نخستين جشنواره ادبيات كودك و نوجوان اروپايي از اول مهر در مركز آفرينش هاي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، در خيابان حجاب آغاز به كار كرد و تا فردا (۱۷ مهر) ادامه خواهد داشت. در اين جشنواره جمعي از چهره ها و نحله هاي شاخص ادبيات كودك و نوجوان اروپا حضور دارند. اين نخستين تجربه جدي و كارگاهي از تعامل ميان ادبيات كودك اروپا با ادبيات كودك ايران است كه رخ مي دهد. گزارش زير به چند و چون اين رخداد مهم فرهنگي، ادبي مي پردازد.
بعد از اختلاف نظرهايي كه بر سر برگزاري جشنواره اروپايي ادبيات كودكان و نوجوانان ايران بين مؤسسات متولي امور كودكان به وجود آمد، بالاخره كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان اجراي اين جشنواره را به عهده گرفت و با موسسه-change X كه برگزار كننده اصلي اين رويداد است به توافق رسيد. اشتفان شوارتز نماينده اين مؤسسه قبل از برگزاري جشنواره اعلام كرد كه پيشنهاد برگزاري جشنواره اروپايي را به مؤسسات بسياري در ايران داديم، اما از ميان همه آنها كانون پرورش فكري را با توجه به امكانات، نيروي انساني، پي گيري، علاقه مندي بيشتر و مكاني كه براي كودكان شناخته شده است، برگزيديم.change- X مؤسسه اي فرهنگي- علمي از كشور اتريش است كه تا قبل از اين جشنواره، در دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه شهيد بهشتي و دانشگاه تهران فعاليت هاي معماري داشت و بعد تصميم گرفت در تهران براي كودكان پروژه اي اجرا كند و به همين منظور كميسيون اروپا و انجمن كتاب اتريش پذيرفتند كه بخشي از هزينه ها را به اين مؤسسه بپردازند.
- change X بعد از نظرخواهي از نويسندگان و تصويرگران چند كشور اروپايي اين تصميم را گرفت، چون ديگر علاقه  هنرمندان به خصوص از كشورهاي اروپاي شمالي براي سفر به ايران، آموزش و ارتباط با بچه ها زياد است. آنها قبول كردند كه طرح هاي خود را به صورت رايگان در اختيار كودكان و نوجوانان ايراني قرار دهند و براي آموزش به آنها هم هيچ حقوقي دريافت نكنند.
جشنواره مشابه در اتريش
اما جشنواره اروپايي ادبيات كودكان و نوجوانان ايران كه از اول تا ۱۷ مهر در مركز آفرينش هاي فرهنگي و هنري كانون برگزار شد، شامل بخش هاي متفاوتي بود. در اين رويداد حدود ۵ نويسنده و تصويرگر از كشورهاي اتريش، فنلاند، سوئد، نروژ، دانمارك، اسلووني و بلژيك به ايران آمدند تا نشست هاي تخصصي، سمينار، كارگاههاي نويسندگي و تصويرگري، اجراي نمايش و نمايشگاه برگزار كنند.
در توافقي كه مؤسسه -change X و كانون پرورش فكري با هم انجام دادند، قرار شد تا در سال ۱۳۸۵ جشنواره اي مشابه كه دربرگيرنده ادبيات ايران است، در اتريش برگزار شود.
۲۵۰۰ كارگاه
نويسندگان و تصويرگران ايراني و اروپايي نزديك به ۲۵۰ كارگاه نويسندگي و تصويرگري را براي ۲۵۰۰ كودك ۸ تا ۱۲ ساله كه از اعضاي برگزيده كانون بودند، برپا كردند. علاوه بر اين، سه كارگاه نيز براي كودكان استثنايي و معلول در نظر گرفته شد. در كارگاههاي تصويرگري، كودكان براي قصه هايي كه مربيان تعريف مي كردند، تصوير مي كشيدند و در كارگاههاي نويسندگي براي تصاويري كه از سوي مربيان ارائه مي شد، قصه مي نوشتند كه از قرار معلوم مجموعه اين تصاوير و قصه ها به صورت كتابي در ايران و اتريش منتشر خواهد شد.
اين كارگاهها در تمام روزهاي برگزاري جشنواره از ساعت ۹ صبح تا ۶ بعد از ظهر داير بود.
