پس از بيست و سه سال تحقيقات فشرده در مورد ويروس كاستي ايمني انسان (HIV) و نيز تجربه حاصل از مرگ بيش از بيست ميليون نفر بر اثر ابتلا به اين بيماري در سراسر جهان، هنوز امكان توليد واكسن پيشگيري از ايدز وجود ندارد. آيا كشف واكسن صرفاً زمان مي طلبد؟ يا اين ويروس چالش را فراراه دانشمندان قرار داده است كه تا به حال دست كم گرفته شده يا اصولاً امكان ناپذير است؟
طرح ابتكار بين المللي واكسن ايدز(LAVI)، بزرگترين سازمان مخصوص يافتن واكسن ايدز اين گونه استدلال مي كند كه موانع سر راه پيشرفت روشن و حل شدني است. به اعتقاد اين سازمان، موانع ياد شده عبارتند از فقدان پايبندي سياسي و نارسايي منابع علمي. ابتكار واكسن ايدز در نيويورك، آمستردام، نايروبي و دهلي نو دفتر دارد و تا به حال ۱۰۰ ميليون دلار براي تحقيقات در زمينه يافت واكسن سرمايه گذاري كرده است. در اجلاس ايدز كه اخيراً در بانكوك برگزار شد، ست بركلي رئيس ابتكار گفت فقط دستيابي به واكسن مي تواند به اين بيماري همه گير پايان دهد. وي افزود دستيابي به اين واكسن امكان پذير است،اما براي تحقق اين هدف، بايد هزينه تحقيقات دو برابر شده و به ساليانه ۳/۱ميليارد دلار برسد. به اعتقاد وي، جهان با گامهاي كوچك به واكسن نزديك مي شود در حالي كه بايد با جهش به آن برسد. وي گفت وضعيت فعلي كمتر از يك بي آبرويي جهاني نيست.
اما برخلاف پيش بيني و قولهاي بيشتر كارشناسان ايدز، علايم موجود نشان مي دهد كه واكسن پيشگيري ايدز تا دست كم چند دهه ديگر به دست نخواهد آمد، تازه اگر به دست آيد دست اندركاران مبارزه جهاني با ايدز چنين پيش بيني تيره اي را دست كم علناً نمي پذيرند. با اين حال، اين نتيجه اي است كه مبتني بر تمام شواهد به دست آمده تاكنون است و به طور فزاينده اي رد آن دشوار مي شود. تا زماني كه شدت خطرناكي اين شكست علمي آشكار تأييد نشود، بحث جدي در مورد چگونگي پايان تسلط مرگبار ايدز بر گروهي از فقيرترين و آسيب پذيرترين جوامع بشري صورت نخواهد گرفت.
۱- جام شفابخش پيشگيري از ايدز واكسن خوراكي ايمن و مقرون به صرفه يكبار مصرفي است كه باعث مي شود شخص در تمام طول عمر در برابر انواع اچ .آي.وي مصون شود. در نتيجه، نخستين مانع فراروي طراحان واكسن مواجهه با پيچيدگي ژنتيك فوق العاده بيماري همه گير ايدز است.
اچ آي وي به دو صورت موجود است: اچ .آي.وي- ۱ كه صورت غالب را دارد و اچ.آي.وي-۲ كه عمدتاً به غرب آفريقا محدود است. تا به حال، دست كم ده الگوي ابتلاي اچ .آي.وي- ۱ شناخته شده است. اين الگوها بازتاب مشخصات جغرافيايي و ژنتيك گسترش ويروسي است. مثلاً نوع فرعي B از اچ.آي.وي-۱ (نه نوع فرعي ژنتيك آن وجود دارد) شكل رايج اين ويروس در آمريكاي شمالي و اروپاي غربي است. در عوض هند در معرض تهديد از سوي نوع فرعي C از اچ.آي.وي-۱ قرار دارد.
در آفريقا كه اكنون دو سوم افراد داراي ويروس اچ.آي.وي (حدود ۲۵ ميليون نفر) زندگي مي كنند و فقط در سال ،۲۰۰۳ حدود سه ميليون مورد ابتلاي جديد گزارش شد، وضعيت تنوع بيشتري دارد. در جنوب و مناطق شرقي اين قاره نوع فرعي C از اچ .آي.وي-۱ شايع است. در مركز آفريقا وضعيت تركيب پيچيده تري دارد، يعني انواع فرعي A،D،G،F،H،J و K از اچ.آي.وي-۱ شايع است. نتيجه اين تفاوتها براي توليد واكسن مشخص نيست. علمي ترين گمانه زني ها حاكي از آن است كه پيچيدگي ژنتيك اچ.آي.وي بر كارايي هر واكسن آزمايش شده تأثير خواهد گذاشت.
