فخرالسادات كهنداني
هر كدام از ما به طريقي ابراز وجود مي كنيم و البته بسياري از ما فاقد مهارت در ابراز وجود هستيم! شايد تعجب كنيد كه ابراز وجود مگر مهارت خاصي نياز دارد؟ در پاسخ بايد گفت مطالعه اي كه توسط دانشگاه ميسوري در زمينه ارزش برخي از برنامه هاي آموزش ابراز وجود يا جرأت آموزي انجام گرفت نشان داد كه ۸۵ درصد شركت كنندگان در نتيجه آموزش ديدن در اين حوزه تغييرات زيادي را در زندگي خود تجربه كرده اند. درصد مشابهي از شركت كنندگان نيز در ۶ تا ۸ ماه پس از اتمام آموزش اظهار داشته اند كه قادرند مهارت هاي ابراز وجود خود را حفظ و يا افزايش دهند. اما يكي از دلايل محبوبيت آموزش ابراز وجود، روش هاي صد در صد عملي آن است كه براي بيشتر مردم، بلافاصله قابل اجرا بوده و با ميزان بالايي از موفقيت همراه است.
بهر حال برخي از ما با روش هاي پرخاشگرانه و يا سلطه آميز و سلطه پذير، رفتار منفعل، كلام سرزنش آميز و ... ابراز وجود مي كنيم.
براي افراد تازه كار در امر ابراز وجود، چنين پاسخي، كاملاً غيرمنتظره است و اگر در برابر يك چنين واكنشي قرار گيرند آن را به عنوان حمله غيرمترقبه تجربه مي كنند. به طور كلي مردم نسبت به ابراز وجود معمولاً به شكل تدافعي پاسخ مي دهند.
مهارت صدور اثر بخش پيام ابراز وجود شامل يادگيري نحوه پيش بيني و مقابله با پاسخ هاي دفاعي نيز مي شود. براي رسيدن به اين هدف، عاقلانه تر آن است كه فرآيند شش مرحله اي ابراز وجود را يادبگيريم و چنانچه مفيد واقع نشد مي توانيد از يك برگه يادداشت براي تعيين اين نكته كه چه اشتباهي روي داده است استفاده كنيد.
گرايش انسان به تدافعي بودن
حالت تدافعي عامل مهمي در زندگي انسان است. چرا كه تدافعي بودن اغلب مانع تصميم گير ي ها و اقدام هاي سازنده مي شود. حالت تدافعي موجب مي شود كه انسان حتي در جمع بهترين دوستان خود نيز احساس خطر كند، به طوري كه در بيشتر حرف هاي خود به دفاع كردن مي پردازد. چون حالت تدافعي در زندگي ما بسيار فراگير است. پس تعجب آور نيست كه اغلب مردم، نسبت به پيام هاي ابراز وجود به شكلي تدافعي پاسخ مي دهند. گاه ما براي توصيف يك پيام ابراز وجود و پاسخ دفاعي قابل پيش بيني آن عبارتي خاص داريم و آنرا پديده «حمله و حمله متقابل» مي ناميم. تقريباً هر پيام ابراز وجود به عنوان يك حمله تجربه مي شود و اين حتي در زماني هم كه ابراز وجود، فقط تلاشي براي دور كردن شخص ديگر از قلمرو فرد در حال ابراز وجود است صدق مي كند. چرا كه در پاسخ به اين مواجهه نيز تقريباً هميشه يك «حمله متقابل» صورت مي گيرد. صرف نظر از تلاش هاي ما براي بيان صحيح پيام هاي ابراز وجود، مردم به ندرت تمايل دارند كه چنين پيام هايي را دريافت كنند. اما آيا ما دوست داريم كسي بدون آنكه بفهميم و بدون اجازه وارد قلمرو ما شده و آثار منفي و ملموسي را به ما تحميل كند؟
پي بردن به اين نكته كه زندگي شخصي ديگر را به شكلي نامطلوب تحت تأثير قرار داده ايم بسيار ناگوار است و به همين دليل، حتي بهترين پيام هاي ابراز وجود نيز تمايل به پاسخ هاي دفاعي را در شخص گيرنده پيام فعال مي سازد.