پي پي جوراب بلند در تهران
بخش ديگر جشنواره شامل برپايي نمايشگاههاي مختلف از جمله چادر كتابهاي آستريد ليندگرن نويسنده برجسته سوئدي در زمينه كودكان، چادر مومين (شخصيت كارتوني محبوب بچه ها) از فنلاند، نمايشگاه كتابهاي IBBY (دفتر بين المللي كتاب براي كودكان)، نمايشگاه كتاب پيام آور دوستي از ايران، نمايشگاه ۳۴ كتاب تصويرگري از اتريش و نمايشگاه مؤسسات ادبيات كودك ايران بود.
سيلويا آگوستينسون كه مدير پروژه سوئد بود و در عين حال گرداننده چادر آستريد ليندگرن، كتاب هاي اين نويسنده فقيد را به صورت رايگان در اختيار كودكان مي گذاشت. آستريد ليندگرن همان نويسنده داستان معروف پي پي  جوراب بلند است كه آن را در سال ۱۹۴۶ منتشر كرده و بعد از آن به چهره اي جهاني تبديل شده است. او در۵۰ سال فعاليت خود۸۰ كتاب براي كودكان نوشت كه به۹۰ زبان ترجمه شد و بيش از۸۰ ميليون نسخه از آنها براي كودكان در سراسر جهان منتشر شده است.
بر روي چادر آستريد ليندگرن در جشنواره اروپايي ادبيات كودكان و نوجوانان ايران تصاويري از مناظر طبيعي سوئد به همراه متن هايي كه درباره اين نويسنده و كارهايش توضيح مي داد به زبان فارسي و انگليسي نقش بسته بود.
سيلويا آگوستينسون گفت: «كتاب هاي ليندگرن باعث شد كتاب خواندن از حالت دستوري و تكليف شب خارج شود و بچه ها آن را به عنوان تفريح و سرگرمي بپذيرند. اين روش براي نويسندگان ديگر هم مهيا مي شد تا از آن پيروي كرده و كتابهايشان را براي لذت بردن بچه ها خلق كنند.»
غرفه «مومين» يكي ديگر از بخش هاي نمايشگاه اين جشنواره بود. عروسك هاي مومين از سقف غرفه آويزان شده بودند تا كودكان را سرگرم كنند و تلويزيون اين غرفه كارتون هايي را كه براساس اين شخصيت داستاني ساخته شده اند، نمايش مي داد. مومين كه ساخته تاو جانسن نويسنده فنلاندي است، در يك سرزمين وحشي و نادر پرورش يافته و داستانهايش تاكنون در تلويزيون، سينما، اپرا، تئاتر و راديو به اجرا درآمده و به صورت قلعه هاي خنده دار در انگليس و همچنين يك سريال ۵۲ قسمتي در ژاپن نمايش داده شده و همچنين كتابهايش به ۳۲ زبان زنده دنيا ترجمه شده است. نمايشگاه ديگر متعلق بود به آثار برگزيده مسابقات تصويرگري BAij ، بولونيا، نوما و جايزه هانس كريستين اندرسن.
جايزه جهاني هانس كريستين اندرسن كه به آن «نوبل كوچك» هم گفته مي شود، معتبرترين جايزه ادبي و هنري جهان در حوزه ادبيات و هنر كودكان و نوجوانان است كه از سوي دفتر بين المللي كتاب براي نسل جوان ABBY اعطا مي شود و از سال ۱۹۷۵ تا ۲۰۰۲ از ايران نورالدين زرين كلك، فرشيد مثقالي، بهمن دادخواه، ابوالفضل همتي آهويي، فيروزه گل محمدي و مرحوم بهرام خائف جوايز اين مسابقه را در بخش تصويرگري به خود اختصاص داده اند.
جايزه بولونيا هم از سال ۱۹۶۷ به همت نمايشگاه بين المللي كتاب كودك در اين شهر كار خود را آغاز كرد. مسابقه تصويرگران نو، هر دو سال يك بار برگزار مي شود و مسابقه تصويرگري BAIJ از سوي كشور ژاپن بنيانگذاري شده است.
نمايشگاه مؤسسات كودك ايران در بخش جداگانه اي در محل بنياد آفرينش هاي فرهنگي و هنري كانون برپا بود. در غرفه فرهنگسراي كودك برنامه هاي ويژه اي براي كودكان تدارك ديده شد كه يكي از آنها فراهم كردن وسايل نقاشي براي كودكان و هديه دادن كتاب به آنها براي هر نقاشي و همچنين اجراي نمايش عروسكي از سوي بچه ها بود. برپايي نمايشگاه ۳۴ كتاب برگزيده كودكان اتريش از ديگر برنامه هاي اين بخش بود كه آثار برتر گروه سني كودكان از اين كشور در ايران به مخاطبان آنها ارائه شد.