همچنين حدود دوازده گونه از اين ويروس وجود دارد كه ژنوم آن داراي ساختاري بين انواع فرعي شناخته شده است. وجود اين اشكال از ويروس اچ.آي.وي به دشواري دستيابي به يك واكسن واحد براي آنها مي افزايد. در حال حاضر دانشمندان نمي دانند آيا هر كدام از انواع فرعي و گونه ها به واكسن خاصي نياز دارد يا ندارد. احتمال دارد اينگونه باشد.
بدتر اينكه يك نوع فرعي ويروس به يك مشكل باقي نمي ماند. اچ.آي.وي دائماً در حال تكامل است. خلاقيت ويروس در تطبيق با فشارهاي موجود در محيط- مانند وجود واكسني كه واكنش دستگاه ايمني بدن را براي نابودي آن برانگيزد- مرهون وجود آنزيمي به نام (reverse transcriptase) است.اين آنزيم براي تكثير ويروس لازم است اما در حين انجام اين عمل دچار اشتباه مي شود.اين اشتباهات به همراه ميزان بالاي توليد اين ويروس سبب مي شود تا اچ .آي.وي خانواده گسترده اي از گونه ها و انواع مختلف از نظر ژنتيك پديد آورد.
حتي اگر واكسن وجود داشت، وجود اين اشكال مختلف اچ.آي.وي تقريباًمسلماً باعث مي شد برخي از ويروس ها از كمند واكنش محافظتي دستگاه ايمني كه بدن پس از واكسينه شدن نشان مي دهد، مي گريختند. برخي از اين اشكال جهش يافته فراري براي بقا در نسلهاي متوالي انتخاب مي شدند چرا كه از مزيت مناسب تر بودن نسبت به همتايان غيرجهش يافته خود برخوردار بودند، يعني پرهيز از برانگيختن واكنش دفاعي بدن.
فهم اين مشكلات زماني آسانتر مي شود كه از چگونگي عمل واكسن ضد ايدز براي ايجاد آنچه كارشناسان مصونيت استريليزه كننده مي نامند، آگاه شويم. اين مصونيت به معناي محافظت كامل در برابر ابتلا است. دستگاه ايمني طبيعي به دو شكل در برابر ابتلا واكنش نشان مي دهد. نخستين راه به پادتن هايي بستگي دارد كه بدن همه ما توليد مي كند. اين ملكولهاي بزرگ به ويروس مي چسبند و آن را از كار مي اندازند. به اين ترتيب اچ.آي.وي نمي تواند سلولهاي انسان را آلوده كند. روي سطح اچ.آي.وي-۱ دو پروتئين مهم به نامهاي gp120 و gp41 وجود دارد. ويروس از طريق اين پروتئين ها وارد سلول انسان مي شود. در واقع اهداف اصلي پادتن هاي خنثي كننده همين پروتئينها هستند. مشكل اينجاست كه بخشهاي حساس اين ملكولهاي سطحي از دسترس پادتنهاي مهاجم پنهان مي شود. اين حالت به همراه چندين حقه ملكولي ديگر كه باعث مي شود اچ .آي.وي از چنگ نيروي دفاع بدن بگريزد، توانايي واكنش دستگاه ايمني بدن را به شدت تضعيف مي كند. بنابراين بسيار بعيد است كه پادتنها به تنهايي از ما در برابر اچ.آي.وي محافظت كنند.
