيست كه چراغش خاموش بشود، هر چند ممكن است نور اين چراغ به سبب مختلف، كم و زياد شود. پس به جاي اينكه ما به دنبال اين باشيم كه موسيقي در غرب به كجا مي رود، راه بهتر آن است كه به موسيقي خودمان بپردازيم. يعني اگر موسيقي غربي هارموني دارد، موسيقي ما هم ويژگي هاي ديگري دارد و قطعاً مي پذيريم كه اين دو در ذاتشان تفاوت دارند.
از طرفي موسيقي شايد به يك معني در رأس همه هنرها باشد. در عالم هنر، مهم احوالات شاعرانه است كه موسيقي به درستي مي تواند اين احوالات را بيان كند و به همين دليل در اوج قرار مي گيرد. ما اگر مي گوييم موسيقي، صرفاً به معناي خاص آن توجه نداريم، بلكه به معناي عام آن مي انديشيم. به حقيقت بشري كه نغمه هاي زيبايي مي آفريند. در نتيجه اين تفكر را به صورت مصداقي دنبال مي كنيم كه به همين منظور اولين جشنواره دو تار و تنبور نوازي را سال گذشته برپا كرديم و چند ماه بعد جشنواره سنتور را در بعد جهاني شاهد بوديم و امسال هم جشنواره ني را در مقياسي بزرگتر برگزار خواهيم كرد.
ما اگر جشنواره سنتور را به صورت جهاني برپا كرديم، به خاطر آن بود تا ببينيم اين ساز از دوران گذشته تاكنون چه تغييراتي كرده است. چون منشأ آن اينجا بوده و اكنون كه به اين بهانه بازگشتي كوتاه به سرمنشأ خود كرده است، مي توان به تغيير و تحولات آن پي برد. صد البته اين آشنايي مجدد مي تواند سرمنشأ يك خلاقيت هايي هم باشد. ديگر اينكه اين ساز كهن از وقتي كه به كشورهاي ديگر رفته است، صداي آن با صداي اصلي اش چقدر تفاوت دارد. بحث فقط تغييرات است نه چيز ديگر بر اين اساس امسال ني را به عنوان ساده ترين و قديمي ترين ساز انتخاب كرديم. ني سازي است كه وقتي از نيستان جدا مي شود، گفتني هايي را بيان مي كند كه به كلام نمي آيد.
* با توجه به تنوع بسيار زياد سازهاي بادي كه خيلي از آنها با عنوان كلي ني شناخته مي شوند، بفرماييد منظور شما از ني دقيقاً چه گروهي را شامل مي شود؟
- همان لوله ساده اي كه بدون هيچگونه وسيله جانبي قادر است توليد صدا بكند. يعني سازهاي قميش دار مدنظر ما نيستند. اگر چه جزو خانواده سازهاي بادي هستند. البته همان طور كه در پرسش قبل اشاره كردم، ما موسيقي را در معناي عام آن دنبال مي كنيم و ني در اينجا بهانه است. در اين ديدگاه انسان خود چيزي بيشتر از يك ني نيست. ما بايد خود را بشناسيم و خودشناسي يعني به خود پي بردن و خلاص شدن از همه منيت ها. بايد تلاش كنيم به يك ني خوب برسيم كه صداي آن خوب و خوش دربيايد. اگر به خود توجه بكنيم، صداهاي خوبي در مي آوريم.
* محتواي اين جشنواره چيست؟
- بخش عمده جشنواره شامل اجراي ساز اساتيد مدعو به صورت آزاد و به انتخاب خودشان است. ضمن اينكه ما از ايشان تقاضا كرديم ني هاي مختلف را هم با خود بياورند تا در طول جشنواره يك نمايشگاه ني هم داشته باشيم. علاوه بر اينها يك نشست تخصصي نيز با اساتيد مدعو و علاقه مندان برگزار خواهيم كرد.
* از نوازندگان كشورمان چه كساني در اين جشنواره هنرنمايي خواهند كرد؟
- حضور عبدالنقي افشارنيا و حسن ناهيد از موسيقي دستگاهي و استاد شير محمد اسپندار از بخش موسيقي نواحي ايران در اين جشنواره قطعي شده است. ضمن اينكه با استاد حسن كسايي و محمد موسوي هم در حال رايزني هستيم.
* معيار انتخاب نوازندگان خارجي بر چه اساسي بوده است و چگونه بدين كار مبادرت كرديد؟
- ما يك گروه تخصصي تشكيل داديم تا از طريق اينترنت مراكز موسيقي مرتبط با ني را پيدا بكنند. بعد از آشنايي با افراد مختلف و فعال در اين حوزه، از آنها خواستند كه نمونه كار بفرستند. براي اينكه از انتخابهايمان مطمئن شويم سعي كرديم از مراكز مختلف و مطلع در اين زمينه كسب اطلاع كنيم. در نهايت كار به يكي دو اسم شاخص مي رسيديم چرا كه ساز ني در شرايط امروزي يك مقداري محدود است و در هر كشوري ۴ يا ۵ نوازنده شاخص بيشتر وجود ندارد. حداقل در مورد كشورهاي مورد جستجوي ما اين چنين بوده است. البته ما ادعا نداريم كه بهترين ها را انتخاب كرديم ولي تمام سعي مان را انجام داديم تا بهترين گزينه ها در جشنواره حضور يابند. در مواردي هم مثل اكوادور تنها يك نفر را پيدا كرديم و منابع اطلاع رساني ما هم متفقاً گفتند كه فقط همين يك نفر نوازنده شاخص در آن كشور وجود دارد.
* آيا برنامه اي هم پس از پايان جشنواره داريد؟
- بله، قصد داريم تمام پنج شب اجراهاي جشنواره را به صورت CD تصويري منتشر كنيم. درخصوص جشنواره سنتور هم اين كار را كرديم و بزودي CDهاي آن منتشر مي شود.