الفي مثل همه بچه هاست
اما ويژه ترين ميهمان جشنواره «گونيلا برگستروم» خالق شخصيت مشهور «الفي اتكينز» از سوئد بود. كتاب هاي برگستروم كه الفي شخصيت اصلي همه آنها را تشكيل مي دهد به زبان هاي مختلف ترجمه شده و از روي آن كارتوني تهيه شده كه تلويزيون ايران هم آن را پخش كرده است. او الفي را با پرورش يك داستان در مخيله خود به وجود آورد كه يك شخصيت فرامكاني شد، چون ويژگي هاي بچه هاي دنياي اطراف ما را دارد. برگستروم همچنين در سمينار تخصصي معناي ادبيات كودك كه روزهاي پنجم و ششم برگزار شد، به ايراد سخنراني پرداخت و از نويسندگان كودك خواست دنياي كودكان را از جنگ، خشونت و سرگرمي هاي مصنوعي پاك كنند.
او گفت: «من مخالفتي با ماجراهاي هيجان انگيز و جنگ ندارم، ولي به نظرم اين ماجراها خيلي خيلي يكنواخت و ساده لوحانه شده است. ما با اين برنامه هاي تلويزيوني جنگ و خيال و رويا مي خواهيم از بچه ها چه جور آدم هايي بسازيم؟»
برگستروم عنوان كرد: «در دنياي غرب بچه هايي وجود دارند كه همه چيز دارند. غذا، لباس، كتاب هاي آموزشي رايگان، حتي موبايل و تلويزيون و خلاصه همه چيز، اما خيلي كم مي توانند در كنار بزرگتر هايشان از چيزي لذت ببرند و احساس نزديكي كنند. كسي به آنها عجايب واقعي زندگي را نشان نمي دهد و كارهاي ريز و جزئي كه هر روزه اتفاق مي افتد. آنها خيلي كم با آدم هاي بزرگسالي روبه رو مي شوند كه حوصله بازي با آنها را داشته باشند.»
به گفته وي دنياي امروز غرب با ديدگاههاي اقتصادي اش خفه كننده است. جهان امروز جايگاه انسان ها را تا حد جسمي كه به آن لباس مي آويزند، پايين  آورده است. گونيلا برگستروم در چند روزي كه در ايران بود، براي بچه ها كارگاههاي نويسندگي برپا كرد و به آنها تي شرت هايي با نقش الفي هديه داد. اما در سمينار تخصصي معناي ادبيات كودك علاوه بر برگستروم، نويسندگان و تصويرگران ايراني و اروپايي هم شركت كردند. يان هانسن نويسنده سوئدي درباره آستريد ليندگرن سخنراني كرد و او را سفير حقوق كودكان جهان و مهمترين نويسنده كودك در سوئد دانست.
هانسن گفت: «بخشي از بزرگي ليندگرن به اين علت است كه داستان هاي وي آموزشي يا برنامه ريزي شده نيستند و هر كودك يا نوجواني مي تواند آنها را بخواند و از داستان، عناصري را كه بيشتر برايش ملموس است، دروني  كند.»
ماريش تورنكوسيت، ديگر ميهمان سوئدي بود كه هم در سمينار تخصصي سخنراني كرد و هم كارگاه تصويرگري براي كودكان داشت. او تصويرگر كتاب هاي كودكان است كه تصويرگري ۴ كتاب آستريد ليندگرن را هم انجام داده است.
او گفت: «بچه هايي كه من با  آنها كار كردم، بسيار پر جنب و جوش و خلاق بودند و من وقتي به سوئد برگردم، كاري خواهم كرد كه مردم متوجه شوند ما در ايران چه كارهايي انجام داديم و چه چيزهايي ديديم.»
هلگابانش تصويرگر اتريشي، هانزيانيش نويسنده فعال اتريشي و گوينده راديوي اين كشور، بهروز غريب پور، الياس پورغلام، آناهيتا تيموريان، ابوالفضل هستي آهويي، شكوه حاجي نصرالله، سورن سين نويسنده دانماركي، آنتونيو رينگ بوم نويسنده فنلاندي و ... ديگر ميهمانان جشنواره اروپايي ادبيات كودكان و نوجوانان ايران بودند. جالب است بدانيد رينگ بوم خالق داستان شاهزاده لينداگول، است كه ماجراي آن درباره يك شاهزاده افشاري ايراني است كه در سال ۱۹۸۲ نوشته شده و فيلمي هم از روي آن ساخته شده است. «شاهزاده لينداگول» داستان دختر ۱۲ ساله و عزيز دردانه نادرشاه و همسرش در سرزمين شمال است كه در اصفهان زندگي مي كند.