دومين پاسخ دستگاه ايمني شامل توليد پادتن نيست بلكه در برگيرنده اقدام سلولها جهت مبارزه با آلودگي است. دو نوع سلول خون است كه در واكنش ايمني مؤثر در برابر اچ.آي.وي حضور دارد، يعني لمفوسيتهاي تي cd4+ و cd8+. اين سلولها در غده تيموس توليد مي شود. سلول CD4+ هدف اصلي اچ.آي.وي است. ويروس ياد شده بيش از هر چيز ديگري اين سلول را هدف قرار مي دهد و باعث ايجاد كاستي ايمني مي شود كه مشخصه ايدز است. سلولهاي CD8+ كهctls))cytotoxic T- lymphocytes نيز خوانده مي شود، از اين جهت مهم هستند كه سلولهاي آلوده به اچ.آي.وي را مي كشند. اين سلولها وظايف ديگري نيز دارند. معمولاً در اين كار لمفوسيت ها CD4+ به آنها كمك مي كنند. اين عمليات پاكسازي به طور بالقوه آسيبي را كه اچ.آي.وي مي تواند به بدن وارد كند، كاهش دهد.
وقتي فردي آلوده مي شود مسابقه اي شروع مي شود؛ بين ويروس كه مي كوشد در بدن مستقر شود و پاسخ دستگاه ايمني كه مي كوشد ويروس را از اين كار بازدارد؛واكسن بايدبتواند اين معادله را به نفع دستگاه ايمني برهم بزند.اين كار بايد از طريق افزايش شمار سلولهاي CD4+ و CD8+ انجام شود كه اگر بعداً اچ.آي.وي به بدن راه يابد، وارد عمل شوند.
در واقع، واكسني كه اينگونه مصونيت سلولي را تقويت كند، احتمالاً از آلودگي جلوگيري نمي كند. احتمالاً سرعت تسلط ويروس بر بدن و از كار انداختن دستگاه ايمني را كند مي كند. اگر بتوان تكثير ويروس را به اين شكل كنترل كرد، دستاورد سودمندي خواهد بود. در واقع فكر ساخت واكسن براساس عملكرد سلولهاي CTL با توجه به مشكلات فني توليد آن بسيار مورد توجه است. ديويد گاربر و مارك فينبرگ از مركز تحقيقات واكسن امروي در آتلانتا در آمريكا مي گويد: «اين قبيل واكسنها در صورت كاربرد گسترده ممكن است تأثير مهمي بر بهبود كيفيت و طول عمر افراد مبتلا به اچ.آي.وي داشته باشند و در عين حال سرعت گسترش اچ.آي.وي را در ميان جمعيت انسان كاهش دهند.»
|
|
|
اما به رغم اهميت واكنش اين سلولها در برابر اچ.آي.وي، به خصوص در مرحله حاد آلودگي، نهايتاً آنها نمي توانند آثار اچ. آي.وي را كنترل كنند. هيچ كس دقيقاً نمي داند چرا، روشن است كه واكسن مبتني بر CTL بايدپاسخ دستگاه ايمني را كه آلودگي طبيعي ايجاد مي كند، بهبودبخشد. توقع اين كار از واكسن بسيار زياد است و روشن نيست كه اين كار قابل تحقق باشد. واكسنهاي از اين دست بايد مضافاً با مشكل غلبه بر تنوع ژنتيك چشمگير اچ.آي.وي روبه رو شوند.
مجموع دانش ما از ژنتيك، زيست شناسي و توزيع جغرافيايي اچ.آي.وي نشان مي دهد كه دانشمندان علم توليد واكسن در اين دشمن تطبيق پذير با رقيب سرسختي روبه رو شده اند. به نظر مي رسد واقعيت آن است كه واكسن ايدز به خواب خوشي بدل شده است.
۲- به رغم اين نگراني هاي هشيار كننده، لفاظي در مورد واكسنهاي ايدز بي وقفه ادامه دارد. مثلاً در كنفرانس اخير ايدز در بانكوك كتابي از طرف ابتكار بين المللي واكسن ايدز عرضه شد كه قوياً از تسريع تلاش هاي جهاني براي كشف واكسن ايدز حمايت كرده بود. در اين نشريه از اين امر انتقاد شده بود كه در حال حاضر كمتر از يك درصد كل بودجه تحقيق و توسعه فراورده هاي بهداشتي صرف يافتن واكسن پيشگيري از آلودگي اچ.آي.وي مي شود. اما اين سازمان توضيح چنداني در مورد چگونگي هزينه كردن مبلغي كه مي خواهد - ۶۵۰ ميليون دلار- نمي كند.
موضع اين سازمان دردسرآفرين است. موضع ياد شده اين انتظار را ايجاد مي كند كه اگر پول كافي صرف تحقيقات در مورد واكسن ايدز مي شد، آن گاه راه حلي در آينده نه چندان دور يافت مي شد. اما اين نكته كه پول به خودي خود پاسخ است، اشتباه است. دشواري هاي فراروي محققان توليد واكسن بسيار پيچيده تر است.
در اين حال، در اجلاس اخير سران گروه ۸ در آمريكا، اين كشورها تأسيس كنسرسيومي جديد را با نام طرح جهاني واكسن ايدز تأييد كردند. هنوز معلوم نيست كار اين سازمان چه خواهد بود. اين عدم وضوح باعث نشد لي جونگ ووك مدير كل سازمان بهداشت آن را «جنبه سياسي و مالي جديد» توليد واكسن ايدز نخواند. اين طرح نه سياسي است نه مالي.
در مورد همكاري علمي مانند طرح ژنوم انسان صحبت مي شود. كلماتي مانند راهبرد و همكوشي اغلب در اسناد مربوط به طرح استفاده مي شود، كلماتي كه مسلماً نشان دهنده حسن نيت است. تا به حال، اين طرح نه سازمان رسمي دارد، نه رهبري كلي و نه بودجه جديد براي تحقيقات. فقط ۱۵ ميليون دلار جهت تأسيس يك «مركز مجازي» دارد كه احتمالاً در يك مؤسسه آمريكايي خواهد بود.
يك دليل اين كه چرا دانشمندان ابتكار بين المللي واكسن ايدز را در سال ۱۹۹۶ تأسيس و در سال ۲۰۰۴ براي ايجاد طرح جهاني واكسن ايدز تلاش كردند، احساس ناكامي جمعي براي تحقق تعهدات قبلي براي ساخت واكسن بود. از سال ،۱۹۸۷ سي واكسن مختلف ۸۰ بار آزمايش شده است. همه اين آزمايشها نااميدكننده بوده است. نتايج دو مطالعه نخست در مورد واكسن ها كه در سطح گسترده در جهان صورت گرفت، در سال ۲۰۰۳ گزارش شد. هر دو بي نتيجه بود. با توجه به اين نااميدي هاي اوليه، چه انتظاري مي توانيم از تحقيقات در اين مورد در آينده داشته باشيم؟
بهترين واكسن شكل زنده اما غيرفعال يا ضعيف شده ايدز است، يعني ويروسي كه ناتوان شده و نمي تواند بيماري ايجاد كند. اين نوع واكسن شبيه همانهايي است كه اكنون براي پيشگيري از فلج اطفال، سرخك و تب زرد به كار مي رود. در واقع واكسني كه آبله مرغان را ريشه كن كرد، شكل زنده اما ضعيف شده ويروس آبله مرغان بود. اما نگراني عمده درباره واكسن زنده و ضعيف شده ايدز اين است كه ايمن نباشد. از آنجايي كه احتمال اندكي وجود دارد كه اين واكسن باعث ايجاد بيماري اي شود كه مي خواهد از آن پيشگيري كند، مخاطره آن به قدري زياد است كه كسي آن را انجام نمي دهد.
راهبرد كم خطر ديگر استفاده از واكسني است كه از پروتئين مرده ساخته شده باشد. مثلاً شكل مقدماتي۱۲ gp يا ۴۱ gp تزريق شود، هيچ احتمالي حتي اتفاقي براي ايجاد آلودگي ايدز وجود ندارد. اين پروتئين ها نوعي واكنش دستگاه ايمني را در بدن برمي انگيزند كه دانشمندان قبلاً اميدوار بودند شبيه واكنش ايجاد شده توسط خود اچ.آي.وي باشد. اين رويكرد مبناي دو آزمايش شكست خورده واكسن هاي۱۲۰ gp در آمريكا و تايلند بود كه پارسال گزارش شد.
بين اين دو راه غيرعملي كه قطب مخالف هم هستند، چندين فناوري جديد وجود دارد كه در حال آزمايش است. بيشتر اين رويكردها بر اساس توليد واكسني داراي پروتئين يا دي ان اي با استفاده از ويروس زنده غير اچ.آي.وي است. ويروس زنده به عنوان حامل انتقال و تقويت كارايي واكسن عمل مي كند.
مهمتر آن كه هدف از استفاده از ويروس زنده فعال كردن سلول هاي T است كه دستگاه ايمني از آن به عنوان يكي از واكنش هاي اصلي به آلودگي استفاده مي كند، نه صرفاً توليد پادتن در برابر قطعات اچ.آي.وي مانند ۱۲۰ gp. هدف اين واكسن ها توليد لمفوسيت هاي T Cytotoxic است كه سلول هاي آلوده به اچ.آي.وي را مي كشند. يك نمونه از واكسن مبتني بر CTL اكنون در تايلند در حال مطالعه است. شانزده هزار مرد و زن براي آزمايش واكسن ۱۲۰ GP به مدت سه سال برگزيده شده اند. دست اندركاران طرح اميدوارند آثار واكسن را يك حامل ويروس به نام Canarypox افزايش دهد. واكسن در چهار نوبت تزريق خواهد شد. دانشمندان اميد چنداني ندارند اين آزمايش گشايش عمده اي را سبب شود. در واقع بسياري از كارشناسان بر اين اعتقادند كه آزمايش تايلنديها نادرست و حتي غيراخلاقي است.
حامل واكسن محرك ضعيف واكنش دستگاه ايمني است. يك بخش از اين واكسن كاملاً غيرمؤثر است و هيچ نشانه اي از اين وجود ندارد كه واكسن كار خود را انجام مي دهد، يعني پادتن حفاظتي و واكنش هاي سلولي را در برابر اچ.آي.وي تحريك كند. با توجه به اين نگراني هاي عميق، پيشنهاد انجام مطالعه اي مشابه در آمريكا رد شده است. دانشمندان اعتقاد ندارند شواهد دال بر كارايي اين واكسن به آن اندازه است كه انجام آزمايش گسترده انساني را توجيه كند. نتايج نهايي آزمايش تايلنديها تا سال ۲۰۰۸ يا ۲۰۰۹ معلوم نخواهد شد.
ظرف چند ماه آينده يك حامل ويروسي ديگر اين بار با استفاده از ويروسي به نام adenovirus وارد مرحله آزمايش باليني پيشرفته خواهد شد. دانشمندان اين مطالعه را گامي سودمند در اثبات اين مفهوم كه حامل ويروس مؤثر است مي دانند، اما كسي انتظار ندارد اين واكسن از آلودگي اچ.آي.وي پيشگيري كند.
يك رويكرد ديگر وارد كردن به اصطلاح دي ان اي برهنه- يعني ژن هاي اچ.آي.وي كه به چرخه اي از دي ان اي باكتريايي بي خطر متصل مي شود- به بدن انسان است. در ابتدا واكسن هاي دي ان اي را انقلابي در واكسن شناسي تلقي مي كردند. اين شادي مبتني بر يافته هاي ابتدايي در موش ها بود. اين اشتياق زود هنگام اخيراً جاي خود را به احتياط داده است. انتقال اين فناوري به انسان موفقيت هاي محدودي در كوتاه مدت داشته است. بالاخره از آنجايي كه اچ.آي.وي معمولاً از طريق سطوح داراي مخاط يعني مهبل و مقعد وارد بدن مي شود، تقويت واكنش دستگاه ايمني در اين مدخل ها از طريق به اصطلاح واكسن هاي مخاطي ايدز راهي ديگر براي بهبود محافظت در برابر آلودگي است. چندين نوع واكسن آماده آزمايش است. اما در آزمايش روي انسان به تازگي آغاز شده است. كارشناسان در اين مورد كه آيا اين روش امتيازي بر واكسن هاي متعارف تر دارد، اختلاف نظر دارند.
در حال حاضر بيست و دو واكسن توليدي ايدز در حال آزمايش روي انسان است، با وجودي كه اين رقم بسيار افزايش يافته است. در سال ۲۰۰۲ فقط هفت واكسن آزمايش شد، اين واكسن ها نشاني از جهشي مفهومي در غلبه بر موانعي كه تشريح كردم، نيست. با اين حال، عادلانه است بگوييم دانش ما درباره چگونگي ناكارايي واكسن ها به سرعت در حال افزايش است. اما پزشكاني كه از بيماران مبتلا به ايدز مراقبت مي كنند، با يك دشواري اخلاقي روبه رو هستند، نه علمي.
بنابر اين، ادعاي طرح بين المللي واكسن ايدز در اين مورد كه وضعيت جاري تحقيقات واكسن غم انگيز است، درست است. اما از اين نظر غم انگيز نيست كه زمان يا منابع ناكافي صرف مواجهه با اين مشكل شده است. فعاليت هاي علمي بسيار خوب زيادي صرف زيست شناسي اچ.آي.وي و بررسي راه هاي توليد واكسن اچ.آي.وي شده است. بلكه غم انگيز اين كه تمايل جامعه تحقيقات واكسن اچ.آي.وي براي ارائه تصويري گمراه كننده از آينده است كه هر تحقيقاتي را با هر هزينه اخلاقي توجيه كند.
۳- به جز واكسن، چه راه حل ديگري وجود دارد؟ اغلب دو پاسخ در جواب اين پرسش شنيده مي شود كه بدون دليل با هم رقابت دارند، يعني گسترش دسترسي به درمان و تعداد زيادي اقدام پيشگيرانه ثابت شده و نشده. لي جونگ ووك هدف خود را درمان سه ميليون نفر با داروهاي ضد اچ آي وي تا پايان سال ۲۰۰۵ قرار داده است (برنامه به اصطلاح ۳ ضرب در ۵). اما تا به حال اين اهداف تا حد زيادي از حد انتظار دور بوده است. با وجودي كه در حال حاضر شمار افراد تحت درمان نسبت به سال ۲۰۰۲ دو برابر شده است- حدود ۰۰۰/۴۴۰ نفر- اين رقم هنوز ۰۰۰/۶۰ نفر كمتر از پيش بيني هاي سازمان بهداشت جهاني است. اين سازمان اذعان مي كند كه اين وضع نااميد كننده است.
اقدامات پيشگيرانه تا حد زيادي بر فرمول A-B-C متكي بوده است، يعني دوري از رابطه جنسي بي بندوبار، وفاداري و استفاده از كاندوم. اين پيام ها مهم است، اما اعمال آنها براي بسياري از افراد دشوار يا غيرممكن است. نگران كننده ترين جنبه شيوع اچ.آي.وي در حال حاضر، گسترش آن در ميان زنان است. زنان حدوداً دوسوم افراد بين پانزده تا بيست و چهار ساله حامل اچ.آي.وي را تشكيل مي دهند. اكنون احتمال آلودگي آنان سه برابر مردان جوان است. بيش از سه چهارم اين زنان داراي اچ.آي.وي مثبت در منطقه مركز آفريقا زندگي مي كنند. در جنوب آفريقا، از ميان هر چهار دختري كه به بيست و دو سالگي مي رسند، يك نفر آلوده به اچ.آي.وي مي شود. در سال ۱۹۸۵ ۳۵، درصد حاملان اچ.آي.وي زن بودند. تا سال ،۲۰۰۳ اين نسبت به ۴۸ درصد افزايش يافت. در منطقه مركزي آفريقا، اين رقم ۵۷ درصد است. حتي در آمريكاي شمالي، شيوع اچ.آي.وي در ميان زنان بين سال هاي ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ ۵، درصد افزايش يافت كه بيشترين ميزان افزايش در ميان زنان در هر نقطه اي از جهان است. علت چيست؟ يك دليل نبود اطلاعات در مورد ويروس و انتقال آن است. دليل ديگر آن است كه زنان بيشتر از مردان نسبت به آلودگي آسيب پذير هستند. مثلاً خطر آلودگي به اچ.آي.وي براي مردان در حين رابطه جنسي متعارف سه در هر ۰۰۰/۱۰ مورد تماس است. براي زنان، اين نسبت ۲۰ در ۰۰۰/۱۰ تماس است، يعني هفت برابر بيشتر. اما مهم تر، نوع رابطه اي است كه زنان با مردان دارند. بسياري از زنان در موقعيتي قرار ندارند كه در مورد اقدامات پيشگيرانه با شريكان جنسي خود صحبت كنند. مردان مسن اغلب بارها با زنان جوانتر رابطه جنسي برقرار مي كنند. مهاجرت مردان به دنبال كار يا بر اثر جنگ، وجود شريكان جنسي متعدد و رفتارهاي جنسي غير ايمن را تشويق مي كند.
در گزارش دويست صفحه اي برنامه ايدز سازمان ملل كه چند ماه پيش منتشر شد، فقط اشاره اي گذرا به واكسن شد. اما مسئولان اين سازمان خاطرنشان مي كنند سرمايه گذاري در توليد واكسن بسيار كمتر از مقدار مورد نياز است. در بانكوك، عده اي از شركت كنندگان از عدم بررسي نقادانه تحقيقات توليد واكسن اظهار نارضايتي كردند. خوزه اسپارزا از طرفداران توليد واكسن و مشاور بنياد بيل و ملينداگيتس گفت اين فكر ما كه به آساني مي توان واكسن ايدز را كشف كرد، اشتباه بود.
با اين حال، هنوز موضوع واكسن كاملاً فراموش نشده است. نوع جديدي از واكسن پيشنهاد شده است كه بسياري از ناظران معتقدند در كشوري مصيبت زده آثار عميقي داشته است. در اوگاندا توانستيم با استفاده از واكسن اجتماعي، ميزان شيوع اچ.آي.وي را از ۶/۱۸ به ۱/۶ درصد كاهش دهيم، يعني كاهش حدود ۷۰درصد. دانشمندان معتقدند واكسني با ۸۰ درصد كارايي، واكسن بسيار خوبي است. اما همان طور كه هلن اپستين متذكر شده است، محيط خانوادگي نسبتاً با ثبات در اوگاندا بسيار با شرايط خشونت آميز و آوارگي كه در ديگر مناطق آفريقا ديده مي شود، فرق دارد. وي مي گويد: «اوگاندايي ها بيشتر احتمال دارد نزديك خانواده هاي خود زندگي كنند و همسايگان خود را بشناسند. اين امر احتمالاً باعث شد تا واكنشي آزادتر نسبت به ايدز بروز كند. به علاوه پذيرش اين تفكر كه اعتماد و وفاداري دو جانبه ممكن است، بيشتر بود.
تاريخچه خشونت آميزتر جنوب آفريقا تأثيري معكوس دارد. حسن اعتماد مردم تضعيف و روابط بين زنان و مردان تخريب شده است. برخي كارشناسان خاطرنشان مي كنند رفتار جنسي در آفريقا پيچيده است چرا كه ترس زن از شريك سوءاستفاده كننده باعث بازداشتن وي از صحبت خصوصي در مورد رابطه جنسي، استفاده از كاندوم و اچ.آي.وي مي شود.»
با توجه به شرايط اجتماعي متفاوت در مناطق مختلف، روشن نيست واكسن اجتماعي چه اجزايي دارند و زن و مرد چگونه آن را مي پذيرند. در بانكوك، دولت تايلند نسبت به آموزش جنسي در مدارس و تغيير در رفتار تعهد كرد و آشكارا از مفهوم واكسن اجتماعي پشتيباني كرد. اما آدم نمي داند تأثير برنامه هاي آموزش جنسي در مدارس بر تغيير رفتار چه قدر است. براي يافتن بهترين راه هاي پيشگيري از اچ آي وي، به اطلاعات همه كشورها در مورد كارايي روش هاي مختلف در محيط هاي اجتماعي مختلف نياز است. اين شواهد براي بسياري از نقاط جهان وجود ندارد.
پس از شش روز مذاكره در بانكوك معلوم شد جهان بايد پاسخ خود را به ايدز بر اين اساس تدوين كند كه هيچ واكسني براي پيشگيري از اچ.آي.وي به دست نخواهد آمد، دست كم به معناي متعارف كلمه. شايد ميكروب كش ها يكي از پاسخ ها باشد و نيز A-B-C،اما دفاع ما در درازمدت در برابر اين بيماري نيازمند فهم بهتري از شرايط انتقال ايدز و چگونگي تغيير آن است. مهم ترين يافته اخير درباره اچ.آي.وي و ايدز، موقعيت اصلي زنان در گسترش اين بيماري همه گير است. چون اين روابط زن با مرد در جوامع مختلف است كه جهت اين طاعون را معلوم خواهد كرد.
ايدز به طور فزاينده اي بر زنان تأثير مي گذارد و ازدواج عامل مخاطره آميز مهمي براي ابتلا به اچ.آي.وي شده است. در اوگاندا به رغم پيشرفت نسبي، تجاوز و خشونت خانگي عوامل مهم بقاي اين بيماري همه گير بوده است.تا سال ،۲۰۱۰ ۲۵ ميليون نفر بچه بر اثر ايدز بي سرپرست خواهند شد.
منبع: New York Review Of Books