«وقتي پيام جرأت آميزي را مطرح مي كنيد كه داراي جمله بندي مناسب است منتظر تشويق نباشيد. بلكه منتظر حمله يا شكل ديگري از پاسخ هاي دفاعي باشيد.»
در هنگام مواجهه با پاسخ هاي دفاعي قابل پيش بيني ديگران، صرف بيان پيام ابراز وجود، به ندرت نتيجه مثبتي خواهد داشت.
آمادگي
آمادگي جهت صدور پيام ابراز وجود مي تواند متمايز كننده موفقيت يا عدم توفيق آن باشد. نخستين گام براي آمادگي، نگارش (يا آماده سازي) پيام ابراز وجود قبل از ارسال آن است. نگارش پيام دو كاركرد مهم دارد.
نخست، فرآيند پرورش پيام، قبل از هر چيز براي پخش مقداري از احساسات سركوب شده فرستنده پيام مفيد است. فايده ديگر اين كار آن است كه اگر پيام را به شكل مناسبي تنظيم كنيد مطمئن خواهيد بود كه مناسب، مختصر و غير سرزنش آميز است و توانايي ارضاي نيازهاي شما را دارد.
وقتي كه افراد مبتدي بدون آمادگي قبلي، به ابراز وجود مي پردازند، معمولاً پيام هاي كم اثرتري را تدوين مي كنند. از خودمان سئوال كنيم آيا از تجاوز به حريم فرد ديگر خودداري مي كنيم؟ اگر پيام اثري عيني و مملوس داشته باشد تقريباً مطمئن خواهيم بود كه به قلمرو فرد ديگر تجاوز نمي كنيم. حالا اين سئوال مطرح مي شود كه آيا ابراز وجود به چيزي مربوط مي شود كه براي ما يك موضوع نگران كننده دائمي است؟
گر چه موقعيت هايي وجود دارند كه در آنها بهتر است با مشاهده اولين تجاوزي كه به حريم ما صورت مي گيرد به ابراز وجود بپردازيم ما اين موقعيت ها تقريباً زياد نيستند. اين آزمايش براي پيشگيري از بلاي رايج در روابط فردي، يعني غرزدن، مفيد است. حالا بايد از خود بپرسيم، آيا در فرد ديگر، زيربناي اعتماد را بوجود آورده ايم؟ اگر چه مواقعي وجود دارد كه قبل از برقراري تفاهم بايد به ابراز وجود پرداخت، اما پيامي كه قبل از پرورش اعتماد صادر مي شود، بيشتر احتمال دارد كه عواقب وخيمي را براي رابطه و ايجاد انگيزه (تغيير در افراد) داشته باشد. حال اگر از طريق ابراز وجود به ارضاي نيازهايمان دست يابيم در واقع به يكي از قوانين قاطع آموزش ابراز وجود كه به عنوان نخستين مرحله ابراز وجود است دست يافته و از اينرو احتمال برآورده شدن نيازها بسيار بالا خواهد بود و با چنين پيشينه اي از موفقيت و تجربه، مي توانيم به آرامي به سمت ابراز وجودهاي دشوارتر پيش رويم.
|
|
|
البته پرواضح است كه براي آمادگي ابراز وجود نياز به تمرين با فرد يا افراد ديگر داريم. و اين تمرين بايستي در محلي ساكت و آرام صورت بگيرد و كسي مزاحممان نباشد. در اينجا يك فرد را به عنوان طرف مقابل خود نياز داريد. در ابتدا به او تمرين بدهيد كه نقش تدافعي را در مقابل شما بازي كند و حتي نمونه هايي از اين حالت تدافعي را به او ياد بدهيد. دوم اينكه به او اجازه بدهيد هرگونه كه مايل است حالت دفاعي به خود بگيرد.
رمز كار در اين است كه به ياد داشته باشيد بايد ميان ابراز وجود و گوش كردن انعكاسي در حركت باشيد، سپس مي توانيد از او بخواهيد كه نشان دهد گزينه واقعي به پيام شما [در چنين مواقعي] چگونه پاسخ مي دهد. اگر او بتواند آن نوع از حالت دفاعي را به صورت نقش ايفا كند. بسيار عالي است، اما اجباري در كار نيست و ما مي توانيم خود اين حالت را نشان بدهيم. از او بخواهيم كه «سخت تر از حالت معمولي پاسخ ندهد و اگر فرآيند ابراز وجود را در جلسه تمرين، به درستي دنبال كرده باشيم به هدف پيام يعني برآورده شدن نيازهايمان، دست يافته ايم.
براي چنين تمريني از قبل قرار بگذاريد و زمان تعيين كنيد و اگر طرف تمرين شما وقت نداشت حتماً به شما اعلام نمايد. در انتخاب مكان دقت كنيد كه اين تمرين تنها با حضور شما و فرد مورد تمرين صورت گيرد. از نظر زمان انجام تمرين بسيار مهم است. براي مثال به هنگام گرسنگي ، زمان صرف غذا، و يا خستگي از كار روزانه... از انجام آن اجتناب كنيم و مكان نيز بايستي در محلي كه هر دو احساس راحتي مي كنيد اين كار را انجام دهيد.
نكته مهم در ارسال چگونگي پيام ابراز وجود است، پس از قرار ملاقات و زمان كافي، چگونگي ارسال پيام نيز در تعيين موفقيت ابراز وجود بسيار مفيد است.
تعامل را نبايد با گفت و گو در مورد مسائل كوچك آغاز كرد. من به سرعت اقدام به كاري كنم. بسيار جدي هستم و مايلم بدون زورگويي به برقراري ارتباط بپردازم ممكن است براي ارسال پيام ابراز وجود خود، با چند جمله كوتاه مثل موارد زير، مقدمه اي فراهم كنم.
فرهاد: متشكرم كه امروز زماني را به ديدن من اختصاص دادي [مكث براي اين كه اگر طرف مقابل قصد صحبت دارد، صحبت كند].
رضا: روز پرمشغله اي بود اما مايل بودم وقتي را براي تو بگذارم.
فرهاد: تشكر مي كنم، چون دوست داشتم در مورد موضوع... حرف بزنيم كه مرا ناراحت مي كند... بايد در بيان گفت وگو، از بكار بردن روش هاي كلامي غيرمستقيم پرهيز كنيم تا پيام ما جدي گرفته شود. شيوه ارسال پيام ما بايستي از جمله بندي مناسبي برخوردار باشد و البته حركات بدني يا به قولي زبان بدن نيز كلام ما را تقويت مي كند هنگامي كه پيام و ابراز وجود را صادر مي كنيد، لازم است كه زبان بدن، منظور ما را از گفته هايمان نمايش دهد و نشان دهد كه در مورد پيام دچار دوسوگرايي و يا ترديد نيستم و انتظار داريم خواسته هايمان برآورده شوند، در هنگام ابراز وجود، زبان تن جرأت مند احترام نسبت به فرد ديگر را نيز انتقال مي دهد. ما حتي با بيان يك جمله واحد از طريق زبان تن مي توانيم عملي سلطه پذيرانه، پرخاشگرانه و يا جرأت آميز را نشان دهيم.
مثال: مهدي با نامزدش قرار دارد كه براي شام به بيرون بروند، نامزد وي به جاي قرار ساعت ۷ شب ۱۵/۸ مي رسد، مهدي با كاربرد پيام هاي زبان بدن با نامزد خود برخورد مي كند.
با چنين برخوردي در بكارگيري زبان تن احتمال بسيار كمي وجود دارد كه پيام مهدي جدي تلقي شود و خواسته هايش برآورد شود. همانگونه كه اگر خواسته هايش را با رفتاري پرخاشگرانه نشان مي داد. همان پيام با علائم غيركلامي متفاوتي بيان مي شد. پيام ما چه در كلام و چه در زبان تن بايد از روح مشاركت طلبي برخوردار باشد. مهدي مورد فوق را مي تواند اينگونه بيان كند.
وقتي كه يك پيام ابراز وجود اثر بخش را مطرح مي سازيم زبان تن و زبان كلامي شما هماهنگ بوده و يكديگر را تقويت مي كنند. برخي از عناصر اصلي زبان تن جرأت مندانه عبارتند از:
وضع اندام
مستقيماً روبه روي فرد ديگر باشيم؛ محكم بايستيم يا بنشينيم و در فاصله نسبتاً مناسبي از او و در حالي كه رو به جلو خم شده و قرار بگيريم سر خود را بالا نگه داشته پاهايمان را به شكلي استوار بر روي زمين قرار دهيم (حتي اگر نشسته ايم) و با خودداري از روي هم انداختن پاها و قرار دادن دست ها روي سينه، وضعيت «باز و پذيرايي» را حفظ كنيم.
تماس چشمي
در هنگام ابراز وجود، مستقيماً به چشم هاي طرف مقابل نگاه كنيم، اينكه قصد شوخي نداريم بلكه مقصود انتقال مناسب پيام است و از نگاه خيره خصمانه بر فرد مقابل پرهيز كنيم. نگاه عميق به چشمان طرف مقابل كه گاه بسيار كوتاه به اطراف خيره مي شود به دوري از پرخاشگري كمك مي كند.
حالت هاي چهره
حالت چهره بايد با پيام هماهنگ باشد. مردم اغلب هنگام بيان خشم خود از كار فرد مقابل به او لبخند مي زنند و يا حتي به شكل عصبي مي خندند. اين كار به پيامي مضاعف منجر مي شود كه در آن لبخند يا خنده موجب كاهش اهميت پيام كلامي مي شود. حال با تمرين در برابر آينه مي توان از بروز چنين حالاتي خودداري كرد. مثل خنده بي جا و بي موقع.
حركات بيانگر
بسياري، خشك و شبيه به مجسمه اند. انعطاف فيزيكي مانع ابراز وجود مي شود. در حالي كه حركات بيانگر حالات همدلانه، پيام ابراز وجود را بي اهميت جلوه مي دهند. ضمن اينكه اساساً كاربرد بيش از حد هر نوع حركت موجب دور شدن از پيام مي شود. مثل نشانه رفتن انگشت اشاره به سمت فرد مقابل احتمالاً حالت دفاعي او را افزايش مي دهد و يا پوشاندن دهان به هنگام صحبت، بازي با زينت آلات دست، بالا انداختن شانه ها، اين پا و آن پا كردن، قدم زدن و حركت هاي مشابه نيز به مقدار زيادي از تأثير ابراز وجود مي كاهد.
صدا
صداي نجوا مانند و يكنواخت يا بدون تغيير آهنگ، به ندرت فرد ديگر را متقاعد مي كند كه از حريم شخصي شما دور شود. صدايي آرام اما قاطع، در مقابل صداي آرام بدون آهنگ مي تواند تأثير گذار باشد، نبايد آن قدر بلند صحبت كنيم كه طرف مقابل تصور كند ما عصباني هستيم، زير و بمي كلام نيز از مهمترين موارد تأثير كلام در ابراز وجود به شمار مي رود.
تنفس
تنفس مناسب، اغلب بيش از آنچه بيشتر مردم فكر مي كنند در يك ابراز وجود مؤثر اهميت دارد. وقتي كه هواي كمي در شش ها وجود دارد، قفسه سينه فرو مي رود و فرد كم جرأت تر به نظر مي آيد. به علاوه هواي كم موجب كاهش انرژي مي شود. در حالي كه در هنگام ابراز وجود شما به بيشترين انرژي موجود نياز داريد. مقدار كم هواي موجود در ريه ها باعث افزايش اضطراب مي شود كه اين خود مانع ابراز وجود مي شود. خلاصه آنكه، براي ايجاد ظرفيت كلامي لازم جهت ابراز وجود به سينه اي پر از هوا نياز داريم. زمان اضطراب بايستي از حبس كردن نفس در سينه، پا به زمين فشردن، خميده بودن يا خميده قدم زدن كه موجب دشواري تنفس مي شود بپرهيزيم. با پر كردن هوا در ريه ها مي توانيم ميزان جرأت مندي را در خود افزايش دهيم. با شانه هاي صاف، راست نگه داشتن پشت، بر زمين فشردن پاها و پر كردن ريه ها از هوا، منابع دروني بيشتري از ابراز وجود را در خود پرورش مي دهيم، كمتر مضطرب يا افسرده مي شويم و مصمم تر و مطمئن تر عمل مي كنيم:
با روش هاي فوق مي توان به رفتاري منطقي و به كارگيري دست يافت، راستي ما اين نكات را در رفتارهايمان رعايت مي كنيم؟