پخش فيلم هاي سينمايي و انيميشن ويژه گروه سني كودكان بخش ديگر جشنواره را تشكيل مي داد كه اين فيلم ها در كشورهاي مختلف تهيه شده اند. خانه دوست كجاست، باشو غريبه كوچك، بچه هاي آسمان، كليد ، خمره ، پينگو، در جست وجوي نيمو، قطار كودكي و ... از فيلم هايي بودند كه به نمايش درآمدند. در بخش اجراي تئاتر هم دختر گل فروش، نه زشت نه زيبا و تو شهر ما چه خبره از ايران و كردلانوسك و گروه تئاتر امل از اتريش و گروه جوكر از نروژ در مركز تئاتر كانون به اجراي نمايش پرداختند و گروههاي خارجي كارگاههايي را براي بچه ها برگزار كردند.
شبهاي قصه خواني هم در بيشتر ايام جشنواره،برگزار شد و نويسندگان و تصويرگران اروپايي و ايراني براي بچه ها داستان هايي را روايت مي كردند.
بيشتر نويسندگان و تصويرگران اروپايي گفتند كه چند روز ماندن در ايران خيلي كم است و آنها براي مطالعه و تحقيق بيشتر دوباره به كشورمان بازمي گردند.

علي خراساني
برگزاري جشنواره ادبيات كودك و نوجوان اروپايي، سبب شد تا بار ديگر نهادهاي غير دولتي اين حوزه به جنب و جوش بيفتند. اين جشنواره به رغم تجربيات مباركي كه در اختيار اهل فرهنگ و هنر و اصولا دست اندركاران ادبيات كودك و نوجوان نهاد،  منازعه اي جدي و چالش برانگيز را ميان يكي از ديرپاترين نهادهاي مربوط به ادبيات و هنر كودك و نوجوان از يك سو و نهاد پرقدرت مدني اين حوزه از ديگر سو سبب شد.
نقطه اصلي اين منازعه به ماه هاي گذشته بازمي گشت، اما شعله هاي آن در چند روز مانده به آغاز جشنواره، از سوي انجمن نويسندگان كودك و نوجوان فروزشي دوباره يافت. مدعاي اصلي دست اندركاران اين انجمن كه ازجمله جدي ترين نهادهاي مدني يا غير دولتي حوزه ادبيات كودك و نوجوان به شمار مي روند (جالب توجه آنكه برخي از اعضاي رده بالاي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان هم در زمره اعضاي آن به حساب مي آيند)، در اين است كه با توجه به اينكه شناخته ترين و شاخص ترين نهاد مدني حوزه ادبيات كودك و نوجوان اين گروهند و در اساس نيز نهادهاي مدني ومردمي مي بايست برگزاركننده چنين جشنواره هايي باشند و از امكانات مالي و معنوي آن براي شناساندن خود به عرصه جهاني ادبيات كودك و نوجوان استفاده كنند، چرا نهادي نسبتا دولتي كار را در اختيار گرفته و اجرا مي كند؟
در مقابل برگزاركنندگان هم معتقدند كه بازديد مسئولان اصلي جشنواره ادبيات اروپايي از امكانات و توانايي هاي كانون سبب شده است كه در نهايت، آنها به همكاري با اين نهاد راغب تر باشند. پرسشي كه در اين ميانه به ذهن متبادر مي شود، اين است كه با توجه به اينكه در ادبيات كودك و نوجوان، كمتر مسايل سياسي و جناحي (به دليل جوهر و ذات اين ادبيات) فرصت بروز و ظهور مي يابند، چرا مجموعه بزرگان دو طرف به يك فضاي گفت وگو براي برگزاري مشترك اين كار رضايت ندادند.
به نظر مي رسد، مسئولان كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان مي توانستند به گونه اي فضا را فراهم نمايند تا اين نشود كه بخشي مهم از نويسندگان كودك و نوجوان و ناشران شاخص اين عرصه در يكي از مهمترين جشنواره هاي مختص اين حوزه، حضور و بروزي نداشته باشند.
متضرر اصلي اين عدم حضور، كودكان و نوجوانان ايراني هستند كه در آينده آثار و نوشته هاي آنها بدون تجربه و برداشتي از اين جشنواره منتشر خواهد شد